Archiwum

Agnieszka Wilczek-Jagiełło

Lublin

Wole jest częścią przewodu pokarmowego charakterystyczna dla gromady ptaków. Stanowi cienkościenne uwypuklenie dalszej części przełyku, a służy zasadniczo do magazynowania i wstępnej obróbki pokarmu. Wole wypełniane jest treścią pokarmową wtedy, gdy dalsze odcinki przewodu pokarmowego (tj. żołądek mięśniowy) pozostają również wypełnione pokarmem. W wolu pokarm ulega nawilżeniu, a następnie jest przemieszczany do dalszych odcinków przewodu pokarmowego.

Wole nie jest standardowo miejscem trawienia pokarmu, jednak w wyniku antyperystaltycznych skurczów żołądka mogą przechodzić do wola enzymy trawienne pochodzące z żołądka gruczołowego i dwunastnicy. Czas przebywania paszy w wilgotnym środowisku wola (standardowo 2-4 godziny) jest potrzebny również do uczynnienia się enzymów roślinnych i bakteryjnych obecnych w pobranej paszy. Pomimo stosunkowo nikłego zainteresowania zaburzeniami dotyczącymi tego odcinka przewodu pokarmowego okazuje się że spotykane są one stosunkowo często np. zatkanie wola, uszkodzenia mechaniczne, a także tzw. wole wiszące.

                O wiszącym wolu mówimy wtedy, gdy jest ono nadmiernie powiększone, silnie rozszerzone i uwypuklone poza okolicę piersiową ptaków. Przy omacywaniu, wiszące wole przypomina worek wypełniony wodą. Dla porównania, wole prawidłowe jest spójne, ma ciastowatą konsystencję i nie wystaje nadmiernie poza obręb korpusu (Śmiałek M i wsp.). Jednymi z podstawowych przyczyn powstawania patologicznych zmian w obrębie wola są oczywiście te związane z żywieniem. W przypadku wola wiszącego przyczyną może być zwyczajne przekarmienie ptaków (zwłaszcza piskląt w pierwszych dniach odchowu). Aby w pełni poznać patomechanizm „wiszącego wola” warto zwrócić uwagę na to jak zbudowane jest wole fizjologicznie. Otóż, wole jako uwypuklenie przełyku zbudowane jest z trzech warstw mięśni połączonych tkanką łączną. Do okolicznych tkanek wole jest przytwierdzone za pomocą dwóch mięśni, które stabilizują zarówno jego położenie, jak również uczestniczą w jego opróżnianiu. W przypadku gdy wole ulega nadmiernemu rozszerzeniu, rozciągają się również włókna elastyczne tkanki łącznej, które spajają mięśnie tworzące ścianę wola. Włókna mają oczywiście ograniczoną rozciągliwość, co w konsekwencji nadmiernego przepełnienia wola może skutkować nawet ich zerwaniem. Przerwanie ciągłości włókien powoduje, że wole nie ma możliwości powrócić do swoich pierwotnych, fizjologicznych kształtów, a uszkodzenie jego mięśni zaburza perystaltykę treści pokarmowej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Przekarmienie u indyków często związane jest z restrykcyjnymi systemami zadawania paszy lub też jest następstwem ich głodowania (np. w wyniku długotrwałego transportu). W porównaniu do kurcząt wole indyków jest stosunkowo małe. W warunkach naturalnych indyki jedzą więc z przerwami – małe porcje, ale w krótkich odstępach czasu. Pozbawienie ptaków dostępu do paszy przez dłuższy okres czasu będzie skutkować żarłocznością, której jednym z następstw mogą być zmiany w strukturze ściany wola i występowanie tzw. wola wiszącego (Koncicki A.). Oprócz spożycia paszy równie szkodliwe może się okazać nadmierne pobieranie wody. Należy mieć na uwadze, że indyki są gatunkiem szczególnie wrażliwym na przegrzanie. Wysoka temperatury środowiska kurnika uruchamia u indyków szereg zmian przystosowawczych. Jedną z nich jest nadmierne picie zimnej wody, co ma „ochładzać” krew przepływającą w żyłach szyjnych zewnętrznych. Według niektórych autorów zbyt wysoka temperatura środowiska w okresie letnim może skutkować nawet 4 – krotnie większym spożyciem wody przez indyki (Parker R.). Niekontrolowany pobór wody może prowadzić do występowania wiszącego wola (szczególnie u ras ciężkich). Nadmierna ilość długotrwale utrzymującego się płynu w wolu ma jeszcze tę negatywną cechę, że wspomaga rozwój patogennych bakterii i grzybów (głównie drożdżaki), które z kolei stają się przyczyną różnorodnych zakażeń wtórnych np. zakaźnego zapalenia jelit, a nawet stanów zapalnych płuc. Rozwój wiszącego wola skutkuje także ograniczeniem jego kurczliwości i pasażu treści pokarmowej. Pasza długotrwale zalega więc w wolu stwarzając tym samym doskonałe warunki do adhezji i rozwoju drobnoustrojów patogennych. U ptaków utrzymywanych w złych warunkach higienicznych lub też otrzymujących wodę niskiej jakości, często dochodzi do rozwoju zakażeń pierwotniakami rodzaju Trichomonas (Mazurkiewicz M.). Zakażenia tego typu są spotykane częściej u indyków, głównie ze względu na fakt posiadania przez nie wyższego, bardziej alkalicznego (zasadowego) pH przewodu pokarmowego – bakterie chorobotwórcze dobrze rozwijają się w środowisku lekko zasadowym. Nadmiernemu spożyciu wody przez ptaki, a w konsekwencji również wiszącemu wolu sprzyjają: odwodnienie będące rezultatem chociażby długotrwałego transportu, problemów technicznych w zakresie systemów zadawania wody, podawanie w paszy substancji, które zwiększają pobieranie wody (np. nadmiar soli), a także podawanie w wodzie do picia preparatów, które krótkotrwale zmieniają smak wody. Taki niekorzystny efekt mogą wywierać chociażby niektóre stosowane do wody preparaty mineralno-witaminowe. Indyki, ale również inne gatunki ptaków unikają pobierania wody o zmienionym niekorzystnie smaku, za to po wycofaniu czynników wpływających na smak, ptaki łapczywie pobierają nadmierne ilości wody, co oczywiście zwiększa ryzyko występowania wola wiszącego. Zauważono także, że zjawisko wiszącego wola częściej dotyczy określonych rodów (linii hodowlanych) indyków – co oczywiście może wskazywać na genetyczne predyspozycje ptaków do występowania tego schorzenia.

