Niezbędna profilaktyka w stadzie

Bartosz Korytkowski
Bydgoszcz

 

Profilaktyka zapobiegania chorobom wywoływanym przez bakterie z rodzaju Salmonella jest bardzo ważnym elementem w nowoczesnej produkcji drobiarskiej. Każdorazowe wystąpienie ww. chorób może narazić hodowcę na duże straty ekonomiczne a także powodować pewne zagrożenie ze strony epidemiologicznej dla ludzi. Obecnie uważa się, że drób oraz produkty pochodzące od niego, takie jak mięso i jaja przyczyniają się do większości zatruć bakteriami Salmonella. Jest to główny rezerwuar tych bakterii.

 

 

Salmonellozy drobiu wywoływane są przez bakterie Salmonella. Są to bakterie z rodzaju Enterobacteriaceae, względnie beztlenowe, gram-ujemne, mające postać średniej wielkości pałeczek. Bakterie te namnażają się już w temperaturze 5°C, jednak największy ich wzrost odnotowuje się w temperaturze 35-37°C.
Dla drobiu charakterystyczne są bakterie takie jak: Salmonella pulorum, Salmonella galinarum, które nie są niebezpieczne dla ludzi i innych zwierząt. Bakterie te są przyczyną występowania tzw. tyfusu kur. Dużo bardziej niebezpieczne dla ludzi są bakterie sklasyfikowane w obrębie Salmonella enterica, gdzie wyodrębniamy setki serotypów (odmian mikroorganizmów), z których najistotniejsze znaczenie dla profilaktyki chorób drobiu i zatruć pokarmowych będą miały takie mikroorganizmy jak: Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium. Są to dwie najbardziej odpowiedzialne za zatrucia pokarmowe bakterie występujące w przyrodzie. Ich działanie u człowieka najczęściej ogranicza się do zapalenia jelita cienkiego i grubego. W rzadszych przypadkach bakterie te atakują inne narządy wewnętrzne, stawy itp. Cechą charakterystyczną tych bakterii jest długi czas przebywania w środowisku. Przy sprzyjających okolicznościach bakterie te potrafią utrzymać się przez okres jednego roku w glebie oraz do kilku miesięcy w pomieszczeniu drobiarskim czy też w wodzie.
Zaniedbania ze strony hodowcy pozwalają mikroorganizmom na przedostanie się do stada ptaków wieloma drogami. Do pojawienia się bakterii z rodzaju Salmonella u drobiu dochodzi najczęściej w wyniku niewłaściwego stanu zoohigienicznego pomieszczeń inwentarskich lub poprzez podawanie ptakom skażonej wcześniej bakteriami paszy. Duże zagrożenie stanowią również zwierzęta domowe, pasożyty, gryzonie w tym głównie myszy oraz ptaki wolno żyjące, które mogą przenosić chorobotwórcze drobnoustroje na powierzchni ciała oraz wraz z kałem. Trafne jest tu stwierdzenie, że zwierzęta te są swego rodzaju swoistym rezerwuarem chorobotwórczych drobnoustrojów. Do zakażenia dochodzi najczęściej np. w wyniku korzystania przez dzikie ptactwo z tych samych poideł, z których korzystają ptaki hodowlane.
Salmonelloza jest głównie chorobą ptaków młodych, dlatego do charakterystycznych objawów zatrucia w stadzie zaliczyć możemy takie, które pojawiają się właśnie wśród młodego drobiu, a jest to najczęściej: ogólne osłabienie organizmu, liczne biegunki, zapalenie spojówek itp.
Wśród dorosłego drobiu zarażenie przebiega najczęściej bezobjawowo, co nie jest korzystne, ponieważ znacznie utrudnia to zapobieganie rozprzestrzenianiu się bakterii na fermie i dodatkowo tworzy kolejne potencjalne źródło zakażeń. Wyjątkowo groźne są ogniska bakterii Salmonella występujące w stadach niosek. Zagrożenie jest groźne ponieważ bakterie poza układem pokarmowym atakują także układ rozrodczy, co przyczynia się do zapalenia jajnika i jajowodu, a następnie do skażenia jaj przeznaczonych do wylęgu lub do konsumpcji.
Wspomniany wcześniej tyfus kur wywoływany przez Salmonella galinarum, jest chorobą atakującą głównie ptaki utrzymywane w systemie klatkowym lub przenoszone do klatek na czas produkcji nieśnej. Bakterie te atakują głównie układ rozrodczy zarówno samców jak i samic. W przypadku kur doprowadza to do tworzenia w jajowodach zdeformowanych, pękających kul żółtkowych, które powodują powstawanie tzw. złogów żółtkowych a w konsekwencji zapalenie otrzewnej i śmierć ptaka. W przypadku samców Salmonella galinarum doprowadza do stopniowego zaniku jąder.
Tyfus kur w stadzie objawia się najczęściej śluzowatą biegunką barwy zielonkawej. Charakterystyczne są również objawy takie jak: nastroszenie piór, zmniejszenie wykorzystania paszy czy spadek nieśności.
Właściciele ferm powinni opracować dokładny plan przeciwdziałania występowaniu ognisk choroby a także plan w przypadku wystąpienia takiego zagrożenia na terenie fermy tzw. plan bioasekuracji. Prawidłowa bioasekuracja powinna obejmować kilka istotnych punktów.
