Archiwum

Katarzyna Jankowska
PAN Olsztyn

Podłoże genetyczne, a także środowisko, w którym przebywają zwierzęta podczas całego cyklu produkcyjnego stanowią dwa fundamentalne elementy wpływające na efekty produkcyjne. Dobre warunki chowu podwyższają stopień odporności z jednoczesnym obniżeniem stopnia zachorowań, a tym samym procentu upadków. Najlepszym przykładem jest drób rzeźny, gdzie nieprzestrzeganie zasad obowiązujących podczas trwania cyklu produkcyjnego ze względu na jego krótki okres i ograniczone, a niekiedy również niemożliwe działania „naprawcze”, prowadzi do dużych strat hodowcy. Kłania się tutaj zasada, że „lepiej zapobiegać, niż leczyć”, dlatego też hodowcy powinni zadbać o prawidłowość przebiegu cyklu produkcyjnego już w trakcie przygotowywania budynków do kolejnej obsady oraz w momencie wyboru materiału genetycznego do hodowli (u drobiu mięsnego modyfikacje genetyczne idą w kierunku poprawy jakości mięsa i wydajności poubojowej).

W dobie tak szybkiego postępu w różnych kierunkach produkcji, jak również w hodowli zwierząt, pojawiła się możliwość braku pełnej kontroli dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności uzyskanej po przetworzeniu mięsa poubojowego. Dlatego też producenci drobiu rzeźnego muszą mieć pełną świadomość i pewność, że przekazywany przez nich do uboju materiał, po przetworzeniu nie będzie stanowił zagrożenia zdrowia i życia ludzi. Nie bez znaczenia jest też pozyskiwanie tusz przy jak najmniejszym stosowaniu środków farmakologicznych. W tym celu hodowcy muszą zadbać o stworzenie jak najkorzystniejszych warunków hodowli, aby uniknąć zagrożeń zdrowia ptaków.
Choroby u drobiu najczęściej wywołane są przez bakterie, wirusy, pasożyty i pierwotniaki. Organizm reagując zaburzeniami w układzie immunologicznym, staje się mniej odporny na działanie patogenów. Badania przeprowadzone na całym świecie wskazują wyraźnie, że mimo intensywnych szczepień w ramach różnych programów osłony farmakologicznej, choroby wywoływane przez wirusy i bakterie, stanowią jednak główną przyczynę upadków zwierząt, a co za tym idzie powstawanie strat ekonomicznych. Nie można więc nie doceniać znaczenia wszelkich działań mających na celu utrzymanie właściwych warunków zoohigienicznych w obiektach inwentarskich. Spośród czynników stwarzających bezpośrednie zagrożenie zdrowotne dla ptaków nie wyklucza się również błędów w żywieniu.
Drób, a szczególnie drób mięsny stanowi typ ptaków bardzo wrażliwy na działanie różnych czynników środowiskowych (warunki bytowania oraz żywienia – wysokie przyrosty masy ciała w pierwszych tygodniach życia, duża masa ciała osobników dorosłych). Dlatego hodowca chcąc wykorzystać maksymalnie potencjał produkcyjny „swojej” hodowli, powinien zadbać o optymalny system żywienia, dopasowany do potrzeb ptaków, skorelowany z ich wiekiem i fizjologią.
Ptaki wykazują szczególną wrażliwość na wszelkie niedobory np. mikroelementów w paszy, podobnie jak na nadmiar dodatków paszowych stosowanych przy produkcji pasz pełnoporcjowych, wynikiem czego może być zatrucie. Wszelkie zaburzenia związane z funkcjonowaniem układu pokarmowego wpływają na gorsze wykorzystanie paszy, a tym samym na obniżenie przyrostów, co wiąże się z dużym zróżnicowaniem stada pod względem masy ciała, a także może wpływać na podwyższenie wskaźnika upadków.


Czynniki zagrażające zdrowiu brojlerów

Spośród czynników zagrażających zdrowiu ptaków można wyróżnić czynniki fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Wpływają one głównie na zaburzenia lokomotoryki oraz układu pokarmowego u drobiu rzeźnego.


