Archiwum

Marek Gaworski
Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW w Warszawie

Każda okazja jest dobra do tego, by zadbać o czystość i higienę w pomieszczeniach inwentarskich dla bydła mlecznego. Taka okazja niewątpliwie nadarza się między kolejnymi sezonami utrzymania bydła w oborze, gdy z większą swobodą można podjąć zadania zmierzające do „odtworzenia” bieli ścian i czystości innych miejsc wewnątrz budynku inwentarskiego.

W higienie pomieszczeń inwentarskich można poszukiwać odpowiedzi na szereg problemów związanych ze zdrowiem i samopoczuciem bydła utrzymywanego w gospodarstwie. Przez okres kilku miesięcy, a w przypadku niektórych technologii nawet cały rok zwierzęta pozostają w zamkniętych pomieszczeniach i są narażone na zagrożenia płynące z kontaktu z otoczeniem. Wbrew pozorom higieny nie należy traktować jedynie w kategoriach cyklicznego usuwania odchodów z pomieszczeń inwentarskich i utrzymywania względnej czystości na korytarzach gnojowych, paszowych, czy też ciągach przeznaczonych do przemieszczania się krów do hali udojowej i w samej hali.
Równie istotne pozostaje utrzymanie czystości powierzchni ścian i stropu, tym bardziej, gdy płaszczyzny te są narażone na zachlapania pochodzące od obornika, gnojowicy bądź bezpośrednio oddawanych przez zwierzęta odchodów. Ale to nie jedyne zanieczyszczenia. Na higienę, a zarazem estetykę utrzymania pomieszczeń przeznaczonych dla bydła mlecznego istotny wpływ wykazują także owady, a szczególnie letnia inwazja much pozostawiających „ślady” na ściennych powierzchniach w oborze, niejednokrotnie ptaki oraz pająki wraz z pajęczynami, uciążliwymi zarówno dla zwierząt, jak i pracujących w oborze ludzi.
Wobec tak wielu zagrożeń istotne staje się tym samym utrzymanie i systematyczne odtwarzanie czystości pomieszczeń dla bydła, w tym okresowe bielenie ścian, a także dezynfekcja innych powierzchni, z którymi stykają się zwierzęta.
Zachowaniu priorytetowych zasad higieny i czystości środowiska, w którym przebywają zwierzęta inwentarskie sprzyja kompleksowe podejście do higienizacji pomieszczeń w oborach, podobnie jak i budynkach dla innych grup zwierząt inwentarskich. We wspomnianym, kompleksowym podejściu istotną rolę pełni wykorzystanie odpowiednio dobranych środków technicznych (aparatury), roztworów przeznaczonych do bielenia (dezynfekcji) i metod ich wykorzystania.


Wyczyścić ściany przed bieleniem …

Osiągnięcie wysokiej skuteczności zabiegu bielenia pomieszczeń inwentarskich jest uwarunkowane ich odpowiednim, wcześniejszym przygotowaniem, stanowiącym tym samym pierwszy etap we wspomnianym, kompleksowym podejściu do odświeżenia obory.
Skala przygotowań obory zależy od aktualnego stanu jej czystości, ewentualnych, systemowych zaniedbań w tym zakresie, stopnia zużycia obiektu, a także liczby i dostępności miejsc, które wymagają szczególnego dostosowania przed bieleniem.
Przede wszystkim wskazane jest zeskrobanie z powierzchni ścian stałych zanieczyszczeń, tj. resztek odchodów zwierzęcych, pasz i innych. Do tego celu można wykorzystać drucianą szczotkę, szpachlówkę lub inne narzędzie, z jednej strony skuteczne w użyciu, z drugiej zaś nie powodujące nadmiernych rys i nierówności na czyszczonej powierzchni. W przypadku problemów z usunięciem zaschniętych i twardych pozostałości na ścianach warto je nawilżyć, co ułatwi zadanie związane z przygotowaniem do bielenia. Poza zanieczyszczeniami stałymi ze ścian usuwa się również ewentualnie łuszczące się i odpadające fragmenty poprzednio położonej warstwy farby. Do tego celu również przydaje się szpachlówka.
Równie ważnym zadaniem pozostaje usunięcie z powierzchni ścian, szczególnie w strefie łączącej z sufitem, pajęczyn. Na ogół gros pajęczych sieci i innych tego typu zanieczyszczeń znajduje się także w różnych zakamarkach, miejscach otworów okiennych, w pobliżu przewodów wentylacyjnych i niektórych instalacji przebiegających przez pomieszczenie obory. W tych też miejscach szczególnie trzeba zwrócić uwagę na dokładne usunięcie pajęczyn.
Bezpośrednio przed bieleniem sugeruje się osłonięcie okien i innej infrastruktury wyposażenia w oborze, co ograniczy późniejsze problemy z ewentualnym czyszczeniem sprzętu i usuwaniem resztek wapna.


