W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny wzrost zainteresowania uprawą soi w Polsce, co wynika z szeregu korzyści związanych z tą rośliną. Od 2016 roku powierzchnia uprawy soi w kraju wzrosła niemal siedmiokrotnie, a plony z hektara zwiększyły się o 40%. Soja, jako roślina strączkowa, nie tylko poprawia żyzność i strukturę gleby, ale także dostarcza cennych nasion, które mogą być wykorzystywane do produkcji pasz w gospodarstwach. Dzięki temu rolnicy mogą stopniowo uniezależniać się od zewnętrznych dostawców białka paszowego, co jest kluczowe dla stabilności i bezpieczeństwa europejskiej produkcji zwierzęcej. Wprowadzenie nowych, dobrze dostosowanych do polskich warunków klimatycznych odmian soi, oraz rosnąca świadomość rolników na temat możliwości wykorzystania tej rośliny, dodatkowo napędzają ten trend. Artykuł omawia znaczenie uprawy soi oraz lokalnych źródeł białka roślinnego w kontekście rosnących wyzwań w rolnictwie i potrzebie zrównoważonego rozwoju produkcji rolniczej w Polsce.
Notowany wzrost zainteresowania uprawą soi spowodowany jest faktem, że szeroko pojęta praktyka z roku na rok coraz częściej sięga po wiedzę dotyczącą jej drogocennego wpływu nie tylko na żyzność i strukturę gleby, pozostawianie cennych resztek pożniwnych, ale przede wszystkim możliwość uzyskania zadawalającego plonu nasion, możliwości skarmiania zwierząt uszlachetnionymi nasiona mi soi w gospodarstwie własnym, jaki uniezależnienia europejskiej produkcji zwierzęcej od zewnętrznych producentów białka paszowego.
Z roku na rok w krajowych i europejskich rejestrach pojawiają się nowe odmiany. W UE zarejestrowanych odmian jest ponad 500, a w Polsce, w 2023 roku w Krajowym Rejestrze zarejestrowane zostało 46 odmian, gdzie przed dwunastoma laty (2012) było ich zaledwie 2. Jednak nie wszystkie odmiany dobrze plonują w naszych warunkach klimatycznych (Europy Środkowej). Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań w ramach Inicjatywy Białkowej Coboru oraz Programów Wieloletnich (2010-2015; 2016-2020) wskazują, iż bardzo duże znaczenie dla uprawy tego gatunku mają odmiana, a także region uprawy. Także ostatnie lata wskazują, że istotnie zwiększyło się zainteresowanie rolników grochem siewnym, a także słonecznikiem (Tabela 1).
Tab. 1. Areał uprawy soi, grochu i słonecznika wg danych ARMiR
Ponadto w porównaniu z innymi krajowymi surowcami paszowymi nasiona soi mają trzy główne zalety takie jak: wysoka zawartość tłuszczu, wyrównanie składu chemicznego oraz szerokie możliwości zastosowania– w tym także dobrze komponuje się z innymi bobowatymi, jak i paszami rzepakowymi czy wywarami zbożowymi. Z tego właśnie względu krajowe nasiona soi NON-GMO okazują się pożądanym surowcem zarówno na rynku paszowym, jak i są przydatnym rozwiązaniem dla zwierząt utrzymywanych w gospodarstwach indywidualnych w warunkach chowu ekstensywnego i ekologicznego. Należy jednak pamiętać, że wykorzystanie surowych, nieuszlachetnionych nasion soi z uwagi na zawartość inhibitora trypsyny i aktywność ureazy oraz innych specyficznych substancji bioaktywnych o charakterze antyżywieniowym jest praktycznie marginalna lub całkowicie niemożliwa. Materiał ten może być stosowany w żywieniu zwierząt monogastrycznych (drób i świnie) po odpowiedniej obróbce termicznej lub baro-termicznej. Jednym z zabiegów należących do tej grupy jak ekstruzja, który na skalę przemysłową jest coraz częściej stosowany, a w terenie można spotkać coraz więcej ofert, które dedykują urządzenia dla gospodarstw indywidualnych. Obserwacje terenowe i rozmowy wśród rolników pokazują, że spora część z nich nie była wcześniej zaznajomiona, stąd w obszarze tym istnieje potrzeba szerokiego upowszechniania informacji dotyczących nasion roślin białkowych wśród praktyki rolniczej.
