Archiwum

Ewa Stamirowska-Krzaczek
Instytut Nauk Rolniczych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie
Paweł Krzaczek
Katedra Energetyki i Środków Transportu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności należy rozpatrywać w ramach całego łańcucha produkcji żywności, począwszy od produkcji podstawowej w gospodarstwie rolnym. Powstanie nowych norm i uregulowań w tym zakresie związane było z akcesją Polski do Unii Europejskiej. Akty prawne objęły cały łańcuch żywnościowy (uprawę roślin, produkcję pasz, chów i hodowlę zwierząt, ubój zwierząt, przetwórstwo i obrót surowcami oraz produktami pochodzenia zwierzęcego) i mają za zadanie zapewnić wysoki poziom ochrony zdrowia publicznego, przy jednoczesnym ograniczeniu negatywnego wpływu na środowisko oraz zapewnieniu dobrego dobrostanu zwierząt gospodarskich, który jest powiązany z produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego [Osiński i in., 2014]. Rolnicy są zobowiązani do przestrzegania wymogów na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności i pasz, aby wytwarzana przez nich żywność i pasze spełniały obowiązujące wymogi prawa żywnościowego i paszowego. W każdym gospodarstwie bardzo ważne jest prowadzenie dokumentacji i zapisów dotyczących produkcji żywności i pasz, które pozwalają zidentyfikować pochodzenie produktu oraz umożliwiają sprawdzenie, czy pasza, żywność bądź surowce wytworzone w gospodarstwie, przeznaczone do dalszego przetwórstwa, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt [MRiRW, 2015].

Na podstawie przepisów prawnych wydanych przez UE zostały opracowane normy i zalecenia co do wymagań dla gospodarstw rolnych w zakresie produkcji bydła i żywności.

Otoczenie gospodarstwa:

• otoczenie gospodarstwa powinno być czyste i uporządkowane;
• w książce wizyt powinny znajdować się zapisy związane z pobytem w gospodarstwie osób niebędących jego pracownikami (powiatowego lekarza weterynarii czy innych osób wchodzących do pomieszczeń ze zwierzętami);
• osoby wizytujące gospodarstwo (powiatowy lekarz weterynarii) powinny posiadać odpowiednią odzież i obuwie ochronne.

Tab. 1. Wymagane oświetlenie w budynkach dla bydła

Budynek i pomieszczenia inwentarskie:

