Archiwum

Bartosz Korytkowski
Bydgoszcz

Zakażenia grzybicze stosunkowo często powodują zachorowania i upadki ptaków. W odróżnieniu od ssaków ptaki bardzo rzadko chorują na grzybice skóry. Najczęstszym problemem są u nich zakażenia grzybicze układu oddechowego. Występowaniu grzybic układu oddechowego sprzyja specyficzna budowa tego układu u ptaków. Znajdujące się u ptaków w układzie oddechowym worki powietrzne o bardzo dużej pojemności są środowiskiem bardzo sprzyjającym rozwojowi różnych grzybów.

Grzyby odżywiają się przez pobieranie substancji organicznych z otoczenia poprzez to, że wytwarzają enzymy trawienne wydzielane na zewnątrz grzybni, które trawią dostępną materię organiczną. Są organizmami jedno- lub wielokomórkowymi, ich ściany komórkowe są zbudowane z chityny i beta-glukanów. W wywoływaniu chorób grzybiczych najważniejsze znaczenie posiada inwazja oraz uszkadzanie tkanek, jak też wydzielanie przez grzyby toksyn (np. w ziarnach zbóż), które spożywane przez ptaki prowadzą do zatruć.


Aspergiloza

Aspergiloza jest najczęściej występującą u indyków chorobą grzybiczą. Jest to infekcja wywołana przez warunkowo patogenne grzyby należące do rodzaju Aspergillus, które są rozprzestrzenione na całym świecie. Ten organizm jest grzybem, który może odgrywać rolę alergenu, kolonizatora lub inwazyjnego patogenu. Aspergilozę u drobiu wywołuje najczęściej Aspergillus fumigatus. U drobiu wodnego często dominują zakażenia wywołane przez Aspergillus flavus. Do dużo rzadszych zalicza się przypadki aspergilozy – A. terreus, A. glaucus, A. nidulans, A. niger, A. amstelodami i A. nigrescens.

