Archiwum

Ryszard Gilewski, Stanisław Wężyk

AVICONS

 

Przy obserwowanej stabilizacji wzrostu krajowej produkcji indyków, odnotowuje się ciągłe zwiększenie ich skupu, który w 2014 r. wyniósł 380 tys. ton czyli o 8,6% więcej niż w roku poprzednim. Na tę sytuację wpłynęło kilka czynników, między innym to, że mięso indycze stało się zamiennikiem mięsa innych gatunków zwierząt, wzrost eksportu oraz spożycia mięsa drobiowego w kraju (ok. 27 kg/osobę). Natomiast ceny pasz oraz wzrost cen skupu żywca indyczego, przywrócił poziom rentowności producentom indyków (Biegański, 2015).

Produkcja rzeźnych indyków i ich sprzedaż odchowanych ptaków jak również dostawy jaj wylęgowych do wylęgarni oraz daty uboju, muszą być zapewnione przed rozpoczęciem ich chowu. Odchów indorów i indyczek ze względu na duże różnice między nimi w masie ciała, tempie wzrostu i wieku osiągania dojrzałości płciowej, przebiega osobno (Tab. 1). Chów ten jest ważną i dochodową gałęzią produkcji rolniczej i dlatego uzasadnione są badania nad jej opłacalnością oraz nad preferencjami konsumentów w odniesieniu do mięśni piersiowych tych ptaków.

                Preferencje konsumentów spowodowały, że w programach hodowlanych, zwiększono udział mięśni piersiowych w tuszy indyczej i poprawiono rentowność produkcji, gdyż w porównaniu z innymi jej elementami mają one najwyższą wartość, wpływając znacząco na marżę brutto (Case i in., 2010). O wydajności rzeźnej tusz decydują płeć, ród/linia i wielkość nacisku selekcyjnego, które w połączeniu z czynnikami środowiskowymi takimi jak żywienie, program świetlny i temperatura, determinują wielkość udziału mięśni piersiowych w tuszy. Osiągnięcie tego celu wymaga starannie zaplanowanego sposobu zarządzania fermą indyków w całym łańcuchu działań produkcyjnych.

Określanie wydajności mięsi piersiowych

• • •

Wydajność mięśni piersiowych (WMP) tj. mięśnia piersiowego większego czyli filetu (M. pectoralis superficialis) i mięśnia piersiowego powierzchniowego (M. pectoralis superficialis profundus) jest określana stosunkiem ich masy do masy przetworzonej tuszy lub do masy rzeźnej ptaka z tym, że sposoby przetwarzania tuszy i jej dysekcji różnią się często istotnie między zakładami przetwórczymi i w szacowaniu wartości WMP (Case i in., 2010).

                Wg Jankowskiego i Kozłowskiego (u Jankowskiego, 2012) głównym celem produkcji indyków są duże tuszki przeznaczone do sprzedaży w elementach lub do dalszego przetwórstwa. Indyczki ubija się zwykle między 14-16 tyg. życia o masie ok. 16 kg, a indory w 18-22 tyg. życia o masie ok. 22 kg. W wieku ubojowym indory wyróżniają się większą wydajnością rzeźną i lepszym umięśnieniem od indyczek.

Allometryczny wzrost

• • •

Allometria określa zależność kształtu ciała od jego wielkości z uwzględnieniem zmiany jednej cechy ze zmianą innej. Poszczególne partie ciała indyka w poszczególnych fazach jego wzrostu charakteryzują się różnym tempem rozwoju (Brenoe i Kolstad, 2000). Pojęcie allometrycznego wzrostu odnosi się głównie do nieproporcjonalnego powiększania się piersi wraz z wiekiem indyków i dotyczy przede wszystkim powiększania się wymiaru jej głębokości, podczas gdy jej długość i szerokość powiększa się proporcjonalnie do masy ciała (Swatland, 1985). Zwiększenie masy mięśnia piersiowego większego wpływa na wielkość jego udziału w masie ciała indyka i zależy jak już wspomniano od wieku, płci i rodu/zestawu. Stwierdzono też dodatnią, liniową korelację fenotypową między wydajnością rzeźną, a masą ciała indyków (Brake i in., 1996).

