Niespełna rok temu na łamach niniejszego dwumiesięcznika (HTCH 09-10/2023) ukazał się artykuł pn: „Potencjał surowców rzepakowych”, w którym opisywaliśmy wartość pokarmową pasz rzepakowych, a na podstawie przeglądu literatury z ostatniego dziesięciolecia dokonaliśmy opisu możliwości efektywnego wykorzystania pasz rzepakowych w żywieniu świń.
Także opisane na łamach specjalistycznej monografii pod tytułem „Żywienie świń produktami pochodzenia rzepakowego - podsumowanie dekady” wydanej jakiś czas temu przez Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju (PSPO) badania amerykańskie potwierdziły możliwość całkowitego wyeliminowania poekstrakcyjnej śruty sojowej (PŚS) zastępując ją poekstrakcyjną śrutą rzepakową (PŚRz) w żywieniu prosiąt po odsadzeniu (od masy 15 kg) bez zanotowania strat dla efektywności jej wykorzystania, wydajności i zdrowotności zwierząt.
Wyżej przytoczona literatura, stwierdzane coraz szersze zainteresowanie polskich rolników paszami lokalnego pochodzenia, przekonanie o konieczności dyskutowania o możliwościach zwiększania udziału pasz rzepakowych w rodzimej produkcji zwierzęcej, były podstawowymi impulsami do rozmów dotyczących realizacji wspólnego projektu przez organizację branżową oraz jednostkę naukową.
Dodatkowo wstępne testy wykonane w skali pół-produkcyjnej w ramach Programu Wieloletniego (pn. „Zwiększenie wykorzystania krajowego białka paszowego dla produkcji wysokiej jakości produktów zwierzęcych w warunkach zrównoważonego rozwoju”) oraz obserwacje w czasie, z których wynikało jak wiele ukazało się nowych informacji na temat wygenerowanego postępu w pracach hodowlanych na odmianach rzepaku oraz rozwoju przetwarzania i uszlachetniania materiałów paszowych stały się przesłanką do podjęcia badań nad oceną wykorzystania pasz rzepakowych u zwierząt najmłodszych – prosiąt 28-dniowych tuż po odsadzeniu w wadze ok. 8,5 kg.
W przygotowanym projekcie poza wysoką wartością odżywczą białka PŚRz za drugi istotny i zarazem kluczowy czynnik uznano rolę włókna – węglowodanów strukturalnych, niestrawnych, modulujących warunki w przewodzie pokarmowym zwierząt. Przyjęto, że stosowanie włókna w szczególności przetworzonych pasz rzepakowych może mieć potencjalne oddziaływanie w produkcji trzody chlewnej na środowisko. Wyższy poziom włókna pokarmowego może przesunąć wydalanie azotu z mocznika w moczu do amonu w kale. Amon w odchodach jest bardziej stabilną formą azotu, co zmniejsza ilość tego pierwiastka uwalnianego do atmosfery w postaci amoniaku i zwiększa wartość obornika jako nawozu. Wysokie stężenie amoniaku w chlewni ma negatywny wpływ na wydajność zwierząt i może jednocześnie powodować problemy zdrowotne u osób zaangażowanych w obsługę zwierząt.
Stąd celem podjętych ostatnio badań była ocena efektywności stosowania pełnoporcjowych mieszanek paszowych w żywieniu prosiąt od sadzonych z udziałem surowców rzepakowych jako całkowitej lub częściowej alternatywy dla białka sojowego.