W pierwszej kolejności pomieszczenia, które mają być zasiedlone należy dokładnie oczyścić. Oczyszczenia wymagają także instalacje i urządzenia do pojenia i karmienia ptaków. Zużytą ściółkę należy wywieźć poza teren fermy i poddać utylizacji. Podłoga, ściany i sufit powinny być myte w pierwszej kolejności gorącą wodą z dodatkiem detergentu. Następnie po wyschnięciu powierzchnie takie należy zdezynfekować z użyciem środka o szerokim spektrum działania. Dokładnemu myciu jak i dezynfekcji poddane powinny być szczególnie zakamarki, szczeliny, porowate powierzchnie i słupy podporowe. Dezynfekcja ma na celu zniszczenie drobnoustrojów bytujących w środowisku (bakterii, wirusów, grzybów, glonów, pleśni). Najczęściej preparaty do dezynfekcji pomieszczeń inwentarskich oparte są na pochodnych aldehydu mrówkowego, fenolu lub związkach fenolopochodnych. Należy stosować możliwie jak najlepsze preparaty do dezynfekcji.
Ostatnim etapem jest położenie w pomieszczeniu świeżej ściółki. W celu jeszcze bardziej zwiększenia bezpieczeństwa stosować można jej przesuszanie. Przed położeniem nowej ściółki przygotowaną wcześniej podłogę należy posypać superfosfatem lub wapnem hydratyzowanym. Dodatkowym zabezpieczeniem będzie także przeprowadzanie zamgławiania w pomieszczeniu, w którym położono świeżą ściółkę w celu ewentualnego wykluczenia drobnoustrojów, które mogły dostać się do pomieszczenia w czasie jej układania.
Ponieważ idealny preparat to taki, który można zastosować w momencie kiedy pomieszczenie jest obsadzone ptakami, tak więc w takim przypadku stosuje się technikę nazywaną zamgławianiem. Polega ona na wytwarzaniu mgły z roztworu środka dezynfekcyjnego. Środek taki rozprowadza się ponad głowami ptaków raz dziennie około cztery razy w tygodniu. W przypadku wystąpienia zagrożenia epidemiologicznego zabieg taki należy przeprowadzać codziennie. Zamgławianie jest techniką stosowaną także w celu zapobiegania rozprzestrzeniania się bakterii chorobotwórczych. Do innych najważniejszych i najczęściej stosowanych technik zapobiegających rozprzestrzenianiu się bakterii Salmonella na fermach drobiu jest wyznaczanie pomieszczeń, w których pracownicy fermy mogą zmienić odzież a także wziąć prysznic. Stosowanie mat dezynfekcyjnych zarówno dla ludzi jak i dla samochodów transportowych itp. Drób sprowadzony na fermę powinien być poddawany kwarantannie polegającej na zastosowaniu odpowiedniego szczepienia i odkażania.
Przyłączenie Polski do struktur Unii Europejskiej spowodowało także konieczność przestrzegania pod względem sanitarnym szeregu wymogów dotyczących wytwarzania zarówno produktów żywnościowych (jaja, mięso) jak i produkcji pasz. Ponieważ obecność drobnoustrojów chorobotwórczych (w tym pałeczek Salmonella) niesie ryzyko rozprzestrzeniania się chorób, wprowadzono minimalne kryterium bezpieczeństwa, które mówi o braku bakterii Salmonella w 25 g paszy. Każdy producent mieszanek pełnoporcjowych dla drobiu zobowiązany jest do opracowania, wdrożenia i przestrzegania programu eliminacji pałeczek Salmonella w swoim produkcie.
Równie ważnym elementem profilaktyki salmonelloz jak i utrzymania równowagi mikrobiologicznej przewodu pokarmowego drobiu jest jego odpowiednia kwasowość. Większość kwasów organicznych charakteryzuje bardzo dobre działanie bakteriostatyczne, co przekłada się na zmniejszenie ilości bakterii. Stosowanie tego rodzaju preparatów (kwasy krótkołańcuchowe takie jak: mrówkowy czy propionowy) powoduje, że bakterie patogenne w tym także bakterie Salmonella nie rozwijają się w przewodzie pokarmowym oraz podawanej ptakom paszy.
Program profilaktyki i zwalczania bakterii w paszach dla drobiu powinien być opracowany zgodnie z zasadami dobrej praktyki (GMP) oraz systemem Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP). Podlega on także sprawdzeniu przez odpowiednie organy urzędowe, pełną odpowiedzialność za wyprodukowaną paszę ponosi zawsze producent.
Reasumując, pałeczki Salmonella będą zawsze stanowiły zagrożenie, ale połączenie następujących (wymienionych niżej) kierunków zwalczania tych bakterii ograniczy w bardzo istotny sposób ich wpływ na wyniki ekonomiczne w produkcji drobiarskiej i poprawi jakość uzyskiwanej żywności z punktu widzenia epidemiologicznego. Zwalczanie zakażeń pałeczkami Salmonella musi być wielokierunkowe i polegać na:


Państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do stworzenia i realizowania krajowych programów zwalczania salmonelloz u drobiu. Celem ich jest ograniczenie powszechnego występowania niektórych serotypów salmonelli w stadach hodowlanych. W ramach tych programów główne działania to kontrole oraz przeprowadzanie testów. Jeżeli drób wykazuje wyniki dodatnie to należy przeprowadzić jego ubój. Istotne zmniejszenie występowania chorób zakaźnych (w tym także salmonelli) można osiągnąć poprzez działania organizacyjno-techniczne na poziomie poszczególnych ferm. Najważniejsze działania w walce z salmonellozami drobiu dotyczą ludzi – ich świadomości, przestrzegania określonych reguł sanitarno-higienicznych, zabezpieczeń obiektów przed szkodnikami, odpowiednią higieną pomieszczeń, wyposażenia, środków transportu, paszy i wody. Wszystkie te działania przyczyniają się do ograniczenia występowania Salmonelli w stadach drobiu.

Piśmiennictwo dostępne u autora.