                U indyków dużym (allometrycznym) wzrostem wyróżnia się mięsień piersiowy większy i to szczególnie w zarodowych rodach, co sugeruje, że selekcja na zwiększenie masy ciała bardziej wpływa na tempo zwiększania się tego mięśnia niż powierzchniowego. Takie zróżnicowanie dotyczy również tempa powiększania się innych partii ciała indyków, co potwierdza liniowy wzrost wydajności rzeźnej wraz z przyrostem ich masy ciała (Case i in., 2010).

Rozwój mięśni

• • •

Powiększanie rozmiarów mięśni indyka polega na zwiększeniu liczby i wielkości włókien mięśniowych wraz z rosnącym udziałem białka i DNA w mięśniach, od wylęgu poprzez różne fazy wzrostu ptaka (Velleman, 2007). Nie jest to proces statyczny i podlega działaniu czynników kontrolujących zmiany w tempie powiększania się mięśni przez cały okres rozwoju ptaka, poczynając do namnażania się ilości do późniejszego zwiększania wielkości włókien mięśniowych w mięśniach piersiowych.

                Wczesne stadium powylęgowe charakteryzuje się wysoką aktywnością mitotyczną komórek satelitarnych i wysokim tempem odkładania się białka i wzrostem cytoplazmy w jądrze włókien (Moore i inni, 2005). Początkowo powiększanie włókien następuje w wyniku wprowadzenia nowego materiału genetycznego do jądra włókien mięśniowych. Pierwszy komplet nowego DNA ma istotne znaczenie, a ograniczenie proliferacji komórek satelitarnych może zmniejszyć zdolność powiększania się dojrzałych mięśni (Mozdiak i in., 2000). Zwiększanie się wielkości włókien następuje w wyniku powiększenia ich szerokości przy jednoczesnym zmniejszaniu z wiekiem ptaków ich ilości (Velleman i in., 2003).

                Krzywe wzrostu mięśni są różne dla każdej płci (Chapuis i wsp., 1996), a liniowa zależność między masą ciała, a wydajnością rzeźną jest zmienna, na co wskazują różne współczynniki regresji dla indorów i indyczek (Brake i in., 1995). Na fizjologiczne różnice w rozwoju między indorami a indyczkami wskazuje większa średnica, większej ilość włókien mięśniowych oraz większe tempo różnicowania się komórek satelitarnych (Vellman et al., 2000).

Dziedziczenie

• • •

Czynniki genetyczne niezależnie wpływają na wartość WMP indyków, a tym samym na stosunek absolutnej masy mięśni piersiowych do masy ciała (Vellman i in., 2003). Wartości współczynnika odziedziczalności (h2) dla wydajności rzeźnej i szerokości piersi indyków oszacowano na średnim poziomie odpowiednio h2 = 0,32 i h2 = 0,30 (Nestor i in., 1988) co oznacza, że selekcjonując indyki na podstawie wartości wydajności rzeźnej, można uzyskać stosunkowo szybko postęp genetyczny w poprawie umięśnienia tych ptaków.

                Wartości h2 i wpływ selekcji na wartość wydajności rzeźnej szacowano w rodach selekcjonowanych na tę cechę z różnym naciskiem. Na podstawie różnic między rodami w wydajności rzeźnej, określano wpływ rodzaju selekcji na cechy mięśni piersiowych oraz na postęp hodowlany w wartości wydajności rzeźnej indyków (Case i in. 2010).