Krótki opis założeń badań
Test wzrostowy z oceną dobrostanu, zdrowotności i parametrów produkcyjnych zwierząt przeprowadzono na rodzinnej fermie zlokalizowanej w północno-wschodniej części Wielkopolski, której stado podstawowe liczy ponad 120 loch. Materiał do badań stanowiło 160 mieszańców prosiąt (wbp x pbz) x (pietrain x duroc) w wieku 26-28 dni przy średniej masie początkowej zwierząt blisko 8,8 kg. Całość obserwacji prowadzono przez okres 7 tygodni odchowu podzielonych na dwie fazy żywieniowe. Zwierzęta zostały w dniu odsadzenia ulokowane w jednej z komór hali produkcyjnej na piętrze chlewni, składającej się z 4 kojcy. Zwierzęta równo licznie przydzielono do 4 boksów zgodnie z układem przedstawionym w tabeli 1. W dniu rozpoczęcia badań każde ze zwierząt otrzymało własny kolczyk z trzycyfrowym opisem w celu dalszej identyfikacji oraz dokonano ważenia każdego osobnika indywidualne. W kojcach zastosowano w pierwszych 7 dobach podłużne karmidła typu koryt przy jednoczesnej adaptacji do tubomatów paszowych. Całość żywienia odbywało się w systemie ad libitum przy stałym dostępie do wody.
Tab. 1. Układ testu
Mieszanki użyte w badaniu w oparciu o rekomendacje i zalecenia żywieniowe prosiąt odsadzonych składały się z ok. 70% zbóż (w tym 40% pszenicy i w pozostałej części jęczmienia), 6% koncentratu białkowo-energetycznego, w skład którego wchodziły komponenty pochodzenia mlecznego oraz białka ziemniaczanego, 4% premiksu mineralno-witaminowego, od 2-4% olej roślinnego oraz odpowiednio w 1 grupie – 20% ekstrudowanej PŚRz, w gr. 2 – blisko 11% PŚRz i niespełna 8% PŚS i w gr. 3 – 22% fermentowanej PŚRz i w gr. 4 – 15% PŚS.
W pełni bezpieczne i zasadne jest wprowadzenie do receptur mieszanek pełnoporcjowych dla prosiąt tuż po odsadzeniu nieprzetworzoną PŚRz jako 50% substytut PŚS lub zastąpienie jej całkowitego udziału, gdy PŚRz jest poddana zabiegowi ekstruzji lub fermentacji.
Rezultaty zdrowotności zwierząt
Monitoring zdrowotności zwierząt, jak i warunki panujące w komorze w której utrzymywane były zwierzęta prowadzono dwa razy dziennie i zapisywano na karcie adnotacji.
W czasie prowadzonych obserwacji stwierdzono w grupie 4 występowanie biegunek u kilku osobników, podobnie u 4 osobników w grupie 3 oraz jednego w grupie żywionej z udziałem w 50% białka PŚS i 50% PŚRz, które wymagały zastosowania środka o działaniu bakteriostatycznym i antybakteryjnym. Ponadto obserwacje konsystencji kału (u osobników niemanifestujących biegunki) na końcu okresu odchowu pozwoliły dowieść zróżnicowanie pomiędzy analizowanymi grupami. Kał wydalony przez prosięta z grupy 4 był najczęściej mało zwarty i zazwyczaj miękki, mało gęsty. Grupy 1 i 2 charakteryzował smukły kał, podłużny o wydłużonym kształcie, gładki i miękki, natomiast większość osobników z grupy 3 wydalało kał grudkowaty, nieco wydłużony, o kształcie spłaszczonego jaja.
