Strefa Indyk

Negatywne skutki stresu cieplnego u drobiu

Katarzyna Jankowska
PAN Olsztyn

 

Pojęcie „stres” wprowadził i opisał po raz pierwszy Hans Hugo Selye w roku 1956, w książce pt. „The Stress of Life”. Według niego: „stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądanie”. Autor książki w swoich badaniach nad zjawiskiem stresu, założył istnienie określonych czynników tak zwanych stresorów, które z powodu swego charakteru i intensywności wywołują u większości ludzi takie same reakcje.

 

 

Z fizjologicznego punktu widzenia, w odpowiedzi na zadziałanie bodźca stresogennego zaangażowany jest układ współczulny i oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. Układ współczulny zostaje aktywowany już w pierwszych chwilach po zadziałaniu stresora i odpowiada za tzw. reakcję walki lub ucieczki. Pobudza on nadnercza do wydzielania adrenaliny i noradrenaliny. Skutkiem tego jest rozszerzenie źrenic, przyspieszenie tętna i oddechu, a także przyspieszenie akcji serca. Podwzgórze wydziela hormon kortykoliberynę (CRH), który pobudza przysadkę do wydzielania hormonu kortykotropowego (ACTH). ACTH pobudza korę nadnerczy do wydzielania glukokortykoidów (kortyzolu u ludzi, świni, bydła, psa oraz kortykosteronu u drobiu i gryzoni), które z kolei hamują aktywność podwzgórza i przysadki. Nadmierne narażenie zwierząt na działanie niekorzystnych czynników zewnętrznych (hałas, wprowadzenie do stada nowych osobników, itp.) bądź stany nagłego zagrożenia (walka, obrona, ucieczka) wpływa na zaburzenia homeostazy, czyli zakłócenie równowagi organizmu. Głównymi stresorami wpływającymi na reakcje u zwierząt są stresory fizjologiczne m. in: zbyt wysoka (w połączeniu z wysoką wilgotnością) lub niska temperatura otoczenia, zabiegi zootechniczne (np. kauteryzacja – przycinanie dziobów), zmiana paszy, nadmiar szkodliwych substancji w pomieszczeniu (np. zbyt wysokie stężenie NH3, CO2, H2S), zbyt duże zagęszczenie ptaków na jednostce powierzchni, brutalne traktowanie zwierząt (ból, głód, odwodnienie, działanie prądem elektrycznym), transport itp. Pośród czynników stresogennych nie można zapomnieć o takich, które wywołują stres immunologiczny (zaburzenia wywołane wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych).


A jednak możliwy

Wydawać by się mogło, że w obecnej dobie postęp w technologii chowu zwierząt (niezawodność urządzeń, dobra jakość materiału genetycznego) nie może zmienić warunków na tyle, by przebywające w nich zwierzęta mogły czuć dyskomfort. A jednak nie jest to do końca możliwe. Stres wynikający z nagłej zmiany w otoczeniu, w którym przebywają ptaki może zaburzyć ich egzystencję na tyle, by spowodować bardzo duże zmiany i straty w procesie produkcji.

 


Podczas cyklu produkcyjnego duże zagrożenie stanowi stres cieplny polegający na zaburzeniu równowagi pomiędzy ciepłem wytworzonym przez organizm ptaka, a jego wydzielaniem do otoczenia poprzez konwekcję, promieniowanie, przewodzenie i parowanie. Wyróżnia się dwie fazy stresu cieplnego tzw. fazę ostrą, wynikającą z pojawienia się na krótko wysokiej temperatury (2-3 dni, kiedy temperatura w kurniku przekracza 35°C) w pomieszczeniu, w którym przebywają ptaki oraz faza chroniczna, w której organizm ptaków narażony jest przez dłuższy czas na działanie podwyższonej temperatury (w stosunku do optymalnej temperatury pomieszczenia). Przystosowanie organizmu ptaka do sytuacji stresowej (temperatura jako stresor), wymaga podwyższonego nakładu energii. Chociaż składniki pokarmowe dostarczane w paszy pozwalają na wytwarzanie energii w wyniku procesów trawienia, absorpcji i przemian metabolicznych, to jednak jest ona wystarczająca tylko do podtrzymania podstawowych funkcji życiowych.

