Archiwum

Wojciech Grudzień
Specjalista hodowli i użytkowania zwierząt

Zainteresowanie rodzimymi surowcami białkowymi występuje już od około 30 lat. Jest to obecnie modny temat bardzo wielu badań naukowych. Przyczyną tego stanu rzeczy jest z jednej strony groźba wprowadzania zakazu stosowania genetycznie modyfikowanej poekstrakcyjnej śruty sojowej oraz potrzeba zwiększenia rentowności krajowej produkcji zwierzęcej. Jest to tym bardziej korzystne, iż w pewnym stopniu uniezależniłoby to krajowy przemysł paszowy, jak i producentów indywidualnych od importowanej śruty sojowej.

Krajowe rośliny strączkowe
W ostatnim czasie są prowadzone liczne badania nad zastosowaniem różnych nasion roślin strączkowych w żywieniu drobiu oraz świń. Największym zainteresowaniem cieszy się łubin żółty (drób) oraz groch (trzoda chlewna). Pozostałe zaś, takie jak łubin wąskolistny, łubin biały, wyka czy bobik cieszą się mniejszym zainteresowaniem ze względu na ich ograniczoną przydatność w żywieniu zwierząt.

Głównym powodem sugerującym zastosowanie krajowych roślin strączkowych jest ich wysoki poziom białka ogólnego w nasionach oraz poprawa struktury gleby. Otóż ilość zachowanego azotu w wyniku uprawy roślin strączkowych w Polskich warunkach wynosi od 20 do 200 kg azotu na 1 ha. Charakterystyka żywieniowa nasion poszczególnych roślin strączkowych przedstawia tabela 1.
W przypadku stosowania jakichkolwiek roślin strączkowych (w tym i soi) należy mieć na uwadze fakt, iż wszystkie rośliny te posiadają w swym składzie pewną ilość związków antyżywieniowych, co przedstawia tabela 2.

Stosowanie roślin strączkowych w płodozmianie ma też dodatkową wymierną zaletę – otóż w przypadku, gdy rolnik zasieje na swym polu roślinę strączkową to otrzyma dodatkowo 60 euro do tej uprawy w ramach dopłat bezpośrednich.