– 1 –
Zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania układu trawiennego

A. Zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej
Układ pokarmowy drobiu narażony jest na zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej, które stają się podłożem licznych chorób. Prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego już w pierwszym dniu wpływa na dalszy rozwój ptaka, a często decyduje o jego życiu. Mikroflora zasiedlająca przewód pokarmowy to głównie Bacteroides, Citrobacter, Clostridium (Cl. Sporogenes) Escherichia (E. coli), Enteroccocus (Efaecium), Eubacterium Fusobacterium, Lactobacillus (L. Casei,
L. plantarum), Propionibacterium, Ruminococcus, Streptococuss (Strep. faecalis). Okres jej namnażania w jelicie cienkim ptaka trwa około 2 tygodni, natomiast w jelicie ślepym około 30 dni. Liczba bakterii występujących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego jest zróżnicowana i zależy od odległości, od żołądka. U indyków np. w dwunastnicy przeważają pałeczki kwasu mlekowego, a w jelicie czczym występują także bakterie z rodzaju Streptococcus, E. coli, Eubacterium, Propionibacterium, Fusobacterium. W jelicie ślepym i końcowym oprócz w/w przeważają Enterococcus, Streptococcus, Bifidobacterium, Clostridium, Camphylobacter, E. coli. W okresie namnażania się prawidłowej mikroflory, istnieje także duże zagrożenie zasiedlenia jelit przez mikroflorę patogenną tj. Escherichia coli, Salmonella, Mycobakterium, Shigella, Bacteroides, Proteus, Streptococcus, Clostridium, Pseudomonas, Vibrio, a także Rotawirus, co powoduje kłopoty z trawieniem. Zaburzenia trawienia mogą być spowodowane również sytuacjami stresogennymi takimi jak: transport, hałas, szczepienia, czy błędami żywieniowymi (pasza na bazie złych komponentów lub zadawana w nieodpowiednim okresie życia ptaka).
Wycofanie antybiotykowych stymulatorów wzrostu (ASW) wymaga zwiększenia czystości pasz, polepszenia warunków utrzymania ptaków i zmian w programie żywienia, ponieważ niestosowanie się do zaleceń może doprowadzić do gwałtownego namnażania się w jelitach ptaków laseczek Clostridium, będących przyczyną nekrotycznego, wrzodziejącego oraz zgorzelinowego zapalenia jelit. Od 1 stycznia 2006 r. Unia Europejska wprowadziła całkowity zakaz stosowania w paszach dla zwierząt antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Zakaz wprowadzono w tym samym terminie we wszystkich krajach Wspólnoty. Dlatego też zmiany w programach żywienia powinny uwzględniać wzmacnianie naturalnej odporności oraz stabilizację korzystnej mikroflory przewodu pokarmowego poprzez stosowanie określonych pasz i dodatków paszowych oraz modyfikację poziomu niektórych składników pokarmowych. W żywieniu zwierząt można stosować dodatki paszowe, wpływające na mikroorganizmy bytujące w przewodzie pokarmowym. Należą do nich: probiotyki, prebiotyki, synbiotyki, bakteriocyny, enzymy paszowe, zakwaszacze, konserwanty, zioła i minerały. (Rozporządzenie nr 1831/2003/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 sierpnia 2003 r. w sprawie dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt, traktuje w swej treści probiotyki jako dodatek paszowy).
Chorobami najczęściej występującymi w populacji brojlerów, charakteryzującymi się głównie biegunką, wynikającą z zaburzeń równowagi mikroflory przewodu pokarmowego są:
1.    Salmonella (objawy: biegunka, ogólne osłabienie, oraz ropne zapalenie spojówek)
2.    Pastereloza (objawy: nastroszone pióra, zwisające skrzydła, zataczanie się, brak apetytu, wzmożone pragnienie)
3.    Kolibakterioza (objawy: utrata apetytu, osowiałość, biegunka, zahamowanie wzrostu, utrudnione poruszanie się)
4.    Clostridium (objawy: osowiałość, nastroszenie i zmatowienie piór, biegunka lub zaparcia – śmierć)
5.    Pomór rzekomy (objawy: osowiałość, brak apetytu, śluzowaty wypływ z nosa i dzioba, pojawiają się drgawki, niezborność ruchów, niedowład nóg i skrzydeł i wygięcia szyi, brak apetytu, kał jest początkowo zielonkawy, później białawy, biegunka)
6.    Heterakidoza obecność nicieni (objawy: zaburzenia trawienia, biegunka, osłabienie, niedokrwistość, utrata apetytu, zahamowanie wzrostu)
7.    Choroba Gumboro (zakaźne zapalenie torebki Fabrycjusza – do zmian wywołanych przez wirus dołączają się także często bakterie, np. E. coli. Wskutek zachorowania dochodzi do obniżenia odporności ogólnej, co prowadzi do łatwych zakażeń przez inne drobnoustroje (kolibakterioza, kokcydioza, wrzodziejące zapalenie jelit itp.) (objawy: utrata apetytu stroszenie piór, depresja, biegunka)
8.    Kokcydioza (pierwotniaki powodują mechaniczne uszkodzenie tkanek żywiciela, co ułatwia zarażenie bakteriami np. E. coli, Salmonella (objawy: osowiałość, brak apetytu i łaknienia, krwawa biegunka.