Przygotowując roztwór do bielenia …

Bielenie pomieszczeń dla zwierząt inwentarskich przeprowadza się roztworem mleka wapiennego. Wykorzystanie do bielenia mleka wapiennego wynika z jego specyficznych cech, które warto w tym miejscu przypomnieć.
W praktyce wapno używane jest pod różnymi postaciami, spośród których postacią końcową jest mleko wapienne. Obecnie wapno sprzedawane jest głównie pod postacią wapna hydratyzowanego. Dawniej było to wapno palone.
Wapno hydratyzowane, nazywane suchogaszonym jest suchym proszkiem gotowym do użycia przy sporządzaniu roztworów do pokrywania powierzchni betonowych, a także w innych celach obejmujących przygotowywanie zapraw cementowo-wapiennych i wapiennych. Gaszenie, czyli lasowanie wapna stanowi reakcję chemiczną tlenku wapnia z wodą, co prowadzi do powstania wodorotlenku wapnia, czyli wapna gaszonego. Proces gaszenia wapna przeprowadza się metodą na mokro lub na sucho. W wyniku gaszenia na mokro otrzymuje się ciasto wapienne i mleko wapienne. Natomiast gaszenie na sucho (przy zastosowaniu minimalnej ilości wody) prowadzi do uzyskania wapna hydratyzowanego.
Ciasto wapienne stanowi plastyczną masę, którą otrzymuje się z wapna gaszonego, o kolorze od białego z odcieniem szarego, aż do szarego. Z kolei mleko wapienne, używane do bielenia betonowych powierzchni jest zawiesiną, którą uzyskuje się przykładowo przez rozcieńczenie ciasta wapiennego wodą. Wśród innych sposobów przygotowania roztworu mleka wapiennego wymienia się połączenie wapna hydratyzowanego z wodą.
Niekorzystną cechą użytkową mleka wapiennego jest skłonność do rozwarstwiania i tworzenia osadu, dlatego zaleca się jego przygotowywanie bezpośrednio przed użyciem. Mleko wapienne wyróżnia się silnym działaniem odkażającym (z racji właściwości żrących) i neutralizującym kwasy. Poza wykorzystaniem do malowania powierzchni, mleko wapienne jest również używane jako środek wzmacniający odkryte, pękające lub osypujące się stare tynki.
Najbardziej rozpowszechniony sposób przygotowania do bielenia mleka wapiennego sprowadza się do dodania świeżego wapna hydratyzowanego do wody w proporcji 1:5, tzn. na jeden kilogram wapna przypada ok. pięciu litrów wody, jednakże proporcje w tym przypadku można nieco modyfikować. Przy łączeniu wymienionych składników warto zwrócić uwagę na to, że zalecane jest dodawanie wapna do wody, a nie odwrotnie. Po połączeniu wapna z wodą roztwór wymaga dokładnego wymieszania, aby możliwie ograniczyć ilość ewentualnych grudek, stanowiących niepożądaną frakcję, a tym samym zagrożenie w przypadku, gdy bielenie planuje się wykonać za pomocą specjalistycznego agregatu. Równie ważną zasadą, którą warto przestrzegać jest podjęcie bielenia bezpośrednio po przygotowaniu roztworu. Wynika to stąd, iż świeżo rozrobione mleko wapienne cechuje się najbardziej skutecznym działaniem dezynfekcyjnym, a poza tym ogranicza się zjawisko opadania cząsteczek wapna na dno, wpływające na różnicowanie koncentracji roztworu.