Szczepy Aspergillus rosną dobrze w warunkach tlenowych (w optymalnej temperaturze 37-40°C). Na zakażenie Aspergillus spp. wrażliwe są wszystkie gatunki ptaków i w każdym wieku. Największą wrażliwość wykazują embriony i pisklęta. Zakażenia Aspergillus spp. następują głównie przez układ oddechowy, ale możliwe jest także zakażenie per os. Źródłem zakażenia może być spleśniała pasza oraz zanieczyszczona zarodnikami grzyba ściółka. Zakażenie jaj wylęgowych posiada charakter egzogenny poprzez pory skorupy jaja. Sprzyja temu niewłaściwa higiena pozyskiwania jaj wylęgowych, wylęganie jaj niezdezynfekowanych i w zakażonych Aspergillus spp. inkubatorach. Pisklęta najbardziej wrażliwe na zakażenia pozostają do drugiego dnia życia, bardzo często zakażają się aerogennie w komorze klujnikowej.
Ostra postać aspergilozy z wysoką zachorowalnością i śmiertelnością występuje u młodego drobiu, natomiast u osobników starszych choroba ta posiada chroniczną postać. Spory Aspergillus spp. potrafią wnikać dość głęboko do układu oddechowego, następnie umiejscawiają się na ścianie lub wewnątrz komórek nabłonkowych oraz przenikają do krwi. Drogą układu krwionośnego spory grzyba przedostają się do centralnego układu nerwowego. Patologiczne działanie Aspergillus spp. na organizmy polega głównie na rozwoju i wnikaniu grzyba do tkanek i produkcji mikotoksyn.
Rozwojowi tej grzybicy sprzyjają niehigieniczne warunki chowu drobiu, pozyskiwania jaj wylęgowych i ich późniejszej inkubacji, pyliste i spleśniałe materiały ściółkowe, słaba wentylacja pomieszczeń, podawanie ptakom paszy zakażonej sporami Aspergillus spp., ponadto usuwanie ściółki z pomieszczenia w obecności drobiu, niedobory żywieniowe (szczególnie niedostatek witaminy A), długotrwała antybiotykoterapia oraz zakażenie drobiu wirusami: choroby Mareka, choroby Gumboro, anemii zakaźnej, adeno- i reowirusami.
Okres inkubacji wynosi od 1 do 10 dni i uzależniony jest od gatunku grzyba, drogi zakażenia, ilości zarespirowanych zarodników, wieku i kondycji drobiu. U piskląt aspergiloza ma najczęściej nadostry przebieg, nawet bez wyraźnych objawów chorobowych, a śmiertelność dochodzi do 80% stada i powyżej. Pisklęta stają się osowiałe, nadmiernie skupiają się wokół źródła ciepła, występuje porażenie i nagła śmierć. Ponadto wykazują duszność, przyspieszone oddychanie z otwartymi dziobami spowodowane postępującą niedrożnością dróg oddechowych, występuje obrzęk spojówek i ślepota. Z kolei w czasie wychowu przebieg aspergilozy ma postać ostrą, a śmiertelność wynosi od 10 do 50%. U drobiu dorosłego aspergiloza przebiega chronicznie z dominacją ze strony układu oddechowego i raczej sporadycznymi upadkami. Przy postaci ostrej aspergilozy objawy chorobowe są wyraźne. Chore ptaki stoją z wyciągniętą szyją, otwartym dziobem, przymkniętymi powiekami, mają wyraźnie obniżony apetyt, występują u nich napady duszności, rzężenia oraz biegunka. Wydalają bardzo wodnisty kałomocz barwy brązowej. Mogą mieć także zapalenie spojówek, obserwuje się u nich zaburzenia ruchowe ze strony centralnego układu nerwowego.
W sekcyjnym obrazie stwierdza się wyraźne przekrwienie błony śluzowej górnych dróg oddechowych, na workach powietrznych i w płucach widoczne są pojedyncze lub liczne, płaskie różnej wielkości ogniska i guzki o żółtej barwie. Tkanka płucna ulega przekrwieniu i częściowemu zwyrodnieniu. Jeżeli stan chorobowy utrzymuje się przez dłuższy czas, wykształca się włóknikowe zapalenie worków powietrznych i otrzewnej z obecnością guzków na narządach wewnętrznych. W ostrej postaci aspergilozy już po upływie jednej doby wykształca się zapalenie worków powietrznych i opłucnej. Worki powietrzne ulegają znacznemu zgrubieniu. Przyżyciowa diagnostyka aspergilozy u drobiu jest trudna. Oprócz zmian zlokalizowanych w układzie oddechowym występować mogą rzadkie przypadki aspergilozy skóry, kości (u ptaków niektóre kości są wypełnione przez zachyłki worków powietrznych, oczu, (zapalenie spojówek, rogówki) oraz przewodu pokarmowego. Grzyby mogą powodować powstawanie zmian nekrotycznych z rozsianą zakrzepicą w mózgu i rdzeniu kręgowym. Zarodniki grzybów mogą także wnikać przez skorupę jaj do rozwijających się w nich embrionów.
W przypadku pojawienia się aspergilozy należy podjąć wszelkie próby w celu ograniczenia lub eliminacji narażenia na zarodniki grzyba. W zapobieganiu i w zwalczaniu aspergilozy niezwykle ważna jest odpowiednia higiena warunków utrzymania drobiu zarówno w okresie ich wychowu, jak i w okresie produkcyjnym. W systemie ściółkowym należy zadbać o to, ażeby ściółka była wolna od zakażeń grzybicznych. W przypadku ściółki zakażonej grzybami należy ją odkazić, w niektórych przypadkach korzystnie jest usunąć zainfekowaną ściółkę albo pokryć ją nowym materiałem. Przed wstawieniem piskląt ściółkę należy zdezynfekować środkami grzybobójczymi. Niezbędne są działania mające na celu określenie źródła zakażenia, ażeby w przyszłości uniknąć podobnych sytuacji.