Łubin żółty największą nadzieją
Ta roślina obecnie daje największe możliwość w aspekcie zastosowania jej jako komponent białkowy w żywieniu drobiu. Dzieje się tak dlatego, iż skład chemiczny nasion nowoczesnych łubinów jest bardzo zbliżony do składu poekstrakcyjnej śruty sojowej – tabela 3. Kolejną zaletą jest także fakt, iż nasiona łubinu żółtego posiadają znaczny udział argininy, która jest naturalnym donorem tlenku azotu (NO). Dzięki temu u ptaków żywionych tą rośliną obserwują się znaczny spadek upadków z powodu niewydolności układu sercowo-naczyniowego. Zawartość wybranych aminokwasów w wybranych komponentach paszowych przedstawia tabela 4.
Głównym czynnikiem ograniczającym zastosowanie łubinu żółtego w żywieniu drobiu i trzody chlewnej jest obecność włókna surowego, które może dochodzić nawet do 15%. Niemniej możliwe jest mimo tego swobodne zastosowanie tej rośliny w dawce paszowej na poziomie do 25% tj. 250 kg, 1 tonę paszy.
Obecnie największe możliwości daje zastosowanie krajowych nowoczesnych odmian łubinu żółtego, które zostały wyhodowane w Poznańskiej Hodowli Roślin tj. Dukat, Mister, Taper i Baryt. Są to odmiany bardzo nowoczesne o znikomej ilości alkaloidów. Charakterystykę poszczególnych odmian przedstawiono poniżej:
■    Dukat – odmiana tradycyjna,  wczesna, termoneutralna, mało wrażliwa na opóźnienie terminu siewu. Przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju. Odmiana odporna na wyleganie. Kwiaty o barwie pomarańczowo-żółtej, wysokość 70-80 cm, nasiona szare z widocznym sierpem. Strąki niepękające. Zawartość białka w nasionach około 45%, alkaloidów poniżej 0,03% w SM. Masa 1000 nasion około 120g. Odmiana odporna na fusarium, tolerancyjna na choroby wirusowe. Potencjał plonowania nasion 20-25 dt/ha, zielonej masy 300-400 dt/ha;
■    Mister – odmiana nagrodzona Złotym Medalem Międzynarodowych Targów Polagra 2005. Odmiana tradycyjna, wczesna, termoneutralna, mało wrażliwa na opóźnione terminy siewu. Przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju. Odmiana odporna na wyleganie. Kwiaty o barwie pomarańczowo-żółtej, wysokość 70-80 cm, nasiona szare, strąki niepękające. Zawartość białka w nasionach około 45%, alkaloidów poniżej 0,1% w SM. Masa 1000 nasion około 135 g. Odmiana odporna na fusarium, tolerancyjna na choroby wirusowe. Potencjał plonowania nasion 20-25 dt/ha;
■    Taper – odmiana samokończąca, bez rozgałęzień bocznych o silnie zdeterminowanej wegetacji, bardzo wcześnie dojrzewająca. Forma nasienna przeznaczona do uprawy na zbiór nasion na terenie całego kraju. Rośliny o kwiatach żółtych, wysokość 70-75 cm, nasiona białe. Strąki niepękające. Zawartość białka w nasionach około 45%, alkaloidów śladowe ilości w SM. Masa 1000 nasion około 140 g. Odmiana odporna na fusarium, tolerancyjna na choroby wirusowe, o względnej pozornej odporności na antraknozę ze względu na najkrótszy okres wegetacji;
■    Baryt – odmiana tradycyjna, wcześniejsza od odmiany Dukat. Termoneutralna, mało wrażliwa na opóźnienie terminu siewu. Przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju. Odmiana odporna na wyleganie. Kwiaty o barwie pomarańczowo-żółtej, wysokość 60-80 cm, nasiona szare z widocznym sierpem. Strąki niepękające. Wysoka zawartość białka w nasionach (około 44%). Wysoki plon białka – wyższy od odmiany Dukat. Bardzo niska zawartość alkaloidów – poniżej 0,02% w SM. Masa 1000 nasion około 120 g. Odmiana odporna na więdnięcie fuzaryjne, tolerancyjna na antraknozę i choroby wirusowe. Potencjał plonowania nasion 20-25 dt/ha.

Dlaczego zatem tak mało stosujemy krajowych roślin strączkowych?

Głównym problemem z zastosowaniem krajowych roślin strączkowych jest słabe rozpowszechnienie nowoczesnych odmian. Dodatkowo wszystkie roślin w warunkach Polski plonują bardzo zmiennie tj. do 0,5 do 5t. z hektara. Kolejną kwestią jest stosunkowa mała opłacalność tej produkcji roślinnej. Dla przykładu przy wydajności przeciętnej – 6 ton pszenicy z jednego ha otrzymujemy około 4200zł przychodu + dopłaty bezpośrednie, a z przeciętnej wydajności grochu (2 tony/ha) 1800 zł + dopłaty bezpośrednie, łubinu żółtego (2 tony/ha) 3200 zł + dopłaty bezpośrednie.

Krajowe surowce białkowe pochodzenia zwierzęcego

Obecnie są one dość ograniczone ze względu na zakaz stosowania mączek mięsno kostnych w żywieniu drobiu. Można jednak z powodzeniem stosować krajową mączkę rybną, która zawiera około 60% białka ogólnego. Głównym jednak czynnikiem ograniczającym ten komponent paszowy jest jej cena tj. około 5600 zł/tonę. Z tego też powodu mączka rybna jest stosowana w pierwszym okresie żywienia ptaków tj. gdy zwierzęta mało jedzą, a potrzebują dużo białka w dawce pokarmowej. Inną dość ciekawą alternatywą są uboczne produkty przemysłu mleczarskiego tj. serwatka i maślanka. Jednak stosunkowo duża ilość wody oraz wysoka cena znacznie ograniczają możliwość zastosowania tych surowców w żywieniu drobiu.