Archiwum

 

Anita Zaworska, Marcin Hejdysz

Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej,

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

 

Od wielu lat toczy się dyskusja nad możliwością zwiększenia wykorzystania rodzimych źródeł białka roślinnego w żywieniu zwierząt. Polska obecnie dla zaspokojenia swoich potrzeb białkowych, importuje około 2 mln ton poekstrakcyjnej śruty sojowej (PŚS) pochodzącej z nasion uzyskanych z roślin genetycznie modyfikowanych (GMO). Stale rosnąca potrzeba zabezpieczenia źródeł surowca do produkcji pasz na wypadek nieprzewidywalnych zapaści w globalnym handlu produktami rolno-spożywczymi oraz nieuzasadniona niechęć do produktów GMO wśród konsumentów, wymagają znalezienia zastępczych, wysokobiałkowych surowców paszowych, porównywalnych do PŚS pod względem odżywczym i ekonomicznym.

 

W dniu 9 sierpniu 2011 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę Nr 149/2011 w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą „Ulepszenie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach”. Przewiduje się, że praktycznym efektem po zakończeniu programu będzie stworzenie warunków do zmniejszenie importu białka paszowego (poekstrakcyjna śruta sojowa) o ok. 50% w wyniku poprawienia wartości biologicznej i użytkowej białka roślinnego pochodzącego z rodzimych surowców. Jednocześnie w przypadku wystąpienia światowego kryzysu białkowego, stworzone warunki zapewnią bezpieczeństwo białkowe Polsce. Przez warunki rozumie się zgromadzenie dużej ilości materiału siewnego, stworzenie nowych odmian oraz technologii uprawy, optymalizację receptur paszowych z wykorzystaniem krajowych źródeł białka roślinnego oraz udoskonalenie systemu produkcji i obrotu nasion. W Polsce należą do nich głównie roślinny strączkowe (grochy, bobiki, łubiny) oraz poekstrakcyjna śruta rzepakowa, makuchy, wywary zbożowe. Szersze wprowadzenie tych komponentów w skład mieszanek wymaga uaktualnienia informacji o zawartości białka, jego wartości biologicznej oraz wpływu ich stosowania w żywieniu zwierząt, (wyniki badań własnych wykazały, iż dane z aktualnych norm Żywienia Świń wymagają korekty). Niezbędne jest również stworzenie dużej partii jednolitego surowca. Z tego względu w ramach programu prowadzone są badania mające na celu doskonalenie odmian roślin strączkowych oraz metod ich uprawy.

               

Wieloletni program badawczy realizowany jest w sześciu obszarach. Charakterystyka obszarów badawczych przedstawiona jest szerzej na stronie internetowej: bialkoroslinne.iung.pl. Dzięki realizacji planów badawczych zakłada się, szeroki wpływ na gospodarkę oraz sytuację społeczno-gospodarczą naszego kraju, realizując założenia priorytetowe „Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015“.

               

Łącznie przewiduje się wzrost produkcji krajowego białka paszowego o ok. 650 000 ton. Planowany wzrost krajowej produkcji białka roślinnego opiera się o następujące przesłanki:

■             areał uprawy roślin strączkowych, przy uwzględnieniu dotychczasowych dopłat, wzrośnie do 500 000 ha. co przekłada się na produkcję ok. 300 000 ton białka paszowego.

■             produkcja białka rzepakowego wzrośnie o 200 000 ton.

■             produkcja białka z suszonych wywarów wzrośnie o 150 000 ton.

                Uzyskane wyniki umożliwią poznanie przyczyn i usunięcie wad roślin strączkowych oraz wprowadzenie nowych technik selekcji, a w konsekwencji umożliwienie wyhodowania ulepszonych odmian o bardziej stabilnych i jakościowo lepszych plonach nasion. Większy obszar uprawy wpłynie na bioróżnorodność upraw rolnych. Jej zwiększenie znacząco poprawi żyzność gleb oraz zapewni wyższe plony roślin następczych, jednocześnie zmniejszając konieczność nawożenia azotowego. Mniejsza chemizacja upraw oprócz pozytywnego wpływu na środowisko naturalne (czystość wody i powietrza), znacząco może wpłynąć na poprawienie opłacalności produkcji rolnej poprzez zmniejszenia zużycia paliw kopalnych jak i nawozów mineralnych. Dodatkowe oszczędności wynikać będą z wprowadzenia niskonakładowej technologii uprawy roślin strączkowych.

               

Realizacja głównych celów programu wieloletniego podniesie bezpieczeństwo paszowe Polski, poprzez częściowe wyeliminowanie poekstrakcyjnej śruty sojowej z mieszanek przemysłowych. Jedną z idei programu jest poznanie aktualnej wartości pokarmowej nowych odmian roślin strączkowych, która przyczyni się do uaktualnienia polskich norm żywienia drobiu i świń co w konsekwencji przełoży się na lepsze wykorzystania roślin strączkowych przez zwierzęta gospodarskie jak i również poprawę ekonomiczną ich odchowu i tuczu. Na podstawie aktualnie poznanej wartości pokarmowej roślin strączkowych opracowane zostaną receptury koncentratów wysokobiałkowych i mieszanek pełnoporcjowych wyłącznie na bazie pasz rodzimych co zwiększy atrakcyjność ofert produkcyjnych małych gospodarstw rolnych i ekologicznych.