Bielenie powierzchni …

… przeprowadza się z uwzględnieniem określonych zasad. Jedna z nich wskazuje, że w pierwszej kolejności bieli się strop (sufit), a następnie ściany. Malowanie ścian wykonuje się od góry do dołu. W przypadku silnego zabrudzenia określone powierzchnie lub cały obiekt zaleca się pomalować dwukrotnie. Rozwiązaniem sprzyjającym osiąganiu wysokiej skuteczności bielenia jest rozprowadzenie drugiej warstwy mleka wapiennego na wcześniej położoną nie w pełni zaschniętą warstwę.
Bieleniu powinno towarzyszyć zachowanie pełnych środków ostrożności i bezpieczeństwa. Najbardziej narażone w czasie pracy są oczy i drogi oddechowe. Warto tym samym na czas malowania wyposażyć się w maseczki, a także okulary ochronne, bowiem kontakt z oczu ze żrącym wapnem może prowadzić do poważnego uszczerbku na zdrowiu i groźnych powikłań. Oprócz głowy ochronie w czasie bielenia podlegają również inne, a w szczególności odkryte części ciała, stąd warto korzystać z rękawic i kombinezonów ochronnych, a także właściwie dobranego obuwia.

Bielenie: różne poziomy nowoczesności

Zabieg bielenia można przeprowadzić przy wykorzystaniu różnego typu sprzętu, począwszy od rozwiązań najprostszych, tj. pędzla, kończąc zaś na specjalistycznych agregatach mechanicznych, przystosowanych do rozprowadzania mleka wapiennego na powierzchni malowanych sufitów i ścian.
Bielenie za pomocą pędzla stanowi rozwiązanie rozpowszechnione głównie w gospodarstwach prowadzących produkcję zwierzęcą w niewielkiej skali, a tym samym i w niewielkich budynkach inwentarskich. Wydajność osiągana w przypadku tej metody malowania jest niska, sama zaś praca uciążliwa i wymagająca znacznego wysiłku i czasu. Z drugiej strony jest to metoda tania, wymaga bowiem zaangażowania jedynie pędzla i pojemnika przeznaczonego do rozrabiania i przechowywania na czas malowania mleka wapiennego. Spośród bogatego wyboru pędzli do wapnowania najlepiej wyposażyć się w tzw. ławkowiec, a więc pędzel o większej szerokości roboczej, najczęściej od kilkunastu do 20 cm. Koszt nabycia takiego pędzla na ogół nie przekracza 20 zł, nie jest to zatem duża inwestycja, tym bardziej, że pędzel można użytkować przez wiele sezonów, pod warunkiem jego odpowiedniej obsługi, a więc mycia w czystej wodzie po każdorazowym użyciu.
Wyższym etapem wtajemniczenia w przypadku bielenia jest korzystanie ze specjalistycznych agregatów przystosowanych zarówno do bielenia jak i innych prac, w tym związanych z dezynfekcją i dezynsekcją w gospodarstwie. Zaletą użytkowania specjalistycznego sprzętu technicznego jest możliwość osiągania wysokich wydajności pokrywania powierzchni roztworem bielącym, sięgających 200-600 m2 na godzinę.
Cechą wyróżniającą agregaty przystosowane do bielenia jest odpowiednio zaprojektowana, trwała konstrukcja. Pojęcie „trwała konstrukcja” ma w tym przypadku odniesienie do wszystkich elementów roboczych mających bezpośredni kontakt z wapnem, które muszą być odporne na żrącą reakcję wapna i innych środków o agresywnym działaniu (do dezynfekcji i dezynsekcji). Wspomniana odporność dotyczy zbiornika na mleko wapienne lub inną substancję chemiczną, zaworów spustowych, przewodów doprowadzających roztwór roboczy, końcówek (dysz) rozpylających, a także pompy z mieszadłem zapobiegającym rozwarstwianiu roztworu i w konsekwencji zatykaniu zespołów odpowiedzialnych za rozpylanie mleka wapiennego.
