Poplony ścierniskowe i wsiewki poplonowe jako źródło dodatkowej zielonki

Iwona Radkowska
Instytut Zootechniki – PIB, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej
Adam Radkowski
Instytut Produkcji Roślinnej/Zakład Łąkarstwa, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Zielonki stanowią cenne i tanie źródło składników pokarmowych zwłaszcza w żywieniu przeżuwaczy. Wartość pokarmowa zielonek zależy przede wszystkim od dwóch elementów: składu chemicznego oraz strawności składników pokarmowych, decydują one o koncentracji energii a tym samym o wartości pokarmowej paszy. Ponadto zielonki są cennym źródłem składników mineralnych i witamin. Bogate są zwłaszcza w β-karoten – prekursor witaminy A. Jego zawartość zależna jest od gatunku i może wahać się od kilkunastu do ponad 100 mg·kg-1. Zielonki zawierają także znaczne ilości witaminy E i kwasu askorbinowego.

Udział użytków zielonych w strukturze użytków rolnych w Polsce jest jednym z najniższych w Europie i wynosi około 21%. W ostatnich latach obserwowany jest spadek produkcyjności łąk i pastwisk, a także często całkowite zaprzestanie ich użytkowania. Zmienia się także wykorzystanie użytków zielonych z typowo produkcyjnego na pozarolnicze. Spora część użytków zielonych ulega zalesieniu lub przeznaczana jest pod zabudowę. Powoduje to występowanie niedoboru zielonek w stosunku do zapotrzebowania na nie w wielu gospodarstwach. W niektórych województwach powierzchnia trwałych użytków zielonych jest zbyt niska w stosunku do pogłowia przeżuwaczy, stąd też niezbędna jest produkcja pasz objętościowych na gruntach ornych. Dobrą alternatywą uzupełnienia niedoborów zielonki może być także uprawa międzyplonów.
Uprawę zielonek na gruntach ornych można stosować w różnych formach – w plonie głównym, a także w formie poplonów: ozimych, ścierniskowych lub wsiewek poplonowych.

Krótkotrwałe użytki zielone

W celu ograniczenia niedoborów zielonek często stosuje się uprawę traw i ich mieszanek z roślinami motylkowatymi na gruntach ornych jako tzw. krótkotrwałe użytki zielone. Są to najczęściej zasiewy 1-3 letnie. Uprawa traw na gruntach ornych pozwala na uzyskanie wysokich plonów zielonki w ciągu sezonu letniego a także na pozyskanie surowca do produkcji pasz konserwowych.

Zrzut ekranu 2024 08 13 o 112229Tab. 1. Przykładowe mieszanki stosowane jako poplon ścierniskowy
(Gaweł, 2011)


Poplon (międzyplon) ścierniskowy

Rośliny wysiewane są „na ściernisko”, najczęściej po jęczmieniu, życie oraz rzepaku, czyli roślinach stosunkowo wcześnie zbieranych. Poplony ścierniskowe wysiewane są latem i użytkowane do późnej jesieni. Poplony ścierniskowe uprawiane są w dość trudnym okresie dla rozwoju roślin, okres ten cechuje się zazwyczaj występowaniem wysokiej temperatury powietrza i małej ilości opadów powodujących niedobory wilgoci w glebie.

Poplony ścierniskowe dają możliwość podaży zielonki jesienią w czasie, gdy nie ma już wystarczającej ilości zielonki na trwałych użytkach zielonych. Dobór gatunków na poplon ścierniskowy zależy przede wszystkim od terminu zbioru rośliny poprzedzającej oraz od tempa wzrostu rośliny wysiewanej. Najbardziej pożądane są rośliny szybko rosnące, dające wysokie plony zielonej masy, przy jednoczesnym niskim koszcie zakupu nasion. Jako poplony ścierniskowe najczęściej wykorzystuje się: rośliny strączkowe np. łubin, groch pastewny, bobik, rzodkiew pastewną, gorczycę białą, facelię, rzepę ścierniskową, trawy (życica mieszańcowa i wielokwiatowa) oraz słonecznik. Można także stosować mieszanki 2-3 gatunkowe, muszą one jednak cechować się zbliżonymi wymaganiami glebowymi i okresem wegetacji.
W zależności od terminu siewu jako poplon ścierniskowy można stosować:

  • od lipca do 5 sierpnia – słonecznik, bobik,
  • od lipca do 10 sierpnia – kapusta pastewna, rzepak ozimy, rzepak jary, groch, łubin, seradela, wyka jara,
  • od lipca do 15 sierpnia – rzodkiew pastewna, rzodkiew oleista, facelia, perko,
  • 10-15 sierpnia – gorczyca biała, gorczyca czarna.

Aby uzyskać wysoki plon poplonów ścierniskowych konieczna jest właściwa agrotechnika. Glebę należy starannie przygotować, po zbiorze przedplonu należy wykonać głębszą podorywkę oraz bronowanie. Konieczne jest także zastosowanie właściwego nawożenia, najczęściej zaleca się do 30-50 kg P2O5, od 60-80 kg K2O oraz od 40 do 60 kg N na ha.
Zielonka z poplonów ścierniskowych stanowi cenną paszę do bezpośredniego skarmiania lub może być materiałem do zakiszania.
Aby uzyskać wysokie plony poplonów ścierniskowych należy:

  • Przestrzegać terminów siewu (siew możliwie jak najwcześniejszy).
  • Dokonać właściwego doboru gatunku roślin.
  • Zastosować staranną agrotechnikę.
  • Zastosować właściwe nawożenie.

Poplony 1Esperceta siewna – Onobrychis viciifolia
Esperceta siewna odmiany TAJA jest cenną trwałą rośliną motylkowatą dostarczającą bardzo dobrej paszy w postaci zielonki i siana, zasobnej w białko, witaminy i inne cenne składniki odżywcze. W postaci zielonki szczególnie zalecana jest do żywienia młodych zwierząt, zwłaszcza przeżuwaczy. W przeciwieństwie do koniczyny nie powoduje wzdęć u przeżuwaczy. Poprawia smak mleka i masła u krów. Może być stosowana w