Katarzyna Jankowska
PAN Olsztyn
Grzybice skórne są najczęściej występującą formą infekcji grzybiczych u zwierząt, powodującą znaczne straty ekonomiczne. Aby zapobiegać chorobom i racjonalnie je leczyć, należy zapoznać się z właściwościami organizmów chorobotwórczych, które je wywołują.
Badania przeprowadzane na świecie wskazują wyraźnie, że mimo intensywnych szczepień oraz stosowania różnych programów osłony farmakologicznej, choroby wywoływane przez wirusy i bakterie, stanowią główną przyczynę upadków zwierząt, czego konsekwencją są straty ekonomiczne hodowcy. Również pojawiające się u zwierząt dermatomikozy (grzybice skórne) zagrażają zdrowotności stada, wpływając tym samym na podwyższenie kosztów hodowli (leczenie zwierząt).
Pojawianiu się chorób wywołanych mikroorganizmami patogennymi (wirusy, bakterie, grzyby) sprzyjają niewłaściwe warunki bytowania zwierząt, szczególnie zaniedbanie w utrzymaniu higieny, głównie czystości w pomieszczeniach – niezbędne jest okresowe bielenie ścian oraz dezynfekcja i deratyzacja pomieszczeń, lecz także innych parametrów zoohigienicznych, tj. temperatury, wilgotności, obsady i oświetlenia. Bydło wykazuje wyższą tolerancję na niskie temperatury otoczenia, aniżeli na wysokie. W okresie zimowym łatwiej jest utrzymać optymalne warunki termiczne w oborach, niż w okresie letnim. Górną granicą krytyczną temperatury powietrza dla bydła dorosłego jest 20°C. Optymalna temperatura dla krów w oborze wynosi 8-16°C, minimum 6°C, dla cieląt od 12 do 16°C. Wilgotność powinna być odpowiednia dla poszczególnych grup wiekowych. Obsada od 6-7 m2 powierzchni użytkowej/szt. oraz 20-30 m3 powietrza. Krowa w ciągu godziny wydala 100-120 litrów dwutlenku węgla, dlatego powietrze w oborze powinno być wymienione trzykrotnie w ciągu godziny. Natężenie oświetlenia sztucznego w oborze musi wynosić min. 20-30 Lx, w hali udojowej i izolatce 200 Lx – parametry dotyczą obór otwartych. Natomiast w budynkach tradycyjnych natężenie oświetlenia sztucznego wynosi min. 20-30 Lx, nad korytarzem gnojowym podczas doju 100 Lx, w izolatce 200 Lx.
Dlaczego się pojawiają?
Niedostosowanie warunków zoohigienicznych w oborach, a szczególnie duże przeciągi oraz zmiany poziomu wilgotności w pomieszczeniu ze zwierzętami, sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów oportunistycznych, czyli takich, które rozwijają działanie chorobotwórcze w organizmie o osłabionej odporności. Do tej grupy należy m.in. większość grzybów.
Efektem infekcji wywołanej przez grzyby są:
- grzybice skórne (dermatomikozy) – proces chorobowy lokalizuje się na powłokach zewnętrznych (skórze);
- grzybice narządowe (organomikozy) – proces chorobowy zlokalizowany jest w jednym lub kilku narządach wewnętrznych;
- zatrucia toksynami grzybów (mikotoksykozy) – choroba rozwija się na skutek zatrucia organizmu zwierzęcia toksynami grzybiczymi wytwarzanymi w czasie wzrostu grzyba na paszach pochodzenia roślinnego.
Grzybicę można rozpoznać po wyraźnych plackowatych często zaróżowionych zmianach na skórze (płaskie powierzchnie ciała – okolice słabizn, guzów biodrowych, na głowie, tylnej części ud, czy szyi).
Chorobotwórcze działanie grzybów jest uwarunkowane nie tylko złym stanem zdrowia organizmu zwierzęcia, lecz także w dużym stopniu właściwościami samego grzyba czyli stopniem jego zjadliwości i inwazyjności. Jak już wspomniano powyżej, na pojawienie się grzybicy w stadzie wpływają złe warunki higieny, a także wiele innych czynników zwiększających ryzyko infekcji, m.in.: obecność chorych zwierząt w stadzie, infekcje obniżające odporność, stres, szczepienia lub podawanie leków. Antybiotyki, które działając bezpośrednio hamują aktywność komórek żernych oraz limfocytów, natomiast działając pośrednio wywołują eubakteriozy oraz dysbakteriozy czyli zaburzenia biologicznie występującej mikroflory w organizmie. Wynikiem jest jej eliminacja lub zmniejszenie populacji bakterii, które w warunkach fizjologicznych działają hamująco na grzyby. Ponadto obecność gryzoni, skażenie środowiska, nadmierna wilgotność powietrza, niedobory żywieniowe, (szczególnie niedobór karotenu, białka, mikroelementów tj. cynku, miedzi, żelaza, witaminy A, niekiedy witamin z grupy B) mogą powodować pojawienie się grzybicy. Niedobory te zakłócają prawidłowość w procesach metabolicznych skóry i błon śluzowych, przez co obniżają odporność miejscową i ogólną organizmu. Grzybice zagrażają szczególnie krowom o obniżonej odporności, spowodowanej innymi chorobami, np. BVD czy IBR. Również mikotoksyny w paszach mogą przyczyniać się do częstszego występowania grzybic.
Hodowcy bydła mając świadomość, iż na nich spoczywa duża odpowiedzialność za zdrowie społeczeństwa (poprzez utrzymanie wysokiej zdrowotności stada), muszą dążyć do podwyższenia efektywności produkcji poprzez poprawę warunków hodowli, uzyskania lepszych wyników w chowie, a tym samym minimalizacji strat, a przez to również do obniżania kosztów związanych z hodowlą.