Aby temperatura ciała utrzymała się na stałym poziomie, ilość wydalanego ciepła na zewnątrz organizmu musi być równa ilości ciepła produkowanego przez organizm. Redukcja spożycia paszy jest bardzo ważnym i istotnym mechanizmem zabezpieczenia organizmu przed przegrzaniem. Zarówno wzrost ptaka, jego reprodukcja, a także nabywanie odporności wymaga większej ilości energii. Jeżeli temperatura otoczenia rośnie dalej, to wówczas dochodzi stopniowo do obniżenia kondycji ptaków, podwyższenia stopnia konwekcji i radiacji, a ptaki zaczynają ziajać. Ziajanie pozwala na utratę ciepła w wyniku ewaporacji wody z górnych części układu oddechowego oraz poprzez parowanie wody z powierzchni skóry. Ptaki stale regulują uwalnianie ciepła z organizmu (nawet 70% energii metabolicznej konsumowanej przez ptaka może być zamienione na ciepło). Istotnym i ważnym mechanizmem w tej regulacji jest przepływ krwi, szczególnie w takich częściach ciała jak grzebień czy kończyny dolne (nieopierzone). Czasami te części ciała w dotyku są zimne, ale w przypadku gdy organizm ptaka musi oddać ciepło do toczenia, stają się gorące. Również w momencie kiedy skrzydła ptaków są rozłożone i trzymane najdalej od ciała, ciepło jest oddawane z powierzchni pod skrzydłami, które z reguły są zasłonięte.

Głównymi wskaźnikami pojawienia się stresu cieplnego u ptaków jest reakcja w postaci:

  • ziajania,
  • trzepotania skrzydłami,
  • wzrostu spożycia wody,
  • zmniejszenia spożycia paszy,
  • zmian w wyglądzie zewnętrznym,
  • zmniejszenia aktywności ptaków.



Należy pamiętać

W warunkach podwyższonej temperatury otoczenia jest możliwe osiągnięcie dobrych wyników produkcyjnych. Hodowca musi jednak bardzo skoncentrować uwagę na prowadzeniu stada oraz odpowiednio wcześnie zareagować na ewentualne pojawienie się problemu stresu cieplnego. Reakcja hodowcy wiąże się z wprowadzeniem prostych rozwiązań tj.: zmniejszenia obsady ptaków na m2 powierzchni (np. 10%) oraz zwiększenia dostępu ptaków do wody (zwiększenie liczby poideł o 25%). Bardzo ważnym elementem jest osiągnięcie przez ptaki prawidłowej masy ciała, ponieważ ptaki zbyt ciężkie (przetłuszczone) są bardziej narażone na wpływ stresu cieplnego, a szczególnie jeżeli temperatura w kurniku osiąga 38°C lub powyżej.

 

Wówczas niektóre ptaki zaczynają oddychać z trudem i pojawiają się pierwsze upadki. Śmiertelność wyraźnie wzrasta, wtedy gdy temperatura w kurniku przekroczy 40°C. Niekorzystnym efektem wpływu zbyt wysokiej temperatury (w połączeniu z dużą wilgotnością) jest także psucie się paszy (zbyt długie zaleganie w karmidłach). Również należy pamiętać o częstym zbieraniu jaj (minimum 5 razy/dobę) i przenoszeniu ich do magazynu, w którym panują lepsze warunki do przechowywania, z uwagi na znacznie niższą temperaturę. Należy także pamiętać o częstej wymianie wody w pojemnikach stałych, które w kurnikach ustawione są bezpośrednio na podłogach (szybki rozwój bakterii gnilnych i chorobotwórczych – zanieczyszczenie wody paszą pochodzącą z dziobów podczas picia). W warunkach zbyt wysokiej temperatury nie należy dopuścić do spadku spożycia paszy przez ptaki, należy zwiększyć wówczas tylko udział białka (w praktyce wystarczy zwiększyć podaż metioniny, lizyny i treoniny) oraz witamin i składników mineralnych. Bardzo dobrym suplementem diety o działaniu antystresowym jest witamina C (kwas L-askorbinowy). Jeżeli jednak nastąpi spadek spożycia paszy, nie eksperymentujemy ze zmianą żywienia, ponieważ całkowita zmiana diety może nasilić stres u ptaków i spotęgować skutki stresu cieplnego. Każda zmiana temperatury w pomieszczeniu zaburza rytm produkcyjny. Zamieszczone tabele (2., 3.) przedstawiają zakres temperatur bezpiecznych dla drobiu.


Jak temu zaradzić?

Stres cieplny wpływa negatywnie na efektywność odchowu. Bezpośrednim efektem jego działania jest podwyższony procent upadków, który wpływa na wzrost kosztów produkcji. Aby zapobiec pojawieniu się tego rodzaju stresu, hodowca nie może ograniczać się wyłącznie do próby utrzymania optymalnych parametrów środowiska w pomieszczeniu dla drobiu. Muszą być prowadzone działania zapobiegające, mające na celu nie dopuszczenie do pojawiania się sytuacji, w której ptaki będą odczuwały dyskomfort związany z podwyższoną temperaturą środowiska, w którym przebywają. Działania muszą być podjęte już w momencie, kiedy powstaje plan budynku. Należy wziąć pod uwagę prawidłową jego lokalizację (usytuowanie względem stron świata – cień, stopień nasłonecznienia) i konstrukcję (rodzaj dachu, kolor, możliwość odbijania promieni słonecznych). Oprócz tego ważna jest również izolacja i wentylacja w budynku, które wpływają na mikroklimat wewnątrz pomieszczenia. Dobór odpowiedniego stopnia i systemu wentylowania pomieszczeń [przepływ powietrza – od 0,5 do 7-8 m3/kg m.c./godz., ruch powietrza 1-3 m/s, system wentylacji w budynku do intensywnego chowu drobiu jest zazwyczaj grawitacyjno-mechaniczny] zależy od wielu czynników, a mianowicie od pory roku, rodzaju produkcji, gatunku, wieku, obsady ptaków, izolacji (sufit – może nagrzać się latem nawet do 60°C), konstrukcji itp.

