Magdalena Solka
Instytut Genetyki i Biotechnologii Zwierząt PAN, Jastrzębiec
Chów kurcząt brojlerów na wolnym wybiegu to alternatywna metoda hodowli drobiu, różniąca się od intensywnego chowu przemysłowego, ponieważ zapewnia ptakom większą przestrzeń do życia oraz dostęp do otwartej przestrzeni. Jest coraz bardziej popularna ze względu na rosnące zainteresowanie konsumentów dobrostanem zwierząt oraz jakością mięsa.
Na początek wyjaśnijmy, że chów kurcząt na wolnym wybiegu (z ang. free-range farming) jest systemem hodowli drobiu, w którym ptaki mają swobodny dostęp do terenów zewnętrznych przez określoną część dnia. Jest to bardziej naturalna forma chowu w porównaniu do intensywnej hodowli w zamkniętych kurnikach, która pozwala ptakom na swobodne poruszanie się, dostęp do naturalnego pożywienia oraz zachowanie instynktów, co przekłada się na ich zdrowie i jakość produkowanych jaj i mięsa. Jednym z kluczowych czynników wpływających na sukces takiej hodowli jest wybór odpowiedniej rasy kur. Ptaki powinny być odporne na zmienne warunki atmosferyczne, samodzielne w poszukiwaniu pokarmu oraz charakteryzować się dobrą produkcyjnością. Właściwy dobór rasy nie tylko zwiększa wydajność chowu, ale także ułatwia opiekę nad stadem.
Czy zatem brojlery dobrze adaptują się do wybiegów?
Należy pamiętać, że kurczęta brojlery to rasa drobiu hodowana głównie na mięso, charakteryzująca się szybkim tempem wzrostu i wysoką wydajnością rzeźną. Z tego względu, nie wszystkie linie genetyczne brojlerów nadają się do chowu na wolnych wybiegach. Ich zdolność do korzystania z przestrzeni zewnętrznej zależy od kilku czynników:
- Linia genetyczna – standardowe brojlery szybko rosnące, takie jak np. Ross 308 czy Cobb 500 mają często problemy z poruszaniem się na wybiegu, ponieważ ich szybki wzrost powoduje problemy ze stawami i ogranicza mobilność
- Wiek i tempo wzrostu – młodsze brojlery chętniej korzystają z wybiegu, natomiast starsze, cięższe ptaki mogą ograniczać aktywność ze względu na swoją masę ciała i ryzyko występowania problemów zdrowotnych, takich, jak kulawizna czy niewydolność serca.
- Żywienie – brojlery wymagają specjalnej, wysokobiałkowej paszy, aby osiągnąć maksymalny przyrost masy w krótkim czasie. Na wolnym wybiegu nie byłyby w stanie znaleźć wystarczającej ilości pożywienia, co mogłoby zahamować ich wzrost i prowadzić do niedożywienia.
- Warunki środowiskowe – brojlery najlepiej adaptują się do wybiegów, gdy są przyzwyczajane do nich stopniowo, od najmłodszych dni życia, bo w przeciwieństwie do ras przystosowanych do wolnego wybiegu, brojlery mają osłabiony układ odpornościowy i są bardziej podatne na choroby oraz zmienne warunki atmosferyczne.
Red Shaver
Jakie zatem linie brojlerów najlepiej nadają się do chowu na wolnym wybiegu?
W praktyce tradycyjne brojlery mogą niechętnie wychodzić na wybieg, zwłaszcza w upalne dni, dlatego często preferowane są rasy wolniej rosnące, które lepiej korzystają z przestrzeni zewnętrznej. Wybór odpowiedniej rasy jest tu kluczowy dla efektywnej hodowli.
Standardowe linie brojlerów (szybko rosnące) – to m.in. Ross 308 czy Cobb 500, które dominują w hodowli przemysłowej. Jak wspomniałam wcześniej, na wolnym wybiegu mogą nie być idealnym wyborem, ponieważ mają skłonność do szybkiego przyrostu masy ciała, problemów ze stawami i niską aktywność ruchową. Mimo to, mogą być hodowane na wolnym wybiegu, pod warunkiem kontrolowania ich wzrostu poprzez odpowiednią dietę i ograniczenie wysokobiałkowych pasz.
Wolno rosnące linie mięsne – zdecydowanie lepsze do chowu na wolnym wybiegu, a przykładem może tu być Hubbard JA, Sasso czy Redbro, które są bardziej aktywne i lepiej przystosowane do korzystania z wybiegu. Wolno rosnące ptaki często używane są zwłaszcza w ekologicznych gospodarstwach (Tetra SL czy Shaver Red). Mają one lepszą odporność na warunki atmosferyczne, rzadziej chorują a ich mięso jest bardzo dobrej jakości.
