Archiwum

Marek Gaworski

Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW Warszawa

Michał Boćkowski

 

W produkcji mleka w gospodarstwie istotne są priorytety. Jednym z takich priorytetów pozostaje jakość pozyskiwanego mleka, a ta uwarunkowana jest zbiorem działań związanych z higieną na stanowisku doju i w jego otoczeniu.

                Generalnie na higienę pozyskiwania mleka składa się zbiór wielu czynników, wśród których można wymienić czystość towarzyszącą obsłudze krów, czystość stanowisk udojowych i czystość instalacji udojowych.

Higiena na etapie obsługi krów

                Higiena wymion krów jest swego rodzaju kluczem do rozwiązania wielu problemów, jakie mogą pojawić się i pojawiają w gospodarstwach produkujących mleko. Istotnym problemem, bezpośrednio związanym z higieną wymienia, z którym przychodzi zmierzyć się w stadzie krów jest mastitis. Zapalenie gruczołu mlekowego zalicza się do najważniejszych źródeł strat w produkcji mleka. Straty rozpatrywane w kategoriach ekonomicznych wynikają z wyłączenia krowy  w określonym czasie z produkcji gospodarstwa, co tym samym ogranicza jego potencjalne dochody. Nie bez znaczenia pozostają również nakłady finansowe, jakie trzeba ponieść na diagnostykę i leczenie krów z zapaleniem wymienia oraz straty wynikające z możliwości ich przedwczesnego brakowania z powodu mastitis.

                Aby uniknąć strat i zagrożeń w łańcuchu łączącym producenta i konsumenta produktów mleczarskich konieczne jest rzetelne podejście do pierwszego etapu w łańcuchu, jakim jest dój krów. Związana z dojem higiena wymienia stanowi podstawowy element profilaktyki w eliminowaniu zagrożeń wystąpienia mastitis.

                Zabiegi związane z higieną wymienia, podejmowane w trakcie pozyskiwania mleka uwzględniają dwa etapy: przed dojem i po doju.

■             Higiena przed dojem

W pierwszym etapie higieny wymienia, tj. przed założeniem kubków udojowych na strzyki, celem pozostaje usunięcie zanieczyszczeń z powierzchni strzyków i części wymienia, które mogą być źródłem zanieczyszczenia mleka. Do kluczowych zasad obowiązujących na tym etapie higieny zalicza się korzystanie z oddzielnych dla każdej krowy ręczników do wycierania wymion i strzyków. Ręcznik może być nasączony środkiem dezynfekcyjnym, co poprawia efekt czyszczenia. Aby ograniczyć zjawisko przenoszenia drobnoustrojów chorobotwórczych między strzykami zaleca się wykorzystanie do ich oddzielnego czyszczenia poszczególnych rogów ręcznika.

                Alternatywnym rozwiązaniem, popularnym w halach udojowych jest użycie do czyszczenia strzyków przed dojem jednorazowych ręczników papierowych. Ręczniki, aby usprawnić ich pobieranie, umieszcza się w kasetach znajdujących się wzdłuż hali udojowej. Jedną kasetę z ręcznikami przeznacza się na ogół na cztery stanowiska udojowe. Pojedynczy ręcznik wykorzystuje się do czyszczenia wszystkich lub tylko dwóch strzyków (każda połowa ręcznika do jednego strzyka).

                Czyszczenie strzyków ręcznikiem poprzedza się zdojeniem pierwszych strug mleka, a następnie zanurzeniem strzyków w roztworze dezynfekcyjnym. Dzięki zastosowaniu roztworu późniejsze czyszczenie strzyków papierowym ręcznikiem jest ułatwione i dokładniejsze. Zakładając aparat udojowy na czyste, suche strzyki ogranicza się rozprzestrzenianie bakterii i zmniejsza liczbę przypadków spadania aparatów udojowych z wymion w czasie pracy.

                Organizując obsługę procesu pozyskiwania mleka warto zwrócić uwagę na to, aby krowy z zapaleniem wymienia doić w ostatniej kolejności.

■             Higiena po doju

Drugi etap higieny wymienia, czyli po doju ma za zadanie zabezpieczyć gruczoł mlekowy przed wnikaniem do kanałów strzykowych drobnoustrojów, mogących stanowić źródło infekcji. Dlatego po zdjęciu aparatu udojowego zaleca się pokrycie powierzchni strzyków, szczególnie zaś wylotu kanału strzykowego środkiem dezynfekcyjnym. Do tego celu wykorzystuje się specjalne kubki przeznaczone do zanurzania strzyków w płynie dezynfekcyjnym. Inną opcją, rozpowszechnioną w halach udojowych jest użycie ciśnieniowych spryskiwaczy, których końcówki robocze są połączone przewodami z centralnym zbiornikiem wypełnionym środkiem dezynfekcyjnym.