Jedną z podjętych inicjatyw pozwalających na wdrożenia i prowadzenie praktycznych rozwiązań dotyczących stosowania lokalnych źródeł białka jest operacja realizowana w ramach konsorcjum, którego Liderem jest CDR w Brwinowie, Oddział w Radomiu. Projekt realizowany jest w ramach poddziałania 1.2. „Wsparcie dla projektów demonstracyjnych i działań informacyjnych” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Celem operacji jest promowanie i upowszechnianie wśród hodowców dobrych praktyk i innowacji w zakresie produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe.
Całość projektu polega na założeniu i utrzymaniu w okresie jej realizacji 91 obiektów demonstracyjnych:
- typu A – prowadzących produkcję roślin białkowych w ramach PDO;
- typu B – gospodarstwach uprawiających rośliny białkowe na nasiona z przeznaczeniem na paszę dla zwierząt gospodarskich i utrzymujące świnie lub drób;
- typu C – w podmiocie wytwarzającym pasze dla zwierząt gospodarskich z wykorzystaniem nasion roślin białkowych uprawianych w kraju.
Całość nadzorowana jest i prowadzona zgodnie z instrukcjami opracowanymi przez opiekunów naukowych.
Podczas wizyt w obiektach demonstracyjnych (w zależności od rodzaju obiektu), które rozpoczęły się w maju br., realizowany jest program uwzględniający omówienie i przedstawienie odbiorcom zagadnień dotyczących innowacyjnych rozwiązań lub dobrych praktyk w uprawach i wykorzystaniu krajowych źródeł białka roślinnego. W obiektach typu C odbywa się natomiast prezentacja przygotowania pasz i żywienia zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem innowacyjnych rozwiązań lub dobrych praktyk. Ponadto wizyta w podmiocie wytwarzającym pasze dla zwierząt gospodarskich z wykorzystaniem nasion roślin białkowych uprawianych w kraju pozwala na zapoznanie uczestników z procesem przyjęcia surowca (laboratorium, ocena, analizy), procesem magazynowania, mielenia, dozowania, mieszania, natłuszczania, granulacji oraz ocena wyrobu gotowego (koncentratów lub gotowych mieszanek paszowych). W ramach spotkań z rolnikami zostają omówione problemy, rodzaje ryzyka i sposoby ograniczania ryzyka, przetwarzania nasion roślin białkowych i stosowania ich w żywieniu świń i drobiu.
Uczestnikami demonstracji (ostatecznymi odbiorcami) mogą być: rolnicy, domownicy rolników, małżonkowie rolników, osoby zatrudnione w rolnictwie, właściciele lasów, wnioskodawca operacji typu „Premie dla młodych rolników” w ramach poddziałania „Pomoc w rozpoczęciu działalności gospodarczej na rzecz młodych rolników” objętego PROW na lata 2014-2020.
Uczestnicy demonstracji w trakcie wizyt otrzymają materiały informacyjne w postaci opisów obiektów demonstracyjnych, obszerną broszurę omawiającą tematykę technologii uprawy poszczególnych roślin białkowych, wartości pokarmowej nasion roślin białkowych i możliwości ich stosowania w żywieniu zwierząt monogastrycznych oraz zagadnienia dotyczące rolnictwa precyzyjnego, zrównoważonego i ekologicznego w zakresie uprawy roślin białkowych. Zwieńczeniem przedsięwzięcia będzie w roku 2025, 2-dniowa krajowa konferencja zorganizowana dla 150osób, której uczestnikami będą ostateczni odbiorcy demonstracji, posiadaczy gospodarstw, podmiotów wytwarzających paszę dla zwierząt gospodarskich z wykorzystaniem nasion roślin białkowych uprawianych w krajach w których założone były obiekty demonstracyjne, przedstawicieli związanych z rolnictwem, nauką, doradztwem, przemysłem paszowym.