               

Realizacja idei programu umożliwi prowadzenie zintegrowanej produkcji rolnej (od pola do stołu), która wpłynie na zwiększenie miejsc pracy oraz wzrostu dochodów rolników i pracowników przemysłu rolno-spożywczego. Realizacja obszaru piątego umożliwi opracowanie modelowego systemu działania rynkowej struktury organizacyjnej i logistycznej dla obrotu i wykorzystania nasion roślin strączkowych i poekstrakcyjnej śruty rzepakowej. Wspomniany system powinien zaowocować uporządkowaniem rynku, w tym utworzeniem nowych podmiotów handlowych, jednocześnie nowych miejsc pracy. Według twórców programu, określenie poziomu ekspozycji na ryzyko rynkowe, a także sposobu zarządzania ryzykiem, pozwoli na aktywne stabilizowanie dochodów w produkcji, oraz w obrocie tymi roślinami i przerobie roślin strączkowych. Sytuacja ta umożliwi powstanie na terenie gmin lub regionów podmiotów organizacyjnych odpowiedzialnych za produkcje roślin strączkowych, odbiór wytworzonych nasion oraz śrut od producentów estru rzepakowego, a także dostaw komponentów wysokobiałkowych do zakładów paszowych i ferm.

               

Program badawczy wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym w zakresie wyeliminowania produktów GMO z systemów gospodarowania. Wszystkie gałęzie przemysłu paszowego mogą osiągnąć lepsze efekty ekonomiczne z uwzględnieniem korzyści dla konsumenta i środowiska. Równolegle z programem realizowane są wsparcia dla rolników uprawiających rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne. Wsparcie finansowe dla rolników uprawiających rośliny strączkowe i motylkowate polega na specjalnych dopłatach do powierzchni upraw. (tab. 1). Ponadto rolnicy otrzymują dopłatę bezpośrednią. Dopłaty obejmują m.in.: bób, ciecierzycę, fasolę, soczewicę, groch, łubin, wykę, koniczynę i lucernę. W latach 2010-2011 na dopłaty do takich upraw przeznaczono 10,8 mln euro rocznie. Od 2012 r. kwota ta wzrosła do 30 mln euro/rok. O ile w 2010 r. rolnik otrzymywał ok. 207 zł na ha, to w 2013 r. – było to już ok. 720 zł/ha. Pieniądze te mają zachęcać rolników do uprawiania roślin białkowych. W chwili obecnej najwięcej takich upraw znajduje się w województwach: lubelskim, mazowieckim oraz wielkopolskim. W 2011 dopłaty otrzymało 119 tys. rolników, rok później o tysiąc więcej. Szacuje się, że w 2013 roku dopłaty dostało 121 tys. osób. Wzrasta też powierzchnia upraw roślin białkowych. Ocenia się, że w 2013 roku było to 213 tys. ha (tab. 2).

               

Obecnie trwają intensywne prace nad realizacją programu wieloletniego. W połowie listopada ubiegłego roku w Tarnowie Podgórnym koło Poznania odbyła się I Konferencja Szkoleniowa w ramach Programu Wieloletniego „Ulepszanie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach”. Kierownicy poszczególnych obszarów ze swoimi zespołami przedstawili wyniki badań, przybliżające do osiągnięcia głównych założeń programu wieloletniego. Do ciekawszych wyników przedstawionych na konferencji należały m.in. powstanie już w niedługim czasie samokończącej odmiany bobiku niskotaninowego; określenie ilości azotu biologicznie zredukowanego przez łubin żółty oraz wąskolistny i możliwości jego wykorzystania przez rośliny następcze; optymalizacja zwalczania chwastów w uprawie łubinów; zastosowanie siewu punktowego jako nowego trendu w agrotechnice roślin strączkowych; opracowanie koncentratów wysokobiałkowych dla drobiu i trzody chlewnej; czy poznanie maksymalnych koncentracji aktualnie uprawianych roślin strączkowych w żywieniu trzody chlewnej i drobiu. Wyniki z realizowanych badań publikowane są w formie książkowej. Obecnie dostępne są bezpłatne egzemplarze książki wydanej w 2013 r. pt. „Uprawa roślin strączkowych w Polsce” pod redakcją merytoryczną prof. dra hab. Jerzego Księżaka. Książka przekazywana jest rolnikom na spotkaniach mających na celu rozpowszechnienie wyników badań. Spotkania z rolnikami organizowane są terenie całej Polski m.in. przez Stacje Doświadczalne Oceny Odmian (SDOO), Ośrodki Dworadztwa Rolniczego (ODR) czy Poznańską Hodowlę Roślin (PHR). Daty oraz miejsca najbliższych spotkań przedstawione zostały w tabeli 3.

      

Reasumując białkowy program wieloletni stanowi szansę na powtórne powszechne wykorzystywanie krajowych źródeł białka roślinnego w żywieniu zwierząt monogastrycznych. Szersze wykorzystanie roślin strączkowych umożliwi zmniejszenie importu poekstrakcyjnej śruty sojowej, co w konsekwencji wpłynie na zwiększenie stabilności produkcji drobiarskiej i świńskiej oraz daje szansę gospodarstwom ekologicznym na uzyskanie pożądanych efektów produkcyjnych z wykorzystaniem mieszanek pozbawionych surowców genetycznie modyfikowanych.

               

Szersza charakterystyka obszarów badawczych Programu Wieloletniego oraz inne informacje na stronie: www.bialkoroslinne.iung.pl ■