Znaczenie trwałych użytków zielonych w rolnictwie zrównoważonym
Trwałe użytki zielone (TUZ) pełnią istotną rolę w produkcji pasz objętościowych, a jednocześnie są kluczowym elementem rolnictwa zrównoważonego. Łąki i pastwiska nie tylko dostarczają wartościowej, ekonomicznie korzystnej paszy, ale również:
- ograniczają emisję gazów cieplarnianych,
- poprawiają bilans wodny,
- chronią glebę przed erozją,
- wspierają bioróżnorodność ekosystemów rolnych.
Użytki zielone w Europie i Polsce – jak wypadamy na tle innych?
W skali UE trwałe użytki zielone stanowią ponad 30% użytków rolnych. W Polsce ten udział wynosi 21,9%, co plasuje nas poniżej unijnej średniej. Największy udział TUZ notuje się w województwach: podlaskim (31,8%), warmińsko-mazurskim (28,8%) i podkarpackim (25,7%), a najniższy w kujawsko-pomorskim (11,1%) i opolskim (14,0%).
Obsada bydła na 100 ha użytków rolnych w Polsce wynosi 45,5 sztuki – nieco poniżej średniej unijnej (46,0). Dla porównania: Holandia notuje aż 207,9 szt., Belgia – 168,2, a Irlandia – 150,7.
Warunki siedliskowe i rozmieszczenie TUZ
Rozmieszczenie TUZ w Polsce jest silnie uzależnione od warunków siedliskowych, głównie poziomu wód gruntowych i uwilgotnienia gleb. Najwięcej TUZ znajduje się:
- w dolinach rzecznych i pradolinach,
- w rejonach górskich, gdzie obfite opady sprzyjają rozwojowi traw.
Suchsze siedliska, zwłaszcza w środkowej Polsce, charakteryzują się niższym potencjałem plonotwórczym.
Produkcyjność TUZ – dane z 2023 roku
W roku 2023 z trwałych łąk uzyskano średnio 58,8 dt siana z 1 ha, a z pastwisk trwałych – 39,1 dt/ha. Choć są to wyniki zadowalające, nadal pozostajemy w tyle za regionami UE o najwyższej produktywności, np. Irlandią, Francją czy Holandią (plony ok. 100 dt/ha zielonki).
Pastwiska, szczególnie te bez nawodnienia lub na glebach lekkich, dają niższe plony. Na drugim biegunie znajdują się łąki na siedliskach wilgotnych – zwłaszcza z dominacją kostrzewy łąkowej i tymotki łąkowej, które gwarantują wysoką wartość pokarmową.
Znaczenie TUZ w produkcji zwierzęcej
Łąki i pastwiska są podstawowym źródłem pasz objętościowych w gospodarstwach nastawionych na produkcję mleka i wołowiny. Zielonka pastwiskowa:
- może pokrywać do 70% rocznych potrzeb pokarmowych krów mlecznych,
- obniża koszty żywienia – jednostka pokarmowa z pastwiska jest znacznie tańsza niż z upraw polowych.
Dobrej jakości TUZ są zatem kluczowe dla opłacalności produkcji zwierzęcej, a także jej zrównoważonego charakteru.
Wydajność mleczna i mięsna – wpływ jakości TUZ
Dane z 2022 roku pokazują, że Polska osiąga średnią wydajność mleczną 7465 kg od 1 krowy, czyli nieco poniżej unijnej średniej (7653 kg). Z kolei uzysk mięsa od jednej sztuki bydła wynosi u nas 302 kg, co plasuje nas powyżej średniej UE (288 kg).
Efektywne wykorzystanie TUZ może więc bezpośrednio wpłynąć na poprawę tych wyników.
Bariery plonowania i możliwe usprawnienia
Do głównych przyczyn ograniczonej wydajności TUZ należą:
- niedostateczne nawodnienie i nieuregulowane stosunki wodne,
- niski poziom nawożenia (średnio 121,9 kg NPK/ha – znacznie mniej w regionach wschodnich),
- nieracjonalne użytkowanie łąk i pastwisk,
- straty jakości w trakcie konserwacji pasz (np. błędy przy zakiszaniu).
Co robić, by poprawić plonowanie TUZ?
Kluczowe działania to:
- nawadnianie i utrzymanie wysokiego poziomu wód gruntowych w okresie wegetacyjnym,
- optymalizacja nawożenia mineralnego i organicznego,
- dobór odpowiednich gatunków traw i roślin motylkowych,
- odpowiedni sposób użytkowania (rotacyjne wypasanie, właściwe terminy koszenia),
- minimalizacja strat podczas zbioru i przechowywania pasz.
Podsumowanie
Trwałe użytki zielone to nie tylko fundament żywienia zwierząt, ale też ważny element polityki klimatycznej i ekologicznej. Mimo istotnego potencjału produkcyjnego, wiele TUZ w Polsce nie jest odpowiednio wykorzystywanych. Zwiększenie ich produktywności wymaga zintegrowanych działań: od poprawy gospodarki wodnej i nawożenia, po edukację hodowców w zakresie efektywnego użytkowania łąk i pastwisk.
Zarówno dla rentowności gospodarstw, jak i dobrostanu zwierząt – inwestycje w trwałe użytki zielone to inwestycje, które się opłacają.