B. Błędy w żywieniu
Na organizm szybko rosnących ptaków oprócz patogenów wywołujących choroby, niekorzystnie wpłynąć może złe żywienie, które spowoduje zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego. Nieprawidłowo zbilansowana dawka oraz brak witamin, soli mineralnych, a także obecność szkodników w paszy (np. wołek zbożowy) oraz skażenie toksynami, czy grzybami, może spowodować bardzo duże straty w kurniku. Obecnie rzadko spotyka się przypadki niedoboru witamin, gdyż witaminami wzbogaca się mieszanki (premiksy witaminowe lub witaminowo-mineralne). Na schorzenia jelitowe u drobiu rzeźnego duży wpływ wywierają komponenty paszowe. Zboża takie jak pszenica, żyto lub jęczmień podwyższając lepkość treści pokarmowej, wydłużają czas jej transportu przez przewód pokarmowy, co zwiększa ryzyko wystąpienia nekrotycznego zapalenia jelit – zaobserwowano, że u brojlerów żywionych mieszankami granulowanymi, w jelitach cienkich występowała większa populacja bakterii z grupy Coli, natomiast zmniejszyła się liczebność bakterii oraz poziom białka (wykazano, że wysoki poziom białka pochodzenia zwierzęcego, złej jakości tłuszcz oraz toksyny grzybowe również stymulują stany zapalne jelit. Proliferacja bakterii C. perfringens związana jest z obecnością większej ilości białka w jelitach ślepych brojlerów. Podobnie mączka rybna w porównaniu z koncentratem białek sojowych bardziej stymuluje rozwój bakterii beztlenowych.
Do najczęściej spotykanych schorzeń spowodowanych błędami żywieniowymi należą: skaza moczanowa, krzywica i peroza. Skazę moczanową wywołują sole metali ciężkich, spleśniała karma, zbyt duża ilość białka i soli kuchennej, niedobory mineralne i witaminowe, niedobór wody, brak ruchu, przeziębienia oraz inne czynniki powodujące zaburzenia pracy nerek i prowadzące do zwiększenia w organizmie poziomu kwasu moczowego.

C. Zatrucia
Charakterystyczne objawy zatrucia:
a)    silne pragnienie,
b)    spadek apetytu,
c)    osowiałość, ograniczenie ruchu, zaburzenia równowagi,
d)    wodnista biegunka,
e)    zwiotczenie mięśni szyi, drgawki, trzepotanie skrzydłami, często porażenie kończyn,
f)    śmierć.

1. Zatrucie chlorkiem sodu
Jednym z elementów powodujących zatrucia u drobiu jest chlorek sodu (pospolita sól kuchenna), obecny w mączkach mięsnych i rybnych, które są dodawane do pasz jako doskonałe źródło białka

2. Zatrucie fosforkiem cynku
Działanie toksyczne polega na zaburzeniu równowagi przemian metabolicznych, przemiany materii, następują także zmiany w układzie nerwowym oraz naczyniowym. Ptaki reagują znaczną utratą apetytu, gwałtownie obniża się stopień aktywności ruchowej, pojawia się senność przechodząca w śpiączkę i następuje śmierć.

3. Zatrucie amoniakiem
W kurnikach normy krajowe przewidują stężenie amoniaku do 26 ppm. Jego wysokie stężenie (59-75 ppm) wpływa bardzo niekorzystnie na ptaki, czego efektem jest znacznie zmniejszone spożycie paszy i obniżenie przyrostów masy ciała. Jeszcze większe stężenie amoniaku (74-100 ppm) prowadzi do silnych podrażnień błony śluzowej spojówek, owrzodzeń rogówki i kończy się ślepotą. Dochodzi także do uszkodzenia nabłonka tchawicy oraz oskrzeli.

4. Zatrucie kokcydiostatykami jonoforowymi
Pośród stosowanych do tej pory kokcydiostatyków można wyróżnić: kwas lasalowy, maduramycyna, narzyna, monenzyna (LD50 monenzyny dla kurcząt wynosi 200 mg/kg masy ciała), semduramycyna, salinomycyna, które w wyższych stężeniach działają toksycznie. Należy podkreślić, że stosowanie narazynay i salinomycyny u indyków jest niedozwolone, ponieważ powoduje silne zatrucie.

5. Zatrucie dwusiarczkiem czterometylotiuramu
Do zatruć dochodzi wówczas, gdy ptaki otrzymają karmę z ziarnami zaprawionymi tym preparatem. Szczególnie jest to niebezpieczne przy odchowie piskląt. Przy 40 ppm tiuramu kurczęta i gąsięta wykazują obniżenie masy ciała i znaczne osłabienie, natomiast przy zwiększonej dawce (150 ppm) następuje deformacja nóg. Mniej wrażliwe na działanie tiuramu w dawce są indyki (200 ppm). Obecność tiuramu w organizmie ptaka narusza jego gospodarkę wapniową.