                Zmienność fenotypowa wydajności rzeźnej wiąże się ze zmianami w morfologii mięśni, które mogą bezpośrednio wpływać na zwiększenie wydajności rzeźnej oraz na wzrost wskaźnika wzrostu indyków. Wg Vellman i in. (2003), zwiększona masa ciała, tak w selekcjonowanych, jak i towarowych liniach indyków, związana jest z zawężeniem przestrzeni kolagenowej tkanki łącznej. W wyniku selekcji na wydajność rzeźną, zwiększa się zdolność do namnażania komórek satelitarnych, skutkująca poszerzeniem i zwiększeniem ilości włókien mięśniowych. W hodowlanych i towarowych liniach indyków już od 25 dnia rozwoju zarodkowego, obserwuje się morfologiczne różnice w przestrzeni pozakomórkowej i w szerokości włókien mięśniowych. Sumujące działanie genów ma większy wpływ na wartość wydajności rzeźnej indyków niż działanie heterozji i wpływów matecznych. Międzyrodowe mieszańce indyków na ogół nie wykazują wpływu heterozji na poziom ich cech produkcyjnych. Nieznaczące są również w pokoleniu F2 mieszańców, wpływy mateczne, gdy krzyżowane rody nie różnią się fenotypowo budową mięśni.

Wpływ rodu

• • •

Różniące się budową i WMP poszczególne zestawy genetyczne indyków różnią się również pod względem opłacalnością produkcji. Wyróżniają się tu przede wszystkim dwa koncerny hodowlane Aviagen (BUT i Nicholas) oraz Hendrix Genetics Company (Hybrid Turkeys) oraz wiele małych hodowli dostarczających na rynek stada rodzicielskie. Czyste linie pochodzące z populacji hodowlanych, są skrzyżowane by tworzyć zestawy towarowe o różnej wydajności rzeźnej.

                Linie indyków różniące się tempem rozwoju mięśni piersiowych wyróżniają się także różnymi cechami dziedzicznymi masy ciała. Do 12 tygodnia życia zaznacza się znaczący wpływ rodu na rozwój mięśnia piersiowego większego, a w późniejszym wieku – na wielkość mięśnia piersiowego powierzchniowego (Robertson i in., 2003). Dzięki niespokrewnionych z sobą populacjom genetycznym, stworzono rody/linie indyków o dużym potencjale genetycznym wartości użytkowości rzeźnej i o dobrze umięśnionych piersiach.

Wpływ lęgu

• • •

Istotne znaczenie mają warunki środowiskowe w aparacie wylęgowym, gdyż w rozwijającym się w jaju zarodku następuje wzrost liczby włókien mięśniowych mających wpływ na wielkość dojrzałych mięśni. Towarowe zestawy indyków w pokoleniu F2, już od 20 dnia inkubacji, różnią się znacznie początkową liczbą i wielkością włókien mięśniowych (Velleman i in., 2002).

                Malby i in.(2004) badając w aparacie wylęgowym wpływ wzrostu temperatury przez krótki okres między 0 i 12 dniem inkubacji, stwierdzili zwiększenie liczby włókien mięśniowych, co mogło mieć wpływ na większą masę mięśni ubijanych indyków.

                Pozytywny wpływ podwyższonej temperatury nie był tak wyraźny, gdy nastąpił po 24 dniach inkubacji (Christensen i in., 2007). Wpływając ciepłotą w aparacie wylęgowym na wartość wydajności rzeźnej nie stwierdza się, by zmiany w poziomie tlenu oddziaływały na rozwój mięśni piersiowych zarodka, co wskazuje, że kontrolowanie temperatury we wczesnym okresie inkubacji, może przyczynić się do zwiększenia wartości rzeźnej indyków, w wyniku stymulowania zwiększania rozmiaru i ilości włókien mięśniowych.

                Odżywianie jest kluczowym czynnikiem środowiskowym oddziałującym na rozwój piskląt indyczych, których system wczesnego żywienia musi być starannie realizowany, by indyczęta mogły w pełni wykorzystać swój potencjał genetyczny. Krótko- i długotrwałe zwiększanie udziału mięśni piersiowych w tuszy, można osiągnąć podając pisklętom paszę natychmiast po wylęgu (Noy i Sklan, 1999). Głodzenie piskląt po wykluciu wpływa na zmniejszenie udziału m. piersiowego większego i ogólnej wartości wydajności rzeźnej (Moore, 2005).