Kandydoza

Candida spp. powszechnie występują w środowisku i mogą stanowić część prawidłowej mikroflory przewodu pokarmowego ptaków. Grzyby te szeroko rozpowszechnione w przyrodzie występują na skórze i błonach śluzowych ptaków i ludzi. Są uważane za najistotniejsze patogeny grzybic oportunistycznych. Czynnikami sprzyjającymi tej grzybicy jest długotrwałe podawanie antybiotyków, stres, immunosupresja, nieprawidłowe żywienie, nieodpowiednie warunki sanitarne. Kandydozę u drobiu wywołuje najczęściej Candida albicans (izolowana w około 95% przypadków) oraz C. cruzei i C. tropicalis. Grzyby te charakteryzują się grzybnią zredukowaną do pojedynczych komórek. Rozmnażają się przez pączkowanie. Drożdżyce najczęściej stwierdza się u młodych ptaków w wieku poniżej trzeciego tygodnia życia, co może sugerować istnienie odporności związanej z wiekiem.
Kandydoza może powodować zmiany skórne, najczęściej na granicy z błoną śluzową, na błonie śluzowej jamy dziobowo-gardłowej, wola, przełyku, a także dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Źródłem infekcji może być zakażona ściółka, pasza i woda. Typowe kliniczne objawy to utrata apetytu, osowiałość, zmierzwione i matowe upierzenie, zahamowanie wzrostu. Ponadto występuje biegunka (kał wodnisty brązowej barwy), obwisłe wole (szczególnie u indyków), czasami objawy nerwowe – skręty szyi, zarzucanie głowy na grzbiet. W badaniu klinicznym stwierdzić można obecność białawego nalotu na błonie śluzowej jamy dziobowej. Śmiertelność może sięgać od 30 do 70% stada i uzależniona jest głównie od wieku stada i toczącego się u nich procesu chorobowego.
W celu zapobiegania i zwalczania należy zapewnić monitorowanie czynników predysponujących do zakażenia, zadbać o odpowiednie warunki utrzymania drobiu, żywienia, unikać długotrwałej antybiotykoterapii, a po jej zastosowaniu podawać preparaty normujące florę bakteryjną przewodu pokarmowego.


Kryptokokoza

Wywoływana przez grzyb Cryptococcus neoformans z rodzaju Cryptococcus. Występuje on w glebie, a szczególnie w miejscach gromadzenia się kału ptaków. Nosicielami grzyba są gołębie. Grzyb ten wytwarza żelatynową otoczkę, która chroni go przed fagocytozą. W tej otoczce występują enzymy rozpuszczające komórki gospodarza (czynnik zjadliwości grzyba). U ptaków kryptokokozę opisywano jako nekrotyczne, ziarniniakowate zapalenie jelit, wątroby, płuc i śledziony z charakterystycznym gęstym, jasnym, galaretowatym wysiękiem. Chorobę rzadko stwierdza się przyżyciowo. Na zakażenie wrażliwe są ssaki i człowiek. Ptaki nie chorują, ponieważ maksymalna temperatura rozwoju grzyba wynosi 40°C, a u ptaków jest ona fizjologicznie wyższa. Zakażenia Cryptococcus neoformans rzadko opisywano u papug, gołębi i ptaków grzebiących.


Strupień woszczynowy

Chorobę wywołuje grzyb Trichophyton gallinae u drobiu grzebiącego. Grzybica woszczynowa rozwija się zazwyczaj u pojedynczych osobników w obrębie stada. Transmisja na inne osobniki odbywa się poprzez bezpośredni kontakt lub materiał zakażony. Zakażenie ptaków następuje poprzez kontakt, a sprzyjają temu nieodpowiednie warunki środowiska, nieodpowiednie żywienie i obniżenie odporności. Przy zakażeniu może wystąpić postać skórna i uogólniona. W pierwszym przypadku można zaobserwować na grzebieniu białe plamki, przechodzące czasami w szarobiałe strupy, które pojawiają się też na dzwonkach, zausznicach, jak też na opierzonych częściach skóry. Zmiany powiększają się, zlewają ze sobą, tworzą pomarszczone suche strupy pokryte łuskami. Zmiany określa się nazwą strupień woszczynowy. Z czasem zmiany mogą się cofać, pozostają w stanie spoczynku lub postępują i rozprzestrzeniają się na opierzoną skórę. W pierwszej kolejności obserwuje się u ptaków utratę piór i łuszczenie się skóry. Przy uogólnionej postaci poza skórnymi zmianami występuje też czasami u ptaków biegunka i wychudzenie.
W celu zapobiegania i zwalczania należy ze stada eliminować osobniki chore, a u takich które mają pozostać w stadzie należy miejsca zmienione chorobowo pędzlować preparatami grzybobójczymi. Musimy zapewnić ptakom odpowiednie warunki utrzymania i żywienia (dawka pokarmowa powinna zawierać odpowiedni poziom witaminy A).