Zbiornik na ciecz roboczą wyposaża się na wlewie w wyjmowaną wkładkę filtrującą stanowiącą rodzaj kosza. Dzięki wkładce istnieje możliwość wychwytywania i oddzielania ewentualnych zanieczyszczeń, przede wszystkim zaś niedostatecznie rozpuszczonych grudek wapna, których obecność utrudniałaby działanie zespołów o niewielkich średnicach roboczych, stwarzając jednocześnie ryzyko ich zapchania. Wyposażenie w zawory spustowe ułatwia opróżnianie zbiornika z cieczy roboczej i jego przepłukiwanie (mycie) wodą.
Agregat jest wyposażany w standardzie w silnik elektryczny o tak dobranej mocy, aby zapewnić odpowiednio wysokie ciśnienie robocze w dyszach rozpylających i prawidłowe rozpylenie kropel cieczy rozprowadzanej na powierzchni. Zapewnienie prawidłowego rozpylenia mleka wapiennego jest uwarunkowane właściwym doborem dysz (końcówek) rozpylających, które powinny gwarantować nanoszenie równej i odpowiednio obfitej dawki mleka wapiennego. Takie parametry robocze powinny zapewnić dokładne pokrycie powierzchni ścian i sufitu, z drugiej jednak strony zwraca się uwagę na to, aby ciecz nie była podawana przez dysze w nadmiarze, ponieważ w przeciwnym przypadku może dochodzić do odbijania cząstek cieczy i zalewania posadzki kroplami mleka wapiennego. Innymi kryteriami doboru dysz roboczych są również szerokość nanoszonego pasa roztworu (w najkorzystniejszym wypadku 1,2-2,5 m) oraz długość lancy z dyszą lub zestawem dysz, dostosowanej chociażby do wysokości pomieszczenia, w którym prowadzi się bielenie.
W kontekście przytoczonych założeń charakteryzujących pracę i użytkowanie agregatu do bielenia można rozwinąć przykład urządzenia dostępnego na krajowym rynku, znajdującego zastosowanie w realizacji zadań związanych z bieleniem, dezynfekcją i dezynsekcją pomieszczeń inwentarskich. Urządzeniem takim jest agregat Faska, wyróżniający się wszechstronnym zastosowaniem w gospodarstwach prowadzących produkcję bydła, bowiem obok bielenia, dezynfekcji i dezynsekcji obiektów inwentarskich (a także przemysłowych) może być wykorzystany w procesie zakiszania pasz objętościowych, zarówno na pryzmie jak i w silosach.
Wysoką skuteczność pracy agregatu osiąga się w efekcie wyposażenia instalacji roboczej w układ do ciągłego mieszania roztworu w czasie pracy, co przekłada się na utrzymywanie jego stałego stężenia i ograniczenie ryzyka zatkania dysz rozpylaczy osadem powstającym w przypadku zaniechania procesu ciągłego mieszania po połączeniu wapna z wodą. Ewentualnemu zatykaniu dysz zapobiega się również pośrednio dzięki systemowi dwustopniowego czyszczenia cieczy roboczej (z podwójnym filtrem).
Agregat Faska jest wyposażony w silnik elektryczny zasilany napięciem 230 V, włączany przełącznikiem hermetycznym, co stanowi o bezpieczeństwie obsługi. Silnik wraz ze zbiornikiem i innymi elementami wyposażenia znajduje się na podwoziu z czterema kołami, co ułatwia przemieszczanie agregatu w oborze i innych miejscach, w których jest wykorzystywany. Sprawność przemieszczania niewątpliwie podnosi opcja dwóch samoskrętnych kół, zaś stabilności w czasie pracy (szczególnie na nierównych posadzkach) sprzyja blokada kół jezdnych. Maksymalna szerokość agregatu wynosi 0,8 m, co w efekcie pozwala na jego stosunkowo swobodne wprowadzanie i ustawianie w pomieszczeniach przeznaczonych do bielenia i innych. Istotną cechą funkcjonalną znacznie ułatwiającą użytkowanie agregatu jest także wyposażenie instalacji roboczej w giętki przewód tłoczny o maksymalnej długości 25 m oraz teleskopową lancę o długości 3 m. Na lancy montowane są dysze rozpylające, które dzięki wykonaniu ze stali kwasoodpornej charakteryzują się trwałością użytkowania.
