Henryka Korytkowska
UTP Bydgoszcz
Białko jako źródło aminokwasów jest jednym z najbardziej kosztownych składników dawek zarówno dla indyków, jak i innych gatunków drobiu. Ma ono także ogromny wpływ na efektywność produkcji, a więc na wykorzystanie paszy i przyrosty masy ciała. Stosowane w żywieniu drobiu surowce paszowe różnią się między sobą znacznie pod względem strawności poszczególnych aminokwasów.
Zapotrzebowanie indyków na aminokwasy wyraża się w gramach lub w procentach mieszanki pełnoporcjowej oraz w stosunku do energii metabolicznej. Ze względu na duży wpływ poziomu energii na pobieranie
paszy przez ptaki, bardziej precyzyjne jest określanie zapotrzebowania drobiu na aminokwasy w przeliczeniu na jednostkę energii (MJ lub kcal energii metabolicznej). Właśnie taki sposób określania zapotrzebowania umożliwia bardzo łatwo określenie udziału strawnych aminokwasów w odniesieniu do przyjętej w praktyce wartości energetycznej mieszanki pełnoporcjowej. W żywieniu indyków takimi aminokwasami najbardziej limitującymi wykorzystanie białka paszy są metionina i lizyna. W mieszankach zawierających kukurydzę i soję kolejnymi aminokwasami ograniczającymi są: treonina, walina i izoleucyna.
Aktualnie coraz częściej potrzeby ptaków oraz skład białka pasz przedstawia się w aminokwasach strawnych. Jest to szczególnie istotne w przypadku stosowania różnych zabiegów termicznych (np. ekspandowanie, ekstruzja), które mogą obniżać strawność i dostępność aminokwasów oraz używania do produkcji mieszanek komponentów paszowych charakteryzujących sie dużą zmiennością strawności aminokwasów. Takimi paszami są między innymi produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego.
Oprócz białka dostarczanego ptakom w paszy, jego kolejnym źródłem mogą być uzupełniające dawkę pokarmową aminokwasy syntetyczne (np. metionina, lizyna, tryptofan, treonina). W praktyce w żywieniu indyków bardzo często stosowana jest syntetyczna metionina, lizyna i treonina. Aminokwasy czyste (dodawane do mieszanek paszowych w celu uzupełnienia niedoborów) są wchłaniane całkowicie w jelicie cienkim drobiu i przyjmuje się, że ich dostępność wynosi 100%.
Odnośnie zaleceń stosowania w żywieniu drobiu białka, a więc aminokwasów w praktyce funkcjonują określone normy. Normy te określają zapotrzebowanie indyków, a z kolei zalecenia uwzględniają zarówno zapotrzebowanie, jak i pewien dodatek (margines bezpieczeństwa) uwzględniający różne sytuacje, które mogą powodować gorsze wykorzystanie białka przez ptaki, i tym samym powodować mogą w efekcie uzyskanie określonego celu produkcyjnego. Tym celem może być np. założenie osiągnięcia określonej dużej masy ciała drobiu, osiągnięcie przede wszystkim dużej masy mięśni piersiowych albo też celem może być dobre wykorzystanie paszy. W zależności od zmieniającej się rynkowej sytuacji założenia te mogą ulegać zmianom.
Bardzo istotnym w produkcji drobiarskiej jest to, że należy brać pod uwagę przede wszystkim ekonomikę produkcji. Ze względu na duży koszt białka mieszanki paszowej, i tym samym aminokwasów, zwiększenie poziomu tego białka, po przekroczeniu pewnego jego poziomu, może być z ekonomicznego punktu widzenia po prostu nieefektywne.
Lepsze wykorzystanie aminokwasów przez ptaki sprzyja zatem wzrostowi opłacalności produkcji drobiarskiej, a oprócz tego, co jest bardzo ważne, wpływa na zmniejszenie obciążenia środowiska związkami azotowymi wydalanymi przez ptaki w odchodach.
W tym kontekście coraz większe praktyczne znaczenie ma znajomość strawności poszczególnych aminokwasów zawartych w białku różnych materiałów paszowych. Strawność oznaczana w testach prowadzonych na drobiu uważana jest za najlepszy pośredni wskaźnik tzw. biodostępności aminokwasów, określającej faktyczną wartość pokarmową białka paszowego.