Rasy dwufunkcyjne (mięsno-jajeczne) – ptaki te występują w niektórych gospodarstwach, znoszą jaja, ale jednocześnie mają wystarczającą masę do uboju na mięso. Przykładami takich ras są: sussex, plymouth rock, new hampshire czy bresse gauloise (francuska rasa ceniona za wyjątkową jakość mięsa). Ptaki tych ras poruszają się znacznie lepiej na wybiegu, chętnie żerują i mogą być bardziej opłacalne w dłuższej perspektywie, ponieważ część kur można przeznaczyć na produkcję jaj.
Co jeśli jednak zdecydujemy się na hodowlę kurcząt brojlerów na wolnym wybiegu?
Jeśli zdecydujemy się na hodowlę brojlerów na wolnym wybiegu, musimy liczyć się z wieloma wyzwaniami i podjąć specjalne środki, aby zapewnić im dobre warunki. Dotyczy to przede wszystkim kurnika, wybiegu oraz żywienia.
Zalety chowu kurcząt brojlerów na wolnym wybiegu
Chów kurcząt brojlerów na wolnym wybiegu ma wiele zalet zarówno dla hodowców, jak i dla konsumentów. Najważniejsze z nich to:
Lepsza jakość
- mięsa wolny wybieg pozwala kurczętom na większą aktywność fizyczną, co wpływa na lepszą strukturę mięśni i wyższą jakość mięsa,
- mięso jest mniej tłuste i bardziej aromatyczne, jędrniejsze i bardziej zwarte.
Zdrowsze ptaki
- dostęp do świeżego powietrza i naturalnego światła wzmacnia odporność kurcząt,
- ograniczenie stresu i większa przestrzeń zmniejszają ryzyko chorób zwłaszcza układu oddechowego czy schorzeń stawów oraz konieczność stosowania antybiotyków,
- naturalne zachowania kurcząt na wybiegach takie, jak bieganie, grzebanie
czy polowanie na owady, poprawiają ich kondycję oraz samopoczucie.
Naturalna dieta
- kurczęta mogą dziobać trawę, owady i inne naturalne źródła pożywienia, co urozmaica ich dietę i pozytywnie wpływa na zdrowie,
- wynikiem tego jest lepszy skład tłuszczów w mięsie (więcej kwasów omega-3 i omega-6).
Wyższe standardy dobrostanu zwierząt
- wolny wybieg daje ptakom możliwość swobodnego poruszania się, co poprawia ich samopoczucie,
- unika się problemów wynikających z intensywnej hodowli, takich jak deformacje szkieletowe i stres.
Korzyści ekologiczne
- mniejsze zagęszczenie kurcząt oznacza mniej odpadów i ograniczenie problemu zanieczyszczenia wód i gleby,
- zrównoważona produkcja sprzyja ochronie środowiska.
Lepsza akceptacja przez konsumentów
- klienci coraz częściej wybierają produkty pochodzące z bardziej naturalnych metod hodowli,
- mięso z chowu na wolnym wybiegu może być sprzedawane po wyższej cenie, co zwiększa zyski hodowcy.
W kurniku powinna być odpowiednia wentylacja oraz ogrzewanie, zwłaszcza dla piskląt. Należy pamiętać o wystarczającej liczbie grzęd, gniazd czy poideł. Podłoga powinna być pokryta ściółką dobrej jakości np. słomą czy trocinami, a oświetlenie, zarówno naturalne, jak i sztuczne powinno być kontrolowane, aby nie zaburzyć rytmu dobowego.
W porównaniu do chowu intensywnego, zagęszczenie kurcząt w kurniku powinno być mniejsze, ok. 10-15 ptaków/m2 (lub 27 kg żywej masy na m2, w porównaniu do 42 kg/m2 w standardowym chowie intensywnym).
Wybiegi, z kolei powinny zapewniać minimum 1 m2 przestrzeni na kurczaka i być ogrodzone, aby zabezpieczyć ptaki przed drapieżnikami. Roślinność na wybiegach powinna dostarczać cienia oraz miejsca do schronienia. Dobrze, aby na wybiegach znalazły się przedmioty typu konary czy bele słomy, które urozmaicą nieco wybieg, dzięki czemu ptaki będą chętniej z niego korzystały. Oczywiście należy pamiętać o regularnej rotacji terenu, aby zapobiec nadmiernemu wyeksploatowaniu gleby i gromadzeniu pasożytów.
Żywienie brojlerów korzystających z wybiegów też powinno być specyficzne. Potrzebują one wysokobiałkowej, dobrze zbilansowanej diety. Stosowane powinny być tu wysokiej jakości pasze oczywiście bez antybiotyków i stymulatorów wzrostu, ale z dodatkiem np. probiotyków czy ziół celem poprawienia odporności ptaków. Na wybiegu brojlery powinny mieć możliwość dziobania naturalnych źródeł pożywienia takich, jak trawa, owady czy nasiona.
Wady i wyzwania chowu kurcząt brojlerów na wolnym wybiegu
Chów kurcząt brojlerów na wolnym wybiegu ma wiele zalet, ale wiąże się również z pewnymi wadami i wyzwaniami, które mogą wpłynąć na opłacalność i efektywność hodowli.