                Metoda zanurzania strzyków w środkach dezynfekcyjnych przed założeniem i po zdjęciu aparatu udojowego jest równoznaczna z wykorzystaniem dwóch niezależnych kubków do zanurzania. Aby odróżnić kubki używane do dezynfekcji przed dojem i po doju są one w odmiennych kolorach. Niezależnie od tego, środek do dezynfekcji przed i po doju można zidentyfikować na podstawie gęstości. Środek używany przed dojem jest rzadszy w porównaniu z tym, który stosuje się do zanurzania strzyków po zakończeniu doju.

                Na rynku oferowana jest bogata gama środków do utrzymania higieny wymienia i czystości w czasie doju. Są to przykładowo środki oferowane przez producentów sprzętu do doju jak też oferowane bezpośrednio przez niektóre zakłady mleczarskie.

Higiena wymienia – kompleksowe podejście

                Nie byłoby właściwym podejściem zawężanie problemu higieny wymion krów jedynie do czynności przeprowadzanych przez dojarza na stanowiskach udojowych. Czystość wymienia i strzyków jest także uwarunkowana stanem środowiska, w którym przebywają zwierzęta i innymi działaniami, w tym związanymi z procedurami dotyczącymi instalacji udojowej i organizacją obsługi stada krów bezpośrednio po doju.

                Stan środowiska, w którym przebywają krowy, istotny w kontekście higieny wymienia jest kształtowany przez jakość i czystość podłoża legowiskowego, czystość powietrza, zakres pielęgnacji zwierząt i inne.

                Ważnym źródłem przenoszenia chorobotwórczych drobnoustrojów między krowami może okazać się instalacja udojowa. Stąd, w trakcie doju stada zwierząt konieczne jest mycie wewnętrznych części aparatu udojowego po wydojeniu każdej krowy. Nowoczesne systemy udojowe są wyposażone w taką opcję roboczą. W efekcie łatwiej jest sprostać wymaganiom higieny w przekroju całego stada krów mlecznych. Czynnikiem sprzyjającym higienie jest także regularny serwis dojarni, w szczególności zaś cykliczna wymiana gum strzykowych. W miejscu pozyskiwania mleka istotna jest również higiena rąk dojarza, stąd używanie gumowych rękawiczek, czy też ogólnie dostępnych środków czystości powinno być swego rodzaju kanonem ułatwiającym zachowanie higieny doju.

                Ograniczenie ryzyka zanieczyszczenia strzyków i ich infekcji wiąże się także z procedurami postępowania ze stadem krów po zakończeniu doju. Procedury te uwzględniają stworzenie określonych bodźców motywujących krowy do tego, aby bezpośrednio po doju nie kładły się na stanowiska legowiskowe. Kanały strzykowe zamykają się na ogół dopiero po ok. dwóch godzinach od doju i pomimo, iż są zabezpieczone środkiem dezynfekcyjnym, to jednak warto stworzyć dodatkowe warunki ograniczające możliwość ich zanieczyszczenia. Czynnikiem, który motywuje krowy do zajmowania pozycji stojącej jest podanie paszy.

Higiena w specyficznych warunkach pracy robota udojowego

                Podejmując zagadnienie higieny doju warto rozwinąć kwestię tak specyficznego procesu, jakim jest pozyskiwanie mleka robotem udojowym.

                W robocie udojowym prawie wszystkie funkcje są zautomatyzowane dla zapewnienia bezobsługowej pracy związanej z dojeniem krów, w tym także zadania obejmujące higienę wymienia, stanowiska jak i elementów instalacji udojowej. Jedną z funkcji jest automatyczne spłukiwanie podłogi robota, dla zapewnienia optymalnego poziomu higieny podczas doju krowy. Uwzględnione w programie mycie podłogi pozwala na przeprowadzenie doju krów w czystym środowisku. Wszystkie kubki udojowe są płukane po doju i po zrzuceniu przez krowę. Kubki udojowe wiszą w stanie spoczynku otworem do dołu, dzięki czemu do mleka nie dostają się resztki wody po płukaniu. Robot udojowy natychmiast po zrzuceniu podnosi kubek, który podlega płukaniu przed ponownym założeniem.

                Równie ważną kwestią pozostaje działanie systemu przygotowania strzyków do doju przez robot udojowy. Wiele systemów mycia strzyków przed dojem bazuje na zastosowaniu ciepłej wody oraz sprężonego powietrza. Każdy strzyk bezpośrednio przed dojem jest indywidualnie myty wodą, a następnie osuszany powietrzem.