                U niedożywionych przez pierwsze 4 dni po wykluciu indycząt, obserwowano spadek mitotycznej aktywności satelitarnych komórek i mniejszą średnicę włókien mięśniowych. Występowanie mniejszych włókien mięśniowych, niższy udział DNA i wolniejsze namnażanie się komórek satelitarnych wskazuje, że głodzenie piskląt po wykluciu może negatywnie wpłynąć na końcową wartość rzeźną indyków. Alternatywnym sposobem zapewnienia zarodkom składników odżywczych, może być dostarczania ich przez skorupę jaja (de Oliveira, 2007). Niezależnie od stosowanej metody in ovo i składu wprowadzanych składników odżywczych, nie stwierdzono istotnie korzystnego wpływu tej procedury na wartość rzeźną ptaków i na tempo namnażania się komórek satelitarnych. Dostarczanie indyczętom zaraz po wykluciu odpowiednich składników odżywczych, jest najskuteczniejszym sposobem zapewniającym osiągnięcie wysokiej wartości rzeźnej dorosłych indyków (Case i in., 2010).

Odżywianie

• • •

Poziom i program żywienia zapewniający najkorzystniejszy skład tuszy indyków oraz maksymalne ograniczenie kosztów paszy skarmianej w całym okresie wzrostu ptaków, wpływają na ich wartość rzeźną. Badania nad sposobami zwiększenia opłacalności produkcji chowu indyków i wpływu paszy na ich wartość rzeźną, koncentrowały się głównie na wpływie ilości skarmianej paszy i udziału w niej białka, energii i poziom aminokwasów.

                Koszty paszy można obniżyć ograniczając ilość lub udział w niej składników odżywczych. Mimo że ograniczone żywienie jest droższe, to jednak należy uwzględnić jego wpływ na końcową wydajność tuszy. Wg Crough i in.(2002), duże ograniczenie paszy, jednak ujemnie wpływa na wydajność rzeźną indyków. Udział białka w paszy można natomiast ograniczyć w paszy o 10% w stosunku do zaleceń NRC (National Research Counsil, USA) przed 6 tygodniem życia indyków, bez obniżenia końcowych wyników chowu indyków (Ferket i Sell, 1989) zatem należy brać pod uwagę wiek ptaków i długość okresu ograniczonego żywienia. Żywienie paszą zawierającą o 20% więcej białka powyżej poziomu zalecanego przez NCR, po ograniczeniu go o >10%, może przyczynić się do osłabienia ujemnego wpływu (Hester i in., 1990). Kompensacja wzrostu może być zatem większa u młodszych indyków w wyniku preferowania przez nie paszy wysokobiałkowej po okresie ograniczonego żywienia. Stwierdzono, że bez ujemnego wpływu na wartość rzeźną indyków, można obniżyć udział białka w paszy dla nich do 90%, gdy wszystkie inne, pozostałe składniki odżywcze będą na poziomie lub przekraczają zalecenia NRC.

                Obniżenie całkowitego udziału w paszy aminokwasów lub ich kombinacji (Lys, Met + Cys, Thr, Trp, Arg, His, Leu, Ile, Phe Val) ujemnie wpływa na wartość rzeźną indyków (Lemme i in., 2006). Wpływ ten jest wyraźniejszy w późniejszym okresie ograniczania paszy i wzrostu ptaków, co wskazuje na wzrost z wiekiem ich wrażliwości na ograniczone żywienie.