U zwierząt monogastrycznych, a więc także i u ptaków, zapotrzebowanie na białko jest w istocie zapotrzebowaniem na aminokwasy. Do prawidłowego rozwoju ptaki potrzebują około 20 aminokwasów. W warunkach prawidłowego żywienia część z nich jest łatwo syntetyzowana w organizmie zwierzęcym ze związków pośrednich lub też z innych aminokwasów. Są to aminokwasy endogenne (niekonieczne). Pozostałe dzielą się na dwie grupy: niezbędne (konieczne) i półniezbędne. Aminokwasy niezbędne muszą być dostarczone w paszy, ponieważ ich synteza u drobiu jest niemożliwa lub niewystarczająca. Tymi aminokwasami są: lizyna, treonina, metionina, tryptofan, arginina, leucyna, walina, izoleucyna, fenyloalanina, histydyna. Zapotrzebowanie ptaków w normach żywieniowych (oprócz zapotrzebowania ptaków szybko rosnących) ogranicza sie do zapotrzebowania na 5 aminokwasów: lizynę, metioninę, cystynę, treoninę i tryptofan. W praktyce żywieniowej najczęściej mamy do czynienia z niedoborami tych właśnie: lizyny, aminokwasów siarkowych, tryptofanu i treoniny. Stosując standardowe mieszanki sojowo-zbożowe można przyjąć, że jeżeli wymagania dotyczące zawartości wymienionych aminokwasów zostają spełnione, to zazwyczaj ilości pozostałych aminokwasów niezbędnych w takich paszach bywają wystarczające.
Aminokwasy półniezbędne, takie jak: cystyna i tyrozyna, mogą być syntetyzowane z aminokwasów niezbędnych (odpowiednio z metioniny i z fenyloalaniny), pod warunkiem dostatecznej podaży ich prekursorów. Spośród aminokwasów zaliczanych do endogennych ważną rolę odgrywa także glicyna, biorąca udział w procesach krwiotwórczych, tworzeniu soli żółciowych, a także kwasu moczowego – podstawowej formy wydalania azotu u ptaków. U bardzo młodych ptaków synteza glicyny jest niewielka, stąd też często jest ona uważana za aminokwas półniezbędny.
Należy także brać pod uwagę to, że warunkiem pełnego wykorzystania wszystkich aminokwasów niezbędnych jest zachowanie ich w odpowiednich proporcjach w paszy. Niedobór któregokolwiek z aminokwasów niezbędnych ogranicza zdecydowanie działalność pozostałych, jak też obniża syntezę białek organizmu, a w konsekwencji staje się przyczyną spadku przyrostów masy ciała drobiu. Wprowadzenie do paszy aminokwasu tego tzw. pierwszego ograniczającego, w odpowiedniej ilości pokrywającej określone potrzeby rosnącego drobiu, poprawia jego produkcyjność do poziomu, kiedy to zacznie ją ograniczać zawartość następnego aminokwasu (tego drugiego ograniczającego). Opisana sytuacja powtarza się do momenu, aż zostanie pokryte zapotrzebowanie na wszystkie aminokwasy niezbędne do syntezy białek w organizmie.
Bilansowanie składu aminokwasowego mieszanek w oparciu jedynie o wyniki analiz chemicznych nie uwzględnia jednakże różnic, niekiedy znacznych pomiędzy ogólną zawartością aminokwasu w danym komponencie paszowym a jego faktyczną ilością uwalnianą w procesach trawienia i możliwą do wchłaniania z jelit.
W tabelach podano współczyniki strawności w typowych surowcach paszowych. Współczyniki strawności zwłaszcza lizyny, metioniny i treoniny różnią się znacznie między poszczególnymi surowcami.
Należałoby pamiętać, że ostateczna wartość współczynników strawności aminokwasów dla poszczególnych paszowych surowców uzależniona jest od wielu czynników (np. od metody wstępnej obróbki surowców paszowych). Za wysoka temperatura suszenia, tostowania może wpływać na zmianę struktury białka i tym samym utrudniać jego procesy trawienia i przyswajania aminokwasów. Jest ona też zależna i charakterystyczna dla określonego gatunku drobiu, dla ich wieku, a także dla płci. Składniki antyżywieniowe (np. włókno surowe, wielocukry nieskrobiowe, taniny i inne) mogą również w mniejszym lub większym stopniu ograniczać wykorzystanie aminokwasów.
Zapotrzebowanie poszczególnych gatunków drobiu (zależnie od ich wieku) na aminokwasy określono stosując dawki pokarmowe złożone tylko z niewielu składników, ale o wysokiej strawności (rzędu 80-90%) aminokwasów. W żywieniu drobiu właśnie takie pasze są najczęściej stosowane. W przypadku, gdy ze względów np. ekonomicznych czy też innych zastosujemy pasze o mniejszej strawności aminokwasów, wówczas należałoby bezwzględnie dokonać odpowiedniej korekty mieszanki, uwzględniającej mniejszą strawność aminokwasów tych właśnie komponentów.
Piśmiennictwo dostępne u autora.