Wśród oryginalnych rozwiązań służących realizacji zadań związanych z bieleniem pomieszczeń inwentarskich warto wymienić opcję wykorzystania odpowiednio dobranego opryskiwacza. Takim opryskiwaczem, na co wskazują liczne opinie użytkowników jest przykładowo MAROLEX Profession 12 PLUS. Wspomniany opryskiwacz jest urządzeniem o wszechstronnym zastosowaniu, stąd obok wielu prac w gospodarstwie związanych z dezynfekcją może być również użyty do bielenia wapnem, nie tylko drzewek w sadzie, czy też powierzchni w szklarniach, ale i pomieszczeń przeznaczonych dla zwierząt inwentarskich. Taki zakres wykorzystania jest możliwy dzięki wyposażeniu w specjalne dysze do bielenia i malowania farbami wodnymi, lejek z sitkiem filtrującym do przecedzania wapna, dozujący zawór kulowy o dużej przepustowości (przystosowany do prac związanych z bieleniem), mieszacz cieczy, lancę modułową i inne elementy. Do innych elementów zapewniających sprawne użytkowanie opryskiwacza zalicza się zbiornik na ciecz roboczą o pojemności 10 litrów oraz pompę (umieszczoną na zewnątrz zbiornika) przystosowaną do osiągania wydatku cieczy na poziomie 0,3-1,5 l/min i maksymalnego ciśnienia roboczego wynoszącego 0,35 MPa. Opryskiwacz jest wyposażony w dysze z regulacją MR 1,0 i MR 1,5, a także dysze płaskostrumieniowe MF 4,45 i MF 5,30 przeznaczone do bielenia i malowania. Opryski wapnem i roztworami emulsyjnymi są możliwe w efekcie wyposażenia urządzenia w specjalny mieszacz cieczy, który zapobiega osadzaniu się emulsji na dnie zbiornika, a także wzmocnione przewody o dużej przepustowości.
Warunkiem zachowania wysokiej skuteczności działania i długotrwałej, a zarazem bezawaryjnej pracy każdego z modeli urządzeń wykorzystywanych do bielenia jest przestrzeganie zasad mycia po każdorazowym użyciu, obejmujących wypłukanie resztek osadu i wewnętrzne mycie wszystkich części mających kontakt z cząsteczkami wapna.


Podsumowując …

… warto jeszcze raz podkreślić korzyści wynikające z podejmowania zadań związanych z higieną pomieszczeń inwentarskich dla bydła poprzez bielenie. W efekcie systematycznego bielenia sufitu i ścian w oborze niszczy się chorobotwórcze bakterie i pasożyty, uodparnia na działanie grzybów i pleśni (szczególnie istotne w pomieszczeniach o dużej wilgotności), ale i poprawia warunki środowiskowe – pomalowanie sufitu i ścian na biało sprzyja rozjaśnieniu pomieszczenia o ok. 30%. Przytoczone korzyści niewątpliwie przekładają się na zdrowotność zwierząt inwentarskich i poprawę ich dobrostanu. Na sprawę stanu warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach warto również spojrzeć z punktu widzenia osób obsługujących stado. Poprawa czystości z pewnością służy zmniejszeniu uciążliwości pracy w oborze, co nie pozostaje bez wpływu na samopoczucie pracowników i ich stan zdrowia. Tym samym inwestycja w bielenie obór jest w pełni uzasadniona.