                Wpływ różnego udziału w paszy nasyconych aminokwasów zależy do rodzaju badanego aminokwasu. Zwiększenie udziału np. treoniny w paszy zapewniającej podstawowe zapotrzebowanie na białko, może poprawić wartość WMP, jednak nie wywrze pozytywnego wpływu gdy ptaki są żywione paszą niskobiałkową (Waibel i in., 2000). Zmiany w poziomie metioniny mogą okazać się nieskuteczne, jak również nie uzyska się pozytywnego skutku przy udziale w paszy betaniny łącznie z metioniną (Noll, 2002). Alternatywnie, zwiększony udział lizyny w paszy dla indyków pozytywnie wpływa na WMP i to niezależnie od względnego udziału w paszy argininy (Veldkamp i in., 2003). Z badań wynika, że ograniczanie w paszy niektórych aminokwasów, w tym metioniny i treoniny jest możliwe bez wpływu na wartość wydajności rzeźnej, przy jednak dodatniej korelacji tej cechy z sumą aminokwasów i lizyny.

                Tłuszcz jako źródło energii dodawany do paszy poprawia produkcyjność indyków, nie wpływając istotnie na wartość ich WMP, a nieodpowiedni stosunek białka do energii (tłuszczu) w paszy może wpłynąć na obniżenie wartości rzeźnej ptaków. Zwiększenie natomiast udziału tłuszczu w paszy nie zawsze wpływa na obniżenie jej kosztów, szczególnie, gdy poziom białka stymuluje zwiększenie produkcyjności indyków (Case i in., 2010).

                Obniżenie poziomu białka w paszy powoduje zmniejszenie jej kosztów bez oddziaływania na wartość WMP indyków. W składzie mieszanek paszowych dla indyków należy uwzględniać udział aminokwasów i lizyny w stosunku do ilości innych składników odżywczych.

Warunki środowiskowe chowu indyków

• • •

Wg Veldkamp i in., (2005), na wydajność rzeźną i WMP indyków ujemnie wpływa wyższa temperatura otoczenia. Chów indyków w wyższej ciepłocie podczas okresu świetlnego, a w niższej – w okresie ciemności, warunkuje uzyskanie średnich wartości WMP. Bez skutku próbowano ograniczyć ujemny wpływ ciepła zmianą poziomu równowagi elektrolitowej i składników odżywczych w paszy. Cykliczne programy świetlne składają się w każdym dniu z okresów światła (Ś) i ciemności (C) o różnej długości, w których ptaki są utrzymywane przemiennie w ciągu doby. Clarke i in.(1993) stwierdzili wpływ stosowania w indyczniku takiego programu świetlnego (18hŚ:6hC) na WMP. Z kolei wg Lilburn i in. (1992), stopniowe ograniczanie ilości godzin światła/dobę, pozytywniej wpływa na zwiększanie wartości WMP indyków, niż zwiększanie ich ilości. Wpływ programu świetlnego jest najsilniej skorelowany z rozwojem m. piersiowego powierzchniowego (Lirburn i in., 1992). Chów indyków w niższej temperaturze i w warunkach cyklicznego programu świetlnego powinien zapewnić osiągnięcie ich optymalnej WMP, co jednak wymaga stosowania odpowiedniego systemu chowu indyków, ograniczającego występowanie u nich biologicznego stresu i pobudzającego aktywność ptaków.

Podsumowanie

• • •

Procesy regulujące wzrost mięśni dynamiczne zwiększają rozmiary i ilość włókien mięśniowych, przyczyniając się do rozwoju mięśni piersiowych. Fizjologiczne cechy tych mięśni i całkowita wydajność rzeźna tuszy różnią się pod wpływem addytywnych czynników genetycznych, płci i rodu. Czynnik genetyczny sprawia, że poprawa cech jest możliwa dzięki naciskowi selekcyjnemu na zwiększenie WMP, metodom zarządzania środowiskiem, w tym żywienia, systemami chowu, oświetlenia i temperatury z uwzględnieniem stworzenia indykom możliwości osiągnięcia założonego przez selekcjonera celu. Wszystkie połączone wpływy, tak środowiskowe jak i genetyczne, oddziałujące na doskonalenie WMP – od hodowli zarodowej, przez stada rodzicielskie do produkcji towarowej indyków, muszą być uwzględniane na końcu łańcucha bezpiecznej, zdrowotnej produkcji mięsa indyczego.