                Patologiczne zmiany w postaci obwieszenia wola mogą dotyczyć zarówno pojedynczych osobników, jak również kilkudziesięciu procentów ptaków w stadzie. Zazwyczaj ptaki dotknięte schorzeniem nie powracają już do pełni zdrowia. Pomimo tego, że z wiszącym wolem ptaki mogą dożyć do osiągnięcia wieku ubojowego, to jednak cechują je ograniczone przyrosty wagowe i słabe wykorzystanie paszy, pomimo zachowanego apetytu. Nie można również w pełni wykluczyć ryzyka upadków indyków dotkniętych tych zaburzeniem. Mogą być one związane z pęknięciem silnie powiększonego wola na tle urazów mechanicznych, zachłyśnięcia się silnie rozrzedzoną treścią wola lub zakażeń wtórnych.

                Zasadniczo, rozpoznanie schorzenia jakim jest wole wiszące nie stanowi większego problemu i z powodzeniem może być dokonywane za pomocą obserwacji ptaków i omacywania wola. Pewną trudność może jedynie sprawić odróżnienie wola wiszącego od stanu tzw. zatkanego wola. Wole zatkane jest przy omacywaniu twardsze, a poza tym znacznie częściej odnotowywane jest w chowie wolnowybiegowym – głównie ze względu na to, że jego występowanie jest związane ze spożywaniem przez ptaki nadmiernych ilości paszy o ograniczonym stopniu strawności, a więc: trawy, siana, słomy (Śmiałek M.). Przy stwierdzeniu wola zatkanego można podjąć próby ratowania ptaka poprzez wymasowywanie treści z wola na zewnątrz. Można również pomóc podając ptakom do wola niewielkie ilości oleju lub ciekłej parafiny (ok. 3 ml), co pomaga usunąć zalegający pokarm. Wykonywanie takich zabiegów wymaga jednak nieco wprawy i umiejętności (należy uważać chociażby, aby treść pokarmowa nie trafiła do dróg oddechowych), a w przypadku wielkotowarowej produkcji drobiu metody takie nie znajdują zastosowania ze względu na nakłady pracy z nimi związane, a także w związku z faktem, że w przypadku pojedynczych chorych sztuk drobiu w stadzie mogą one pozostać niezauważone.

                W wielkofermowych fermach drobiu nie prowadzi się leczenia ptaków przejawiających objawy wiszącego wola głównie ze względu na wspomnianą już dużą pracochłonność tego typu postępowania. Dodatkowo należy pamiętać, że zabiegi lecznicze na wolu wiszącym w dużej mierze są skazane na niepowodzenie. Zmiany strukturalne w obrębie tkanki łącznej ściany wola rzadko pozwalają bowiem na jego powrót do „rozmiarów fizjologicznych”. Z tego powodu niezwykle ważne jest podejmowanie działań profilaktycznych, zwłaszcza w zakresie przestrzegania norm odnośnie karmienia i pojenia ptaków, a także utrzymanie ogólnych dobrych warunków chowu. Elementem profilaktyki jest również regularne kontrolowanie ilości spożywanej przez ptaki paszy i wypijanej wody. Niekorzystne są okresy, w których ptaki narażone są na niedobory wody i paszy, po których starają się uzupełnić braki nadmiernym ich spożyciem. W przypadku drobiu utrzymywanego przyzagrodowo pomocne w przypadku wola wiszącego mogą okazać się masaże wola (wykonywane minimum dwukrotnie w ciągu dnia), tak aby regularnie usuwać zalegającą w wolu treść pokarmową. Dobrym rozwiązaniem w przypadku problemów z wolem jest również podawanie paszy cechującej się wysokim stopniem strawności.

Literatura dostępna u autora.