 


Temperaturę pomieszczeń można obniżyć o około 5°C, stosując bielenie ścian – mniejsza absorpcja ciepła słonecznego. Można również zastosować wysokociśnieniowe dysze służące do zamgławiania. Ich zastosowanie potrafi obniżyć temperaturę nawet o 10-15°C, w zależności od wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniu.


Nie zapominajmy o możliwości wystąpienia hipertermii w okresie okołolęgowym!


Optymalne ciepło w aparatach lęgowych musi być utrzymane w granicach 37,6-37,8°C, przy wilgotności względnej powietrza 50%, a w komorze klujnikowej odpowiednio 36,8-37,2°C i wilgotności względnej powietrza 50-75% (od 19 dnia inkubacji i wylęgania się piskląt temperatura zostaje obniżana, a wilgotność podwyższana). Temperatura w inkubatorze w czasie rozwoju zarodków jest wypadkową parowania wody przez pory skorupy i ochładzającego ruchu powietrza, ciepła powstającego z przemian metabolicznych zarodka oraz ciepła emitowanego z urządzeń ogrzewczych. Między 4 a 6 dobą inkubacji zarodek uruchamia własny metabolizm, dochodzi do intensywnej angiogenezy naczyń krwionośnych oraz następuje intensywny transport aminokwasów przez błonę witelinową, do żółtka. Wytwarzanie ciepła metabolicznego rozpoczyna się 9 dnia embriogenezy, a w końcowej fazie inkubacji (17-18 dzień lęgu) może przekroczyć ciepło pochodzące z emisji przez urządzenia grzewcze. Duże jaja wytwarzają znacznie więcej ciepła metabolicznego w porównaniu do małych, a ich ochładzanie następuje samoistnie w momencie parowania wody. Większa ilość tlenu pobieranego przez zarodek powoduje zwiększenie metabolizmu, a tym samym zwiększone wytwarzanie metabolicznego tlenu. Przekłucie skorupy przyhamowuje przegrzewanie embrionów. Największy procent zarodków zamiera w momencie naklucia wewnętrznego (uduszenie CO2 nagromadzonym w komorze powietrznej). Zarodki przegrzewane i odwodnione nakłuwają skorupę bliżej środka jaja. W przypadku awarii związanych z zaburzeniami termicznymi (wzrost temperatury do 42,0-43,0°C) zamierają wszystkie zarodki. Zarodki młodsze charakteryzuje wówczas wyraźne przekrwienie, widoczne jest zmętnienie białka i zmiany w konsystencji żółtka. U starszych natomiast, uszkodzeniu ulega wiele narządów i w dużym stopniu układ nerwowy. Widoczne jest także przekrwienie nerek, woreczka, płuc. Jeśli przegrzewanie zachodzi podczas całego procesu inkubacji, wówczas obserwuje się rozszerzenie komór serca. Pisklęta wylężone najwcześniej, przy wadliwym nakłuciu skorupy, mogą mieć „czarny pępek” – krwisty strup.

Objawy kliniczne przegrzania:

  • niska masa ciała (poniżej 35 g),
  • drobna budowa, krótki, źle wykształcony puch,
  • pozorna żywotność, hałaśliwość,
  • cienkie zaróżowione skoki (wyraźnie widoczne naczynia krwionośne),
  • mniejsza tendencja do skupiania się wokół źródła ciepła,
  • zapadnięty brzuch (odwodnienie woreczka żółtkowego),
  • zianie,
  • niechęć do picia (uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego),
  • biały zagęszczony kałomocz (skaza moczanowa).

Przegrzane pisklęta nie osiągają nigdy spodziewanej masy ciała, wykazują gorszą odporność po szczepieniach, są bardziej wrażliwe na zakażenia (piskląt przegrzanych nie wolno szczepić w aerozolu!)
Opłacalność chowu drobiu jest nierozerwalnie związana z warunkami ich utrzymania. Hodowca dbając o dobrostan ptaków nie naraża ich na działanie szeregu czynników stresotwórczych, które zaburzając homeostazę (równowagę) organizmu prowadzić mogą do pogorszenia zdrowotności i obniżenia wskaźników produkcyjnych.

 

© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.