Mikotoksykozy

Mikotoksykozy są wywoływane spożyciem toksyn wytwarzanych przez grzyby rosnące w zbożach albo zanieczyszczonej ściółce. Od szczepu grzybów, temperatury, wilgotności i stopnia zanieczyszczenia zbóż zależy, czy dojdzie do wytwarzania mikotoksyn. Poszczególne szczepy grzybów często wytwarzają więcej niż jedną mikotoksynę, tak więc zatrucia wywołane ich działaniem są o wiele groźniejsze aniżeli zatrucia spowodowane jedną mikotoksyną.
Najczęściej mamy do czynienia z aflatoksykozami, ochratoksykozami, zatruciami trichotecenami.
Aflatoksyna wytwarzana jest głównie przez Aspergillus flavus i Aspergillus parasiticus. Grzyby te mogą rozwijać się i wytwarzać aflatoksyny zarówno w paszy, jak i w surowcach używanych do ich produkcji. Młode ptaki są bardziej wrażliwe na zatrucie aflatoksynami aniżeli drób dorosły. Na aflatoksyny najbardziej wrażliwe są kaczki, indyki i bażanty. U indyków obserwuje się brak apetytu, zmniejszoną aktywność ruchową, chwiejny chód, anemię i śmierć. Ptaki zatrute aflatoksynami cechują się zmniejszoną odpornością na salmonellozę, kokcydiozę, zakaźne zapalenie torby Fabrycjusza. U zatrutego drobiu obserwuje się zwiększoną skłonność do krwawych wylewów, u niosek następuje zmniejszona produkcja jaj, zmniejsza się wylęgowość.
W Polsce obowiązują maksymalne poziomy aflatoksyny B1 jako dopuszczalne zawartości substancji niepożądanych w paszach.
Ochratoksykozy u drobiu stwierdza się znacznie rzadziej niż aflatoksykozy. Ich nazwa pochodzi od Aspergillus ochraceus, pierwszego grzyba, który wykazał zdolność do wytwarzania tych toksyn. Najbardziej toksyczną jest ochratoksyna A. Młode ptaki są najbardziej wrażliwe na ochratoksykozę. Indyki są bardziej wrażliwe niż kury. Warunki środowiskowe sprzyjające powstaniu ochraytoksyn są podobne do tych, które sprzyjają wytwarzaniu aflatoksyn. Ochratoksyna A hamuje syntezę białka, prowadzi do martwicy nabłonka kanalików nerek, upośledza pracę nerek. Notuje się opóźnienie dojrzałości płciowej, zmniejszenie produkcji jaj, nieśności, apetytu i masy ciała. W ostrej postaci ochratoksykozy może występować ataksja i biegunka.
Zatrucia trichotecenami u drobiu zdarzają się dosyć często. Trichoteceny występują powszechnie w pszenicy, kukurydzy i innych zbożach. Są wytwarzane przez wiele gatunków Fusarium i Stachybotrys i inne gatunki grzybów. Młode ptaki są bardziej wrażliwe niż osobniki dorosłe. Obserwuje się zmniejszenie apetytu, przyrostów masy ciała, niedokrwistość, gorszą jakość upierzenia. W obrębie jamy dziobowej widoczne są owrzodzenia.
Zapobieganie mikotoksykozom polega na ustawicznej kontroli na etapie dostarczania ziarna, wytwarzania i dostawy paszy, magazynowania i podawania ptakom. Mikotoksyny stanowią niepożądane substancje w paszy i są regulowane Dyrektywą Unii Europejskiej 2002/32/EC.

Piśmiennictwo dostępne u autora.