6. Zatrucie formaldehydem
Pary formaliny mogą powodować nieprawidłowe ułożenie zarodka między 8 a 14 dniem inkubacji (najbardziej wrażliwe na działanie są zarodki gęsie), ale największe zagrożenie stanowią dla zarodków ptaków w okresie od 2-4 dnia inkubacji (zamieranie tarczki zarodkowej). Z zaobserwowanych wad „poformalinowych” wyróżnia się także nieprawidłowości w lokalizacji komór powietrznych, znaczne rozrzedzenie białka oraz zerwanie skrętków białkowych (chalaz). Obniża się znacznie wskaźnik zapłodnienia oraz zmienia się wskaźnik procentowy ptaków wylęgłych z jaj zapłodnionych.

Zatrucia nie zdarzają się jednak bardzo często, ponieważ zarówno świadomość obsługi fermy jak i szybki kontakt ze służbami weterynaryjnymi niejednokrotnie mogą zapobiec wyniszczeniu stada.

CZYTAJ WIĘCEJ

Katalog Firm Paszowych 2024 - (XII edycja)

– 2 –
Zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania narządu ruchowego (zaburzenia lokomotoryki)

U indyków oraz kurcząt rzeźnych najczęściej pojawiającym problemem zdrowotnym, który związany jest z ograniczeniem lokomotoryki jest zapalenie skóry poduszki stopy, inaczej zapalenie skóry podeszwy stopy (FPD – footpad dermatitis) lub strupami na poduszcze stopy (scabby foot pads). Może pojawić się ono na poduszce stopy i na tylnej stronie stawu skokowego, na piersiach lub na tylnej stronie stawu skokowego i na piersiach. Zapalenie skóry podeszwy stopy powoduje trudności w poruszaniu się i związane z tym długie przesiadywanie na ściółce, niechęć do pobierania paszy (mniejsze przyrosty i pogorszenie jakości tuszki po uboju). Przyczyną pojawienia się tego typu dolegliwości mogą być czynniki środowiskowe (rodzaj użytej ściółki, grubość ścielenia, systemy pojenia, liczba poideł, wilgotność powietrza – system wentylacji, temperatura, nieprawidłowo zbilansowana pasza), obsada ptaków m2, a także czynniki genetyczne.
Wszystkie wymienione czynniki stanowiące duże zagrożenie zdrowia brojlerów są ze sobą ściśle powiązane, a wynikają z intensyfikacji produkcji. Hodowcom nie udaje się całkowicie ich wyeliminować, mogą je jedynie w dużym stopniu ograniczyć, poprawiając między innymi szeroko rozumiane warunki sanitarno-higieniczne.
Aby ograniczyć zagrożenia zdrowotne w produkcji brojlerów, należy zadbać o:
■    świeżą i zdrową wodę bez zanieczyszczeń mikrobiologicznych i chemicznych,
■    prawidłowo zbilansowaną dawkę pokarmową
■    dobrą jakość paszy,
■    dopływ świeżego powietrza, ale bez przeciągów
■    terminowe realizowanie właściwego programu zwalczania pasożytów oraz programu szczepień przeciwko chorobom zakaźnym drobiu – IB, ND, Mareka, Gumboro, Reo, TRT/SHS,
■    systematyczne, zgodne z opracowaną procedurą, zwalczanie gryzoni i oraz innych zwierząt stałocieplnych uznanych za szkodniki na fermie drobiu,
■    niszczenie owadów we wszystkich stadiach rozwoju,
■    okresowe oczyszczanie i dezynfekcja pomieszczeń, sprzętów, akcesoriów oraz narzędzi stosowanych na fermie itp., ale przede wszystkim systemów doprowadzających paszę i wodę,
■    karmienie i pojenie drobiu w pomieszczeniach zamkniętych, do których nie mają dostępu ptaki dzikie,
■    szczelne przykrycie pojemników z karmą i wodą do picia lub przetrzymywanie ich wewnątrz budynków, a także unikanie pojenia ptaków i czyszczenia pomieszczeń wodą pochodzącą spoza gospodarstwa (głownie ze zbiorników wodnych i rzek),
■    ograniczenie przemieszczania się osób postronnych oraz zwierząt pomiędzy obiektami, w których przechowywana jest karma dla zwierząt a obiektami, w których bytuje drób,
■    ograniczenie liczby osób obsługujących fermy do koniecznego minimum wraz ze sprawdzeniem czy osoby te nie utrzymują drobiu we własnych zagrodach,
■    rozłożenie mat nasączonych środkiem dezynfekcyjnym przed wejściami do budynków fermy drobiu,
■    założenie śluz dezynfekcyjnych w wejściach do budynków fermy drobiu i obowiązkową dezynfekcję pojazdów wjeżdżających.