• w budynkach, w których utrzymywane są zwierzęta, przy ich wejściu powinny znajdować się tablice z napisem „Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”;
• w gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są wprowadzane na rynek, powinny znajdować się maty dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów do gospodarstwa w przypadku zagrożenia epidemiologiczne;
• budynek powinien chronić zwierzę ta przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi;
• rolnicy utrzymujący zwierzęta gospodarskie, są zobowiązani do zapewnienia im właściwych warunków bytowania;
• obiekty adaptowane typu stodoły, magazyny i inne należy ocenić pod względem poprawności rozwiązań funkcjonalno-technicznych i bezpieczeństwa zdrowotnego zwierząt;
• budynek inwentarski powinien spełniać wymagania ewakuacyjne:
  • wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać się na zewnątrz;
  • odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać 50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt lub 75 m przy utrzymaniu bez ściółkowym;
  • przy obsadzie zwierząt powyżej 15 sztuk należy stosować co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, a z pomieszczeń podzielonych na sekcje – co najmniej jedno takie wyjście z każdej sekcji;
  • podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, mieć stabilną, twardą i równą powierzchnię, która umożliwi utrzymywanie czystości i porządku, w tym również regularne usuwanie odchodów (stosownie do systemu utrzymania zwierząt);
• kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone;
• ściany i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień;
• oświetlenie (sztuczne lub naturalne) w budynkach inwentarskich powinno umożliwiać doglądanie zwierząt oraz kontrolę pomieszczeń (wyposażenie w oświetlenia stałe lub przenośne). W przypadku stosowania oświetlenia w pomieszczeniach, w których utrzymywane są cielęta, oświetlenie stosuje się co najmniej między godz. 9.00 a 17.00. W pomieszczeniach inwentarskich oświetlenie naturalne określa się stosunkiem oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi. Oświetlenie sztuczne winno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach od 9.00 do 17.00 (Tab. 1);
• bydło nie powinno mieć dostępu do instalacji elektrycznej (włączników, kabli). Instalację elektryczną w pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich wykonuje się w sposób określony w przepisach Prawa budowlanego;
• sprawnie funkcjonująca wentylacja naturalna (grawitacyjna) powinna zapewnić swobodny przepływ powietrza w budynku. Kanały wentylacyjne wlotowe (nawiewne) i wylotowe (wyciągowe) powinny być drożne, rozmieszczone w budynku równomiernie, tak aby powietrze napływające zimą, nie trafiało bezpośrednio na zwierzęta i nie powodowało przeciągów. Kanały wentylacyjne muszą mieć możliwość regulacji i zamykania w okresie zimy. Przy sprawnie funkcjonującej wentylacji suma powierzchni przekroju otworów nawiewnych powinna równać się sumie powierzchni przekroju otworów wyciągowych. Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku panuje zaduch, znaczna wilgotność, a w powietrzu unosi się zapach amoniaku. Sprawnie działająca wentylacja zapobiega obniżaniu kondycji zdrowotnej zwierząt, a szczególnie zapadalność cieląt na schorzenia dróg oddechowych, które źle lub późno rozpoznane stają się powodem licznych powikłań i śmiertelności wśród zwierząt (Tab. 2);
• optymalna wilgotność względna powietrza to 60-80%. Oceny wilgotności można dokonać przy użyciu higrometru. W pomieszczeniach inwentarskich obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura, wilgotność względna powietrza i stężenie gazów powinny być na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt (Tab. 3);
• obsada zwierząt ponad ustalone normy powierzchni dla danego gatunku, wieku i stanu fizjologicznego jest zabroniona. Utrzymujący zaś zwierzęta gospodarskie powinien zapewnić im opiekę i właściwe warunki bytowania, uwzględniając minimalne normy powierzchni, w zależności od systemów utrzymania (Tab. 4; 5; 6; 7);
• warunki utrzymania zwierząt nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub cierpień. Pomieszczenia powinny być tak utrzymane, aby nie powodować zranień u inwentarza żywego. Wyposażenie i sprzęt w pomieszczeniach inwentarskich dla zwierząt gospodarskich sprawdza się co najmniej raz dziennie, a wykryte usterki niezwłocznie usuwa;
• budynku powinno znajdować się stanowisko (poskrom) umożliwiające przeprowadzanie niektórych zabiegów zoohigienicznych, weterynaryjnych, takich jak: korekcja racic, zabiegi unasieniania krów.

Higiena personelu:

• osoby poruszające się po fermie powinny postępować wg określonych zasad:
  • w pomieszczeniach inwentarskich nie używać otwartego ognia i nie palić tytoniu,
  • myć ręce przed rozpoczęciem pracy przy zwierzętach i po zakończeniu,
  • myć twarz przed spożywaniem posiłków(po zakończeniu pracy przy zwierzętach),
  • wszelkie skaleczenia natychmiast opatrywać.
• w przypadku zaś kontaktu z chorymi zwierzętami szczególnie dbać o higienę i zdrowie. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt powinni poddawać się corocznie odpowiednim badaniom lekarskim, a także szczepieniom ochronnym. Osoby te powinny być świadome zagrożeń przenoszenia chorób odzwierzęcych na człowieka (grzybice, gruźlica, bruceloza);
• pracownicy opiekujący się stadem powinni posiadać odpowiednią odzież i obuwie ochronne, przeznaczone tylko do obowiązkowego użycia w gospodarstwie.