Wyniki produkcyjne
Rezultaty produkcyjne dowiodły, że najwyższy przyrost w pierwszych 14 dobach osiągnęły świnie w grupie żywionej białkiem ekstrudowanej śruty rzepakowej oraz PŚRz zastępującej w 50% białko PŚS w mieszance (grupa 1 i 2), (tabela 2). Średnie dobowe przyrosty masy ciała w tych grupach w pierwszych 14 dniach doświadczenia wynosiły ok. 270 g i były ok. 6,5% wyższe od grupy 4. Po kolejnych 5 tygodniach obserwacji zwierzęta grup 1-3 osiągnęły średnio masę ok. 35 kg i była ona istotnie wyższa (ok. 6 kg) od grupy 4. Po zakończeniu całego 7 tygodniowego okresu odchowu stwierdzono istotnie najwyższą masę końcową zwierząt żywionych paszą 2, gdzie białko PŚS zastąpiono w 50% białkiem PŚRz. Godnym uwagi i wartym ponownego zaznaczenia jest fakt, że masa ciała zwierząt żywionych mieszankami z udziałem pasz rzepakowych w wieku niespełna 80 dni (11 tygodni) wynosiła ok. 35 kg, co wskazuje, że średnio pomiędzy 6 a 11 tygodniem życia zwierzęta przyrastały dobowo ok. 630 g. Do uzyskania wysokich przyrostów masy ciała i masy końcowej niezbędne jest, aby mieszanka była smakowita i cechowała się wysoką strawnością oraz dostępnością składników pokarmowych. W czasie badań zaobserwowano także istotne zróżnicowanie pobrania paszy pomiędzy grupami. Największą żerność zwierząt i pobranie paszy zaobserwowano w grupie 2, najniższe natomiast w grupie 4, która także cechowała się najwyższą (niekorzystną) średnią grupową konwersją paszy na kilogram przyrostu masy ciała zwierzęcia (FCR) – współczynnik ten wyniósł nieco powyżej 2,0 kg/kg. W pozostałych grupach (żywionych paszami rzepakowymi) był on wyrównany i nieróżniący się istotnie od siebie – poniżej 1,77 kg/kg.
Tab. 2. Wyniki produkcyjne prosiąt i ocena statusu środowiskowego w okresie 7-tygodniowego odchowu
Ocena statusu przewodu pokarmowego
Wysoka zawartość wydalanego amoniaku przez zwierzęta gospodarskie, stanowi problem dla współczesnych hodowców i producentów trzody chlewnej. Uważa się, że jedną z przyczyn wysokiej koncentracji tego gazu jest nieodpowiedni stosunek białka do energii w paszy. Ocena parametrów statusu środowiskowego końca przewodu pokarmowego (jelita) wykazała, że najwyższą kwasowość treści pokarmowej i kału przy jednocześnie większej emisyjności amoniaku stwierdza się w grupie zwierząt żywionej paszą w oparciu o PŚS jako podstawowe źródło białka w paszy. Rezultaty te wskazują na trudności z efektywnym wykorzystaniem i strawieniem składników znajdujących się w mieszance z PŚS jako podstawowym źródeł białka w paszy, przy jednoczesnym obciążeniu środowiska (niestrawiona część paszy trafia do wydalonego kału powodując większą emisyjność i zanieczyszczenie) oraz straty ekonomiczne. Wyniki pozwalają potwierdzać przyjętą tezę badań, że włókno pasz rzepakowych może mieć potencjalny pozytywny oddziaływania w produkcji trzody chlewnej na środowisko.
Wnioski i podsumowanie
Przeprowadzone badania dowodzą, że receptury mieszanek oparte o białko pasz rzepakowych (zarówno uszlachetnione tj. poekstrakcyjna śruta ekstrudowana oraz fermentowana, jak i bez dodatkowej obróbki) pozwalają uzyskać wyniki produkcyjne w odchowie prosiąt odsadzonych i warchlaków istotnie lepsze od białka poekstrakcyjnej śruty sojowej stanowiącego podstawowe jej źródło.
Ponadto potwierdzono, że mieszanki z udziałem uszlachetnionych pasz rzepakowych stanowiących główne źródło białka paszowego, jak i w relacji 50/50% (nieuszlachetniona PŚRz/PŚS) charakteryzuje wyższa smakowitość, co wpływa na większe pobranie paszy przez zwierzęta i lepsze rezultaty końcowe.
Rekomendacje
Badania zrealizowane w skali produkcyjnej pozwalają rekomendować wprowadzenie do receptur mieszanek paszowych dla prosiąt tuż po odsadzeniu nieprzetworzoną poekstrakcyjną śrutę rzepakową jako 50% substytut poekstrakcyjnej śruty sojowej lub zastąpić jej całkowity udział, gdy poekstrakcyjna śruta rzepakowa jest poddana dodatkowemu przetworzeniu (z wykorzystaniem zabiegu ekstruzji lub fermentacji).
