Damian Knecht, Leszek Jasiński
Instytut Hodowli Zwierząt, Zakład Hodowli Trzody Chlewnej,
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Zapotrzebowanie pokarmowe loch powinno uwzględniać potrzeby bytowe i produkcyjne zwierząt wynikające ze zużycia energii i białka na przyrost własnej masy ciała, prawidłowy przebieg ciąży oraz produkcję mleka do wykarmienia miotu.
Dawka pokarmowa lochy powinna być dostosowana do stanu fizjologicznego oraz potrzeb produkcyjnych zwierząt (Wyk. 1).
Niedobór białka w żywieniu poza wpływem na ogólny wzrost i rozwój, upośledza syntezę hormonów gonadotropowych, a tym samym może powodować zaburzenia w cyklu rujowym, rozwoju narządów rozrodczych i prawidłowym przebiegu ciąży. W konsekwencji doprowadzić to może do poronień lub rodzenia się prosiąt małych imało żywotnych. Niewłaściwy poziom białka w dawce pokarmowej jest również przyczyną obniżonej mleczności.
Niedobór składników energetycznych upośledza przemianę materii, w tym możliwość przyswajania pobranego z paszą białka. Brak kwasów tłuszczowych powodować może zmiany związane z degeneracją jajników.
Żywienie loszek i loch przed rozpoczęciem i w trakcie użytkowania rozpłodowego powinno uwzględniać: ■ osiągnięcie dojrzałości płciowej w odpowiednim czasie,
■ osiągnięcie dojrzałości rozrodczej w przewidywanym czasie,
■ utrzymanie lochy w poprawnej kondycji,
■ zapewnienie wysokiej wydajności mlecznej,
■ ograniczenie spadkumasy ciaławczasie laktacji,
■ zapewnienie długiego użytkowania rozpłodowego,
■ zapewnienie wysokiej wydajności życiowej loch.
Żywienie loch luźnych
Okres jałowienia powinien trwać od kilku do kilkunastu dni. Karmienie podobne jak w okresie niskiej ciąży z wyjątkiem loch o niskiej kondycji po okresie laktacji. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na ilość podanej dawki pokarmowej w tym okresie są:
■ podtrzymanie kondycji,
■ poziom produkcyjności lochy.
Na 2-3 dni przed planowanym kryciem zwiększamy dawkę pasz zbożowych (energetycznych)metoda flushing – podkarmianie, która powoduje zwiększenie liczby owulowanych oocytów.
Po pokryciu trzeba wrócić do poprzedniego poziomu energii. Stosowanie flushingu w wypadku wieloródek nie zawsze ma sens. W praktyce często moment odsadzania przypada w czwartym tygodniu życia prosiąt. Ruja występuje wtedy po 5-7 dniach. Ten czas jest zbyt krótki na podwyższanie energii w paszy dla lochy, aby przyniosło to pożądany efekt. Istnieje również niebezpieczeństwo, że flushing, zamiast stymulować owulację, przyczyni się do większego zamierania zarodków. W wypadku młodych loszek decydującą rolę odgrywa termin pierwszego krycia. Powinno nastąpić, kiedy loszka osiągnie masę ciała około 115 kg.
W okresie ciąży zapotrzebowanie pokarmowe loch związane jest z: powiększeniem się ich masy ciała (własny wzrost i rozwój u młodych, rosnących loch), regeneracją organizmu po przebytej laktacji (u wieloródek), rozwojem zarodków, płodów, tworzeniem się błon i wód płodowych, rozrostem macicy i wymienia oraz odkładaniem się rezerw pokarmowych.
Żywienie loch prośnych powinno być skąpe, natomiast w okresie laktacji obfite. W obu tych okresach powinno w pełni pokrywać potrzeby związane z funkcjami organizmu i stanem fizjologicznym lochy, ale nie umożliwiać tworzenia się nadmiernych rezerw w okresie ciąży.
Istnieje wyraźny związek między grubością słoniny u młodych loszek, a długością ich późniejszego użytkowania rozpłodowego. Mimo zwiększenia się z wiekiem masy ciała loch, grubość słoniny zmniejsza się po każdym cyklu rozpłodowym. W okresie laktacji locha traci więcej tłuszczu niż jest w stanie ponownie odłożyć w kolejnej ciąży. Loszki przy dopuszczeniu do krycia powinny mieć ponad 210 dni (7 m-cy) i słoninę grubości około 18 mm.
W czasie ciąży loch dawki pokarmowe należy dostosować do stanu fizjologicznego uwzględniającego dwa okresy: ciążę niską i wysoką lub lochy nisko i wysoko prośne (ciąża niska to pierwsze 90 dni ciąży, a wysoka 24 dni przed końcem ciąży). Dostosowanie dawki do czasu trwania ciąży zapewni pokrycie zwiększonych potrzeb pokarmowych wysokoprośnej lochy, dzięki czemu miot powinien być wyrównany, o zadowalającej masie ciała prosiąt, a jednocześnie zapobiegnie zbyt wczesnemu spalaniu rezerw pokarmowych w organizmie.
Żywienia loch w okresie ciąży
Trzeba zwiększyć intensywność żywienia loch wysokoprośnych (od 91. do 110. dnia ciąży, czyli 20 dni) do 38 MJ EM i 380 g białka strawnego, co odpowiada 3,2-3,0 kg mieszanki pełnoporcjowej. W tym czasie zwiększa się koncentracja energii od 12,0-12,5 MJ/kg przy niezmiennym poziomie białka.
Ponowne obniżenie dawki następuje dopiero w okresie okołoporodowym tj. od 111 dnia ciąży, do 2 kg mieszanki pełnoporcjowej (24-25MJ EM na dzień), w celu zapobiegania powikłaniom okołoporodowym. Oszczędne żywienie loch niskoprośnych, tj. w okresie od 1 do 90 dnia ciąży, zapewnia dziennie 26 MJ EM, co odpowiada ok. 2,25 kg mieszanki pełnoporcjowej o 11,5 MJ EM i 12,5% zawartości białka ogólnego strawnego (10% w 1 kg paszy). Zróżnicowanie dawki zależy od sposobu utrzymywania loch.
Lochy utrzymywane w chłodnym pomieszczeniu powinny otrzymywać o 0,5 kg zwiększoną dawkę dzienną. Natomiast lochy utrzymywane w systemie bezściołowym0,5 kg dziennie dodatku paszy balastowej (np. mielona słoma, susz z traw, drobna sieczka z siana).
Podczas ciąży lochom trzeba dostarczyć odpowiednie składniki pokarmowe, aby zaspokoić potrzeby bytowe zwierząt i zapewnić prawidłowy rozwój płodów, łożyska i wymienia. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe musi być dostosowane do fazy cyklu rozpłodowego, przedstawiono je w tabeli 1. Przy określaniu potrzeb pokarmowych loch bierze się pod uwagę między innymi masę ciała i przyrost w okresie ciąży (poziom włókna surowego w mieszance w tym czasie powinien wynosić powyżej 8%). Podawanie takiej ilości włókna w dawce podczas ciąży przyczynia się również do ograniczenia odkładanego tłuszczu dzięki czemu lochy nie zatuczają się i w okresie laktacji odznaczają się wysoką mlecznością.
Oprócz zapewnienia lochom wystarczającej ilości energii i włókna w paszy trzeba pamiętać o dostarczeniu odpowiedniej ilości białka w dawce. Niedobór tego składnika podczas ciąży powoduje, że nie tworzą się w organizmie rezerwy, co ma swoje widoczne skutki w okresie laktacji. Niższa jest również liczebność miotów i mniejsza masa ciała urodzonych prosiąt. Locha podczas ciąży powinna zwiększyć swoją masę ciało o około 30–40 kg, z czego ponad 60 proc. To masa płodów wraz z łożyskiem i wodami płodowymi, a pozostała część to stworzone rezerwy. Zbyt intensywne żywienie podczas ciąży wydłuża ujemny bilans energetyczny w okresie odchowu. Locha przez dłuższy czas nie jest wstanie przyswoić wysokiej ilości energii z paszy, jaką zużywa na potrzeby bytowe i na laktację. Zbyt skąpe żywienie loch w okresie ciąży skutkuje mniejszymi przyrostami masy ciała loch i zwiększa się okres ujemnego bilansu energetycznego. Spora różnica w masie ciała zwierząt w okresie ciąży i laktacji ostatecznie negatywnie oddziałuje na skuteczność pokrycia i kondycję lochy. Trzeba pamiętać, że gromadzenie pewnych rezerw tłuszczu jest niezbędne. Można to monitorować, sprawdzając grubość słoniny na grzbiecie, która to nie powinna przekroczyć 20 mm.
W dniu porodu należy lochę przegłodzić, dając jej tylko wodę. Po urodzeniu prosiąt dobrze jest podać pójło, które może składać się zmielonego suszu i otrąb pszennych zalanych ciepłą wodą z dodatkiem soli glauberskiej (hydrat siarczanu sodu). Zabieg ten ma za zadanie wyregulować perystaltykę jelit, pobudzić wydzielanie siary i zapobiec częstym po porodzie zaparciom. Należy jednak pamiętać, że sól glauberska jest środkiem przeczyszczającym i lochom nie powinno się podać jej więcej niż ok. 100 g.
Żywienie loch karmiących
W czasie laktacji dochodzi do spadku masy ciała. Może on być wykładnikiem jej mleczności. Lochy karmiące powinny być żywione paszą o zwiększonej koncentracji energii i białka bardzo obficie, w zasadzie do woli, z wyjątkiem okresów okołoporodowych i zasuszenia.
W okresie od 111 dnia ciąży do 7-10 dnia laktacji:
■ zapotrzebowanie pokarmowe w czasie laktacji zależy od liczby prosiąt,
■ od dnia porodu dawkę pokarmową zwiększamy stopniowo, po osiągnięciu maksymalnego poziomu żywienia utrzymuje się go, aż do ok. 3 dnia przed odsadzeniem prosiąt, a więc do początku okresu zasuszenia loch,
■ potrzeby pokarmowe muszą być związane z podstawową przemianą materii lochy oraz produkcji mleka (na 1 kg wytworzonego mleka przypadać powinno ok. 100g białka podanego z paszą),
■ początkowo locha czerpie energię z rezerw odłożonych w postaci tłuszczu, później z innych tkanek organizmu i dotyczy to wszystkich składników pokarmowych (energii, białka i soli mineralnych),
■ dawki pokarmowe najlepiej przygotowywać w formie skoncentrowanej,
■ po okresie pełnej laktacji, w zależności od długości odchowu prosiąt w gospodarstwie lochę zasuszamy obniżając intensywność żywienia, co przyśpiesza wystąpienie rui.
Paszę dla loch karmiących należy podawać od 85. dnia ciąży i nie więcej niż ok. 3 kg dziennie. W tym czasie dobre efekty daje stosowanie dodatkowych źródeł energii w mieszance. Na tłuszczanie paszy olejem rzepakowym lub sojowym w ilości około 4%wpływa korzystnie na rezerwy energetyczne urodzonych prosiąt, natomiast siara i mleko zawierają więcej tłuszczu, a locha w okresie karmienia nie traci gwałtownie na masie ciała.
Żywienie po porodzie najlepiej rozpocząć od podawania takiej samej dawki paszy, jak była stosowana w końcowym okresie ciąży. Następnie stopniowo zwiększa się lochom dawkę paszy, o około 0,5 kg, tak aby po pierwszym tygodniu karmienia nie racjonować już paszy – wtedy mieszanki powinno się podawać od 6 do 8 kg. Oprócz zapewnienia potrzeb bytowych, w dawce dla lochy muszą się znaleźć składniki pokarmowe, które wykorzystane zostaną do syntezy mleka. W czasie laktacji locha produkuje około 200-300 litrów mleka i wraz z nim do 18 kg białka.
Czas trwania i efekty odchowu prosiąt w dużej mierze zależą od kondycji lochy. Zbyt wczesne odsadzenie prosiąt może spowodować większą śmiertelność zarodków w kolejnej ciąży. Wiąże się to przede wszystkim ze stanem macicy po porodzie, której inwolucja trwa ok. 21 dni. Pod koniec laktacji można stosować wiele zabiegów mających pozytywny wpływ na rozród w kolejnym cyklu. Można przykładowo przez 5 dni przed odsadzeniem i do 14. dnia po pokryciu dodawać do dawki dla lochy karmiącej ok. 400mg syntetycznego beta- karotenu, co ma wpłynąć na lepsze zagnieżdżanie komórek jajowych w błonie śluzowej macicy.
Do trzeciego dnia przed odsadzeniem maciora powinna zjadać jak najwięcej paszy. Następnie od tego momentu zmniejsza się dawkę o mniej więcej połowę, aż do całkowitej głodówki po odsadzeniu. Od drugiego dnia po zabraniu prosiąt locha otrzymuje taką samą dawkę paszy, jak w pierwszym okresie ciąży (np. 2,5 kg mieszanki o koncentracji energii metabolicznej na poziomie 11 MJ w kg).
Należy obserwować, jak zmienia się kondycja lochy, ponieważ nadmierna eksploatacja w tym okresie powoduje problemy w kolejnym cyklu rozrodczym. Przyczyną gorszej kondycji mogą być zbyt liczne mioty, zbyt wczesne krycie loszek, a także zbyt długi okres karmienia prosiąt, tj. powyżej 28 dni. Powszechnym błędem jest złe zbilansowanie mieszanki pełnoporcjowej pod względem jakości białka. Wiąże się to z zawartością w paszy aminokwasów limitujących (głównie: lizyny, metioniny, treoniny i tryptofanu). Chcąc poprawić jakość białka w mieszance, można dodawać syntetyczne aminokwasy lub stosować gotowe mieszanki uzupełniające o odpowiednim składzie (Tab. 2).
Należy pamiętać, że mleko lochy charakteryzuje się wysoką zawartością składników pokarmowych, dzięki czemu średnio z 4,1 kg mleka osiągamy 1 kg przyrostu masy ciała prosiąt. W okresie laktacji ubytek masy ciała loch wynoszący 10 kg jest normalnym procesem mobilizacji własnych rezerw energetyczno- -białkowych, wynikających z intensywnej produkcji mleka. Straty masy ciała przekraczające 10%mogą być przyczyną wydłużenia okresu odsadzenie-pokrycie, co w praktyce obserwowane jest u loch pierwiastek.
Występujący w praktyce problem obniżonej wielkości drugiego miotu u loch jest spowodowany niedostateczną podażą aminokwasów (w tym głównie lizyny) w okresie laktacji. Poniżej pewnego stanu kondycyjnego lochy nie są w stanie wykazać swojego potencjału w zakresie wielkości miotu. Ilość pobieranej paszy oraz stan procesów metabolicznych u loch wpływają na produkcję hormonu stymulującego wzrost pęcherzyków jajnikowych (FSH) oraz hormonu luteinizującego (LH), które są odpowiedzialne za przebieg cyklu rujowego u świń.
Efektami niedostatecznego pobierania paszy, są:
■ istotne zmniejszenie masy ciała loch,
■ wyraźna utrata rezerw białkowo- -tłuszczowych,
■ zaburzenia w gospodarce mineralnej,
■ osłabienie kośćca,
■ obniżenie produkcji mleka,
■ spadek masy ciała odsadzanych prosiąt,
■ wydłużenie okresu od odsadzenia do skutecznego pokrycia,
■ zmniejszenie wydajności rozrodczej w kolejnych miotach.
Rolnik przygotowując pasze dla loch, powinien pamiętać, że zaburzenia w rozrodzie mogą powodować także złej jakości komponenty mieszanek, głównie zawierające mikotoksyny. Efekty ich działania to: poronienia, rodzenie się prosiąt zmumifikowanych, trwała ruja, zjawisko ciąży rzekomej. Zapobieganie problemom związanym z wystąpieniem mikotoksyn, polega przede wszystkim na utrzymaniu warunków prawidłowej higieny, tj.: czyste silosy, usuwanie cieczy z koryt pomyciu chlewni, przed każdym karmieniem usuwanie „niedojadów”, a także stosowanie w paszach środków neutralizujących mikotoksyny.
Często w żywieniu loch wykorzystywane są powszechnie dodatki paszowe, które korzystnie wpływają na funkcje rozrodcze, pozwalają zachować dobry status zdrowotny, zwiększają pobierania paszy oraz chronią organizm przed niekorzystnym działaniem czynników stresowych. Pełna znajomość potrzeb żywieniowych pozwala lepiej dopasować ilość dostarczanych składników w paszy, a tym samym utrzymać optymalną kondycję loch.
Dokonując wyboru dodatków paszowych dla loch karmiących należy szukać optymalnych rozwiązań fizjologiczno- -żywieniowych gwarantujące oczekiwane efekty produkcyjne. Należy także brać pod uwagę cenę, ale pamiętajmy o żelaznej zasadzie produkcji zwierzęcej: „tanie nie zawsze znaczy opłacalne”. Wszystkie stosowane dodatki pozwalają skomponować dawki odpowiednie dla indywidualnych potrzeb zwierząt w gospodarstwie. Istotne jest, aby stosowanie mieszanki dało odpowiedni efekt, czyli pozwoliło lochom na maksymalizację wydajności, przy zachowaniu dobrego statusu zdrowotnego. Wtedy, nawet przy wyższej cenie jednostkowej paszy, możliwe będzie uzyskanie większego zysku z produkcji. ■