Wyższe koszty produkcji
- większa powierzchnia hodowlana – konieczność zapewnienia odpowiedniego wybiegu zwiększa koszty zakupu lub dzierżawy ziemi,
- większe zużycie paszy – ptaki spędzające czas na wybiegu spalają więcej energii, co zwiększa zapotrzebowanie na karmę,
- większe nakłady pracy – hodowla wymaga regularnego nadzoru nad warunkami bytowymi oraz ochrony przed drapieżnikami.
Wolniejszy przyrost masy ciała
- brojlery na wolnym wybiegu rosną wolniej w porównaniu do intensywnej hodowli w zamkniętych kurnikach,
- ograniczenie stresu i większa przestrzeń zmniejszają ryzyko chorób zwłaszcza układu oddechowego czy schorzeń stawów oraz konieczność stosowania antybiotyków,
- dłuższy okres tuczu oznacza wyższe koszty utrzymania i opóźnienie w uzyskaniu gotowego produktu.
Ryzyko drapieżników i chorób
- otwarte przestrzenie zwiększają zagrożenie ze strony drapieżników, takich jak lisy, jastrzębie czy kuny,
- większa ekspozycja na warunki atmosferyczne (np. deszcz, zimno) może zwiększyć ryzyko chorób układu oddechowego,
- trudniej kontrolować kontakt z dzikimi ptakami, które mogą przenosić choroby, np. ptasią grypę.
Wpływ warunków atmosferycznych
- w chłodniejszych miesiącach kurczęta mogą być narażone na niekorzystne warunki pogodowe, co wpływa na ich zdrowie i rozwój,
- silne upały mogą powodować stres cieplny i zmniejszoną efektywność wzrostu.
Zmienna jakość mięsa
- ze względu na większą aktywność ptaków mięso może być bardziej twarde w porównaniu do brojlerów z chowu intensywnego,
- konsystencja i smak mięsa mogą się różnić w zależności od warunków hodowli i diety.
Wymogi prawne i certyfikacja
- hodowcy muszą spełniać określone standardy, np. dotyczące powierzchni wybiegu, warunków bytowych czy stosowania leków (w UE i Polsce chów wolnowybiegowy jest regulowany m.in. przez Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 w przypadku produkcji ekologicznej),
- proces uzyskania certyfikatów (np. „ekologiczny chów na wolnym wybiegu”) jest czasochłonny i kosztowny.
Jak zachęcić brojlery do korzystania z wybiegu?
Należy pamiętać, że nie wszystkie brojlery automatycznie wychodzą na wybieg, dlatego warto stosować różne metody, aby zachęcić je do większej aktywności:
- stopniowe przyzwyczajanie – już od młodego wieku ptaki powinny mieć dostęp do wybiegu,
- częściowe zadaszenie wybiegów – cień i osłony zmniejszają stres ptaków,
- urozmaicenie terenu – obecność roślinności, siana, konarów i grzęd zachęca ptaki do eksploracji,
- odpowiednia pasza i woda – można umieścić karmidła i poidła na wybiegach, aby zmotywować ptaki do wychodzenia.
Porównanie systemów hodowli kurcząt brojlerów
Porównując różne systemy hodowli brojlerów możemy zobaczyć, że każdy system posiada zarówno zalety, jak i wady. W tabeli 1 porównano trzy systemy chowu brojlerów: intensywny, na wolnym wybiegu i ekologiczny (tab. 1).
Tab. 1.
Wnioski
- Chów intensywny jest najlepszy pod względem wydajności i niskich kosztów, ale wiąże się z problemami dobrostanu i jakości mięsa.
- Chów na wolnym wybiegu to kompromis między ekonomią a jakością i etyką – coraz bardziej popularny wśród świadomych konsumentów.
- Chów ekologiczny zapewnia najwyższą jakość i etykę, ale ma wysokie koszty i jest dostępny dla ograniczonej grupy klientów.
Wybór odpowiedniego systemu zależy od celów hodowcy oraz preferencji konsumentów
Podsumowując, możemy zadać sobie pytanie: czy warto hodować brojlery na wybiegach? Chów brojlerów na wolnym wybiegu jest możliwy, ale wymaga doboru odpowiednich linii ptaków, np. wolno rosnących. Niezbędna jest także zbilansowana, wysokobiałkowa dieta i dłuższy czas odchowu ptaków, a więc wymaga większych nakładów. Z drugiej strony, jeśli zależy nam na produkcji wysokiej jakości mięsa i chcemy prowadzić hodowlę zgodną z zasadami dobrostanu zwierząt, to chów na wolnym wybiegu może być tu dobrym rozwiązaniem. Choć początkowe koszty mogą być wyższe, rosnąca popularność ekologicznych i etycznych produktów sprawia, że konsumenci są gotowi płacić więcej za mięso z takich właśnie hodowli. Jest to też świetna opcja dla małych i średnich gospodarstw, które chcą wyróżnić się na rynku i budować markę wysokiej jakości produktów.