Niejednokrotnie ryzyko występowania grzybic skórnych mogą zwiększyć częste opady deszczu oraz wysoki poziom wilgotności. W ramach profilaktyki można zastosować szczepienia przeciwgrzybiczne. Zakażenie grzybami prowadzi do powstawania bolesnych owrzodzeń (charakterystyczne objawy to: zaróżowione, plackowate zmiany na skórze, głównie na płaskich powierzchniach ciała czyli w okolicy słabizn, guzów biodrowych, tylnej części ud i szyi oraz głowie). W określeniu rodzaju grzyba pomaga wykonanie testów laboratoryjnych, co pozwoli na dobór odpowiedniej metody leczenia. Chore zwierzęta powinny zostać odizolowane, co jednak w praktyce często jest trudne do zrealizowania. Nie można tego bagatelizować, ponieważ choroba może roznosić się na pozostałe, dotychczas niezarażone krowy, podobnie jak na ludzi. Niekiedy w przypadku powikłań bakteryjnych może również dojść do pojawienia się sączących wykwitów lub strupów. W przypadku niewielkich zmian leczenie ogranicza się do zewnętrznego stosowania leków, jeśli natomiast dojdzie do rozległych zmian skórnych, konieczne jest włączenie leczenia ogólnego.
Trichophyton verrucosum sprawca zła
Mikozą charakterystyczną dla bydła (może pojawić się również u owiec) wywołaną obecnością szczepu Trichophyton verrucosum jest Trychofitoza (grzybica skórna bydła, cattle ringworm). Jest ona chorobą przewlekłą, ale niegroźną. Może jednak powodować znaczne straty, głównie z punktu widzenia ekonomii hodowli (np. zaburzenia w rotacji zwierząt). Choroba może wpływać na znaczne obniżenie przyrostów masy ciała, obniżenie wartości użytkowej skór uzyskanych po uboju, a także może wpłynąć na obniżenie wydajności mlecznej pojawiając się w stadach bydła mlecznego. Choć atakuje wszystkie zwierzęta bez względu na wiek, jednak bardziej podatne na nią jest młode bydło. Chorobie sprzyja okres zimowy. Jeśli nie jest leczona może utrzymywać się przez ponad 3 miesiące. W okresie letnim, kiedy zwierzęta korzystają z pastwisk (bezpośredni dostęp do zielonki, słońce, powiew wiatru, mało opadów), nasilenie choroby jest słabsze, a objawy ustępują samoistnie po około 8 tygodniach. Na wystąpienie trychofitozy wpływa wiele czynników, m.in. zbyt duża obsada zwierząt na m2 podłogi, niedobory białka, witamin i mikroelementów w diecie, zbyt wysoka wilgotność w oborze, również sama metoda chowu (znacznie trudniej zwalczyć grzybicę w oborach wolnostanowiskowych, aniżeli w oborach uwięziowych). Niemałą rolę w przenoszeniu choroby wśród zwierząt odgrywają ektopasożyty tj. np. wszoły, świerzbowce, wszy. Ważne jest również zabezpieczanie fermy przed owadami (muchy, komary, bąki), gdyż mogą one czynnie uczestniczyć w rozprzestrzenianiu się choroby. Rozwój choroby powoduje świąd – zwierzęta są niespokojne, ocierając się o różne przedmioty umożliwiają grzybowi inwazję w głąb skóry. Toksyny pochodzące z grzybów powodują miejscowe odczyny zapalne. Grzybice mogą przechodzić w stan utajony, tj. początkowo bez jakichkolwiek objawów zewnętrznych, a następnie ujawniać się nawet po kilku miesiącach.
W zaprezentowanej mikozie można wyróżnić 3 postacie kliniczne:
- głęboka strupiasta (najczęściej spotykana i najbardziej charakterystyczna) charakteryzująca się drobnymi, guzowatymi (słabo widoczne, ale wyczuwalne) naciekami na skórze. W miejscu guzków powstają później owalne lub okrągłe, bezwłose plamy pokryte szaro-białawymi strupami (głównie okolice szyi, łopatki, miejsca u nasady ogona, rzadziej na grzbiecie, niekiedy w dolnej części brzucha i kończyn, na skórze głowy),
- opryszczkowa charakteryzująca się występowaniem owalnych, zaczerwienionych lub sinawych, lekko wystających ponad powierzchnię skóry wykwitów obrzeżonych drobnymi pęcherzykami wypełnionymi płynem surowiczym (słabo owłosione partie skóry, na wymieniu i mosznie),
- powierzchniowa strzygąca charakteryzująca się okrągłymi plamami pozbawionymi włosów. Słabo zaznaczający się odczyn zapalny skóry. Występuje rzadko głównie u zwierząt dorosłych będących w dobrej kondycji. W celach zapobiegawczych stosuje się szczepionki, które w znacznej mierze ograniczają podatność zwierząt na chorobę oraz zmniejszają nasilenie objawów. W stadach dotkniętych grzybicą można stosować zarówno profilaktycznie, jak i leczniczo środki grzybobójcze. Zabiegi należy powtarzać w odstępach 3-4-tygodniowych.
Grzybice (mikozy) pomimo podejmowanych zabiegów profilaktycznych i leczniczych na fermach są chorobami występującymi w każdych warunkach. Mają przebieg przewlekły, nie zagrażający bezpośrednio życiu zwierząt, ale mogą przyczyniać się do hamowania ich wzrostu i rozwoju (szczególnie młodych zwierząt), obniżając przez to wysokość produkcji.