                Innym rozwiązaniem jest przygotowanie strzyków do doju w oparciu o proces mechaniczny z udziałem zestawu obrotowych szczotek. Zestaw szczotek mechanicznych jest systemem, który czyści także powierzchnię wymienia wokół strzyków, z którą kontakt mogą mieć kubki udojowe. Między czyszczeniem strzyków kolejnych krów szczotki są poddawane dezynfekcji detergentem, który nie zawiera chloru. W efekcie takiej procedury zapobiega się przenoszeniu zanieczyszczeń.

                Poza aspektami higienicznymi, zastosowanie obrotowych szczotek sprzyja szybkiej i skutecznej stymulacji wymienia w efekcie bezpośredniego kontaktu ze strzykami, co w praktyce przekłada się na uwalnianie oksytocyny. Dzięki racjonalnej stymulacji osiąga się lepszy kontakt kubków udojowych z pełnymi, nabrzmiałymi strzykami. Jak wynika z obserwacji, krowy dojone robotem udojowym z systemem obrotowych szczotek mogą czuć się bardziej odprężone, co wyraża się mniejszą liczbą przypadków kopnięcia mogącego prowadzić do zrzucenia kubków udojowych z wymienia.

                Wśród wartościowych rozwiązań dotyczących higieny doju i związanych z działaniem robota udojowego można wymienić system mycia kubków udojowych za pomocą pary, co w efekcie pozwala na unieszkodliwienie drobnoustrojów bez konieczności używania silnych środków chemicznych. Takie rozwiązanie sprzyja optymalnemu bezpieczeństwu zdrowia wymion, zapobiegając przenoszeniu chorób między krowami. Po każdym, jednorazowym doju kubki udojowe są automatycznie poddawane działaniu gorącej pary wodnej, dostarczanej przez system mycia parowego. W porównaniu z innymi, alternatywnymi sposobami, wykorzystanie pary do utrzymania higieny sprzętu udojowego charakteryzuje się wysoką skutecznością, relatywnie niskimi kosztami, ograniczając negatywny wpływ na środowisko w wyniku zmniejszenia zużycia silnych detergentów.

Boks dezynfekcyjny

                W ostatnim czasie, zwłaszcza w dużych gospodarstwach mlecznych, rosnącego znaczenia nabiera wykorzystanie urządzeń, które nie są bezpośrednio związane z instalacją udojową. Są to tzw. boksy dezynfekcyjne. Boksy zaliczają się do w pełni zautomatyzowanych urządzeń do dezynfekcji i pielęgnacji poudojowej, obejmując dezynfekcję wymion, mycie i dezynfekcję racic.

                W boksie dezynfekcyjnym prowadzi się pielęgnację wymion po doju (stosując środek do dezynfekcji wymion), mycie i spryskiwanie środkiem dezynfekującym tylnych racic, a także spryskiwanie grzbietu zwierzęcia. Hodowca może wybrać jeden z dostępnych programów dezynfekcji i stosować go w trybie automatycznym lub ręcznym. Istnieje także możliwość dostosowania parametrów pracy urządzenia do indywidualnych wymagań właściciela stada.

                Boks może być programowany w zakresie wyboru dostępnych opcji dezynfekcji, ilości podawanych środków, a także długości czasu podawania środków na każdą krowę. Dzięki dużej przepustowości urządzenia można prowadzić płynną dezynfekcję nawet w dużych stadach. Przy zastosowaniu standardowych ustawień fabrycznych dotyczących czasu i ilości środków, boks dezynfekcyjny cechuje przepustowość na poziomie ok. 130-150 krów na godzinę.

                Pierwszym zadaniem w podstawowym programie działania urządzenia jest spryskiwanie wymion. Funkcja ta umożliwia prawidłową i równocześnie skuteczną pielęgnację wymion po doju przy pomocy określonej ilości środka do pielęgnacji. Dwie dysze zamontowane w podstawie boksu podają odpowiednią dawkę zalecanego środka dezynfekującego. Umiejscowienie dysz spryskujących zapewnia dokładne pokrycie wymienia bez pozostawienia pustych miejsc.

                Oprócz dezynfekcji wymion, boks umożliwia dokładne mycie tylnych racic, szczególnie narażonych na niekorzystne działanie agresywnego środowiska obory. Dysze zamontowane w podstawie boksu podają odpowiednio silny strumień wody, by dokładnie umyć racice z przodu i z tyłu, a także w przestrzeniach międzyracicznych. Producent urządzenia zaleca stosowanie mycia racic przed podaniem środka pielęgnującego.

                Ostatnim zabiegiem, któremu poddaje się zwierzęta jest spryskiwanie ich grzbietu wodą, co pozwala na schładzanie krów w okresie upałów. Istnieje także możliwość zastosowania środka przeciw insektom.

                Higiena wymion wiąże się z zaangażowaniem nakładów finansowych. Warto te nakłady ponieść, bowiem jest to skuteczna droga do ograniczenia znacznie większych strat finansowych, jakie mogą wynikać z braku higieny w produkcji mleka. ■