Tab. 2. Wymagania co do ilości wymiany powietrza w pomieszczeniach dla bydła

Dobrostan zwierząt:

• osoby opiekujące się stadem powinny wykazywać przyjazny stosunek do zwierząt oraz odpowiednią wiedzę w tym kierunku (ukończoną szkołę, szkolenie bądź doświadczenie w pracy ze zwierzętami);
• zwierzęta nie powinny:
  • być spragnione, głodne, ani źle odżywiane,
  • doznawać niewygody i braku schronienia;
  • być zranione, chore oraz zakażone pasożytami;
  • bać się ani nieprawidłowo się zachowywać;
• zdrowe zwierzę powinno być ogólnie ożywione, swobodnie się poruszać, wykazywać chęć odżywiania się i przeżuwania, nie powinno utykać, mieć widocznych ran czy okaleczeń;
• pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt powinni poddawać się corocznie odpowiednim badaniom lekarskim, a także szczepieniom ochronnym. Osoby te powinny być świadome zagrożeń przenoszenia chorób odzwierzęcych na człowieka (grzybice, gruźlica, bruceloza);
• pracownicy opiekujący się stadem powinni posiadać odpowiednią odzież i obuwie ochronne, przeznaczone tylko do obowiązkowego użycia w gospodarstwie;
• koryta paszowe – żłoby, stół paszowy i poidła na wodę należy codziennie sprawdzać, w miarę potrzeby oczyszczać i uzupełniać;
• właściwa pielęgnacja powinna minimalizować ich zabrudzenie;
• zwierzętom należy zapewnić suche i czyste stanowiska;
• szczególną uwagę należy zwrócić na pomieszczenia krów z cielętami. Powinny być one utrzymywane w czystości, jasne, dobrze wyścielone czystą, suchą ściółką (zwłaszcza te, w których przebywają cielęta);
• kojce grupowe dla cieląt, po każdym pobycie kolejnej grupy cieląt, powinno się dezynfekować;
• powierzchnia dla krów trzymanych luzem wynosi 4,5-5 m²/szt. W przypadku utrzymywania cieląt w pojedynczych kojcach (klatkach), ich ściany powinny być ażurowe, aby zwierzęta się widziały, a ich długość powinna wynosić 120 cm, szerokość – co najmniej 81 cm;
• w kojcach grupowych, gdy bydło utrzymywane jest na głębokiej ściółce, powierzchnia dla cieląt w wieku do 3 miesięcy wynosi 1,95 m²/szt., a dla cieląt mających 3-6 miesięcy – 2,3 m²/szt. (Tab. 4-7);
• na czas zbliżającego się porodu i najbliższej doby po ocieleniu należy cielącym się krowom zapewnić odpowiednie stanowiska porodowe lub pomieszczenia (warunki bytowe – podściółka, woda, pasza) oraz swobodny dostęp osobom nadzorującym;
• zwierzęta gospodarskie utrzymuje się w warunkach zapewniających im swobodę ruchu, a w szczególności kładzenia się, wstawania oraz leżenia i umożliwiających kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami.

Tab. 3. Wymagania co do temperatury i wentylacji (temperatura, wilgotność, ochładzanie i ruchy powietrza) w pomieszczeniach dla bydła

Pojenie i żywienie zwierząt:

• koryta i poidła z wodą pitną powinny być utrzymane w czystości i zainstalowane w budynkach inwentarskich, na wybiegach i pastwisku;
• usytuowanie koryt i poideł z wodą powinno minimalizować możliwość ich zanieczyszczenia i ułatwić zwierzętom bezkonfliktowy, swobodny dostęp do wody;
• woda wykorzystywana w gospodarstwie dla ludzi i zwierząt oraz celów technologicznych musi być należytej jakości i odpowiadać warunkom podanym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 4 września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze (zaświadczenie o jakości wody, podłączenie do ujęć miejskich);
• zabrania się stosowania w żywieniu zwierząt pasz zepsutych, o zmienionym smaku, zapachu i wyglądzie, w wyniku niekorzystnych procesów fermentacyjnych, gnilnych i innych spowodowanych działaniem drobnoustrojów, grzybów, roztoczy, światła, wilgotności, temperatury i upływu czasu;
• pasze soczyste należy składować na odpowiednich płytach, w silosach lub przechowywać w belach i chronić przed wpływem niekorzystnych czynników;
• należy przedsięwziąć środki ostrożności, aby przeciwdziałać zanieczyszczeniu przez robaki tępiąc je, uszczelniając miejsca gromadzenia pasz i zamykając drzwi pomieszczeń, w których pasze są przechowywane;
• pomieszczenia magazynowe na środki żywienia muszą być oddzielone od budynku inwentarskiego, aby nie doszło do ich zawilgocenia. Magazyn powinien być suchy, dobrze wentylowany, czysto utrzymany i zabezpieczony przed gryzoniami, szkodnikami i ptakami.
• w oknach należy zakładać siatki z małymi oczkami;
• pasze powinno składować się na tzw. podkładkach, z dala od ścian i zapewnić ich rotację, aby nie dochodziło do ich zbrylenia lub zepsucia;
• pasze z zakupu powinny być właściwie oznakowane. Oznakowanie powinno określać – nazwę produktu, producenta, przeznaczenie – dla jakich zwierząt pasza jest przeznaczona, zawartość składników pokarmowych, datę produkcji, trwałość i sposób stosowania;
• etykiety składu pasz powinny być przechowywane w gospodarstwie przez 3 lata;
• żywienie jest głównym czynnikiem decydującym o efektach produkcyjnych oraz stanie zdrowia zwierząt. Zwierzęta powinny otrzymywać zbilansowane dawki pokarmowe, stosownie do wieku i swojej masy ciała, w oparciu o przygotowany plan żywienia uwzględniający zapotrzebowanie na białko, energię, związki mineralne i witaminy;
• opasy rzeźne powinny być tak żywione, aby przyrosty nie były niższe niż 800-1000 g/dzień;
• pasze powinny być zadawane dwa razy dziennie (rano i wieczorem), z dużym udziałem pasz gospodarskich. Szczególnie wartościową paszą objętościową w żywieniu opasów jest kiszonka z kukurydzy (dojrzałość woskowa);
• jeśli to możliwe, powinno stosować się nowoczesne techniki skarmiania pasz, polegające na równomiernym wymieszaniu wszystkich pasz wchodzących w skład dawki pokarmowej (objętościowych i stałych). Daje to lepsze wyniki produkcyjne;
• w żywieniu krów matek należy zwracać baczną uwagę na okresy największego zapotrzebowania na składniki pokarmowe (okres krycia, okres ciąży, początek laktacji) w tym również na niedobory składników mineralnych;
• cielęta w wieku 3-6 miesięcy powinny być chowane przy mamkach z wykorzystaniem pastwiska;
• wymagane odległości przy lokalizacji płyt obornikowych na działce siedliskowej wynoszą:
  • 10 m od budynków magazynowych pasz i ziarna oraz od silosów na kiszonki,
  • 5 m od silosów na zboże i pasze,
• należy przestrzegać wymaganych odległości dotyczących składowania pasz względem miejsc zagospodarowywania odchodów zwierzęcych. Wymagane odległości przy lokalizacji zbiorników na działce siedliskowej wynoszą:
  • dla zbiorników zamkniętych na płynne odchody (mierzone od pokryw i wylotów wentylacyjnych) – 5 m od budynków magazynowych ogólnych oraz od silosówna zboże i pasze oraz silosów na kiszonki;
  • dla zbiorników otwartych na płynne odchody zwierzęce o pojemności do 200m: 10mod budynków magazynowych pasz i ziarna oraz od silosówna kiszonki oraz 5 m od silosów na zboże i pasze.

Tab. 4. Wymiary stanowisk wymagane przy uwięziowym systemie utrzymania bydła

Zdrowie i pielęgnacja zwierząt:

• zwierzęta gospodarskie powinno doglądać się co najmniej raz dziennie;
• w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt, a w szczególności poronienia u bydła, objawów neurologicznych u zwierząt, zmian o charakterze krost, pęcherzy, nadżerek lub wybroczyn na skórze i błonach śluzowych zwierząt kopytnych oraz znacznej liczby nagłych padnięć posiadacz zwierzęcia jest obowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym: powiatowego lekarza weterynarii, lekarza weterynarii lub wójta (burmistrza, prezydenta). W zaistniałej sytuacji zwierzęta należy pozostawić w miejscu ich przebywania, nie wprowadzać i nie wyprowadzać ich z gospodarstwa;
• obecnie obowiązkowi zwalczania z urzędu podlega 27 chorób zwierząt, w tym (pryszczyca, wścieklizna, gruźlica bydła, bruceloza bydła, enzootyczna białaczka bydła, gąbczasta encefalopatia bydła (BSE). Natomiast obowiązkowi rejestracji podlega 41 chorób zwierząt, w tym paratuberkuloza, listerioza, taksoplazmoza, zakaźne zapalenie nosa i tchawicy (IBR/IPV), gorączka Q, salmonelloza bydła, choroba maedi-visna;
• chore lub ranne zwierzęta niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby izoluje (telefon do lekarza weterynarii lub lecznicy);
• bydło nie powinno wykazywać oznak kulawizny bądź innych dolegliwości fizycznych, jak zranienia, opuchnięcia czy zła kondycja. W razie konieczności należy udzielić pomocy;
• należy dbać o krowy mamki i czystość wymion, aby uniknąć infekcji i stanów zapalnych – zabrudzone wymiona należy przemywać letnią wodą i okresowo odkażać;
• choroby pasożytnicze skóry (grzybice) oraz narządów wewnętrznych (nicienie żołądkowo-jelitowe, motylica wątrobowa) zwalczane są w sposób zorganizowany (organy nadzoru lub lecznictwo weterynaryjne) lub indywidualnie, w zależności od skali zagrożenia;
• szczepienia zwierząt prowadzi Inspekcja Weterynaryjna lub wyznaczone osoby o odpowiednich kwalifikacjach, które muszą posiadać oznakę identyfikacyjną;
• w pierwszych tygodniach życia cielęta szczególnie narażone są na różne infekcje powodujące schorzenia układów pokarmowego (biegunki) i oddechowego (zapalenia gardła, oskrzeli czy płuc), dlatego ważne jest podawanie siary cielęciu w pierwszych godzinach życia (w ciągu 6 godzin od momentu urodzenia) oraz stworzenie przyjaznych warunków bytowych;
• należy stosować rutynowy program odrobaczeni i szczepień. Zaleca się szczepić cielęta odsadzone od matek przeciwko wirusowi RSV oraz enterotoksemii. Odrobaczenie zaś przeprowadzać w dniu grupowania zwierząt i spędu ich do budynku inwentarskiego;
• leki i preparaty lecznicze (produkty lecznicze weterynaryjne) należy przechowywać w odpowiednich warunkach zgodnie z zaleceniem producenta, odpowiednio zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych (szafka „pod kluczem”, wydzielone osobno zamykane pomieszczenie);
• szczególne znaczenie w profilaktyce zakażeń bydła ma czystość utrzymywanych pomieszczeń w porodówce, cielętniku czy izolatce oraz ich okresowa dezynfekcja. Dwa razy w roku powinno się gruntownie dezynfekować pomieszczenia, w których trzymane są cielęta czy krowy z cielętami;
• w gospodarstwie powinna być możliwość izolowania zwierząt chorych od zdrowych. Chore lub ranne zwierzę gospodarskie niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby izoluje;
• w gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są wprowadzane na rynek, powinny znajdować się środki dezynfekcyjne w ilości niezbędnej do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji i wydzielone miejsce do ich składowania, zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych;
• zwierzęta powinny mieć możliwość korzystania z pastwisk, okólników lub wybiegów, które dostarczą im ruchu na świeżym powietrzu i pozwolą zachować zdrowie i dobrą kondycję.

Tab. 5. Wymagania powierzchni w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, bez ściółki

Identyfikacja zwierząt i dokumentacja:

• w produkcji mięsa wołowego powinno się preferować hodowanie ras mięsnych, które są jednym z czynników warunkujących lepszą jakość uzyskiwanego mięsa. Również krzyżowanie bydła mlecznego z rasami mięsnymi znacznie poprawia wydajność i jakość mięsa w stosunku do ras mlecznych przeznaczonych na ten cel. Dobór ras mięsnych do krzyżowania wiąże się z tempem ich wzrostu i rozwoju. Rasy bydła mięsnego: Charolais, Limousine, Piemontese, Hereford, Aberden angus, Simental, Blonde d’Aguitaine, Salers. Zasadą mięsnego kierunku użytkowania bydła jest również wykorzystanie krów mamek, na które można uzyskać premię;
• bydło utrzymywane w gospodarstwie podlega oznakowaniu i jest zaopatrzone w dokumenty identyfikacyjne (paszporty zwierząt). Posiadacz bydła zobowiązany jest do prowadzenia księgi zwierząt, która jest udostępniana Organom Inspekcji Weterynaryjnej i ARiMR. Księgi prowadzi się w formie książkowej lub w systemie informatycznym. Do księgi w systemie informatycznym należy sporządzać wydruki co 6 miesięcy. Dane o zwierzęciu w księdze rejestracji przechowuje się przez co najmniej 5 lat od dnia ubycia tego zwierzęcia ze stada. Księgi rejestracji wydaje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz prowadzi rejestr o stanie bydła w oparciu o informacje z dnia 31 grudnia br., składane corocznie do 28 lutego następnego roku;
• kolczyki dla zwierząt wydawane są na wniosek składany raz w roku przez właściciela stada (w terminie od 1 października do 31 grudnia) w Agencji. Fakt narodzenia lub nabycia zwierzęcia należy jednak zgłaszać w ciągu 7 dni w Agencji, aby go zarejestrować i wydać paszport krów mamek, na które można uzyskać premię;
• agencja prowadzi rejestr zmiany posiadacza bydła lub zbycia bydła poza granice kraju lub jego padnięcia. Informacje takie należy złożyć w ciągu 7 dni. W przypadku padnięcia lub uboju zwierzęcia należy w ciągu tygodnia zwrócić paszport do ARiMR;
• posiadacz zwierząt gospodarskich prowadzi ewidencję leczenia zwierząt w oparciu o chronologicznie ułożone oryginały stron książki leczenia zwierząt. Oryginał danej strony książki leczenia każdorazowo pozostawia posiadaczowi zwierząt lekarz weterynarii (prowadzący dokumentację przebiegu leczenia i prowadzonych zabiegów weterynaryjnych) po zakończeniu wizyty lekarsko-weterynaryjnej. Oryginał strony książki leczenia powinien być wypełniony w częściach I-III i potwierdzony podpisem i pieczęcią lekarza weterynarii, który dokonał wpisu oraz podpisem posiadacza zwierzęcia, który jednocześnie oświadcza, że nabyty produkt leczniczy weterynarii zostanie zastosowany zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii. Posiadacz zwierzęcia przechowuje ewidencję leczenia zwierząt przez 3 lata od daty dokonania w niej ostatniego wpisu. Gospodarstwo musi prowadzić i przechowywać rejestr zakupu i zużycia leków weterynaryjnych.

Tab. 6. Wymagania powierzchni w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, na ściółce

Ochrona środowiska:

• nawozy naturalne w postaci stałej powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników;
• nawozy naturalne w postaci płynnej należy przechowywać w szczelnych zbiornikach o odpowiedniej pojemności. Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu, pojemność wymagana dla urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych płynnych powinna umożliwiać 4-miesięczny okres ich składowania, a zgodnie z programami działań na Obszarach Szczególnie Narażonych (OSN), pojemność ta powinna wystarczyć na okres 6 miesięcy. Wymagane wielkości płyty i zbiorników:
  • płyta obornikowa – 3,5m²/1DJP na OSN, a 2,5 m²/1DJP na pozostałych obszarach – system na płytkiej ściółce,
  • zbiornik na gnojówkę i wody gnojowe – 2,5 m³/1DJP na OSN, a 2,0 m³/1DJP na pozostałych obszarach – system na płytkiej ściółce;
  • zbiornik na gnojowicę – 10 m³ (1DJP na OSN, 7m³)1DJP na pozostałych obszarach – system bezściółkowy.
• przy utrzymaniu zwierząt na głębokiej ściółce budowa płyt i zbiorników może występować w różnym zakresie lub wcale, zależnie od rodzaju i ilości stosowanej ściółki i czasu przechowywania obornika pod zwierzętami. Współczynniki przeliczeniowe na DJP: krowy (ok. 500 kg) – 1,0, jałówki, cielne – 1,0, jałówki pow. 1 roku – 0,8, jałówki od 0,5 do 1 roku – 0,3, cielęta do 0,5 roku – 0,15, buhaje (pow. 600 kg) – 1,4;
• dawka nawozu naturalnego zastosowana w ciągu roku nie może zawierać więcej niż 170 kg (N) w czystym składniku na 1 ha UR. Taka ilość w przybliżeniu odpowiada 45 m³ gnojowicy, lub 40 m³ dobrej jakości gnojówki lub 40 t obornika.
• należy przestrzegać terminów i sposobów stosowania nawozów oraz wysokości ich dawkowania wg zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej;
• zaleca się również prowadzenie analiz gleby i planów nawozowych;
• zwalczanie szkodników – należy zabezpieczać w sposób konstrukcyjny budynki i magazyny przed gryzoniami, stosując pułapki lub inne środki zapobiegawcze oraz prowadząc kontrolę, aby rozpoznać ich rozprzestrzenianie się;

Tab. 7. Wymagania dotyczące przegród technologicznych, ciągów i otworów komunikacyjnych

Transport zwierząt:

• zgodnie z Rozporządzeniem z dn. 6 października 2003 r. (DzU nr 185, poz. 1809) w przypadku transportu zarobkowego lub wysyłki zwierząt do miejsc oddalonych powyżej 50 km (sprzedaż) przewoźnik i nadawca odpowiadają za zorganizowanie transportu zwierząt, aby nie powodował on zranienia albo zbędnego cierpienia żadnego zwierzęcia (Tab. 8).
• nadawca udziela instrukcji dotyczących dozoru zwierząt i opieki nad nimi oraz dostarcza niezbędnych dokumentów – świadectw zdrowia zwierząt (wydanych przez lekarza weterynarii) oraz innych dokumentów identyfikacyjnych, jeśli odrębne przepisy tak stanowią, orzeczenie, że zwierzęta nadają się do transportu, jeśli nie jest wymagane świadectwo zdrowia zwierząt, pisemne oświadczenie (nadawcy), że zwierzęta zostały odpowiednio przygotowane do transportu;
• dokumenty przewoźnika transportującego zwierzęta – dokument (decyzję) wydaje powiatowy lekarz weterynarii na wniosek zainteresowanego i zawiera – nr rejestracyjny środka transportu, określać gatunek zwierzęcia, który może być nim transportowany, termin ważności decyzji – maksymalnie rok oraz określa czas przewozu.

Tab. 8. Wielkość powierzchni ładowanej w środku transportu dla bydła (transport drogowy)

Wszystkie przedstawione wymogi muszą być przestrzegane przez rolników zajmujących się produkcją żywności. Należy zaznaczyć, także że bardzo ważną kwestią jest wymóg zabraniający rolnikowi wprowadzania na rynek żywności, która jest szkodliwa dla zdrowia lub nie nadaje się do spożycia przez ludzi oraz wymóg zabraniający wprowadzania na rynek paszy niebezpiecznej dla zwierząt i stosowania jej w żywieniu zwierząt. Podstawową zasadą produkcji żywności jest to, aby była ona bezpieczna dla zdrowia i życia konsumentów. Produkty żywnościowe często nie kwalifikują się do spożycia przez ludzi z uwagi na zanieczyszczenie substancjami obcymi, gnicie, zepsucie lub rozkład. W produkcji i obrocie żywnością nie można stosować procesów technologicznych oraz takich metod produkcyjnych, które mogłyby mieć negatywny wpływ na zdrowie konsumentów.

Literatura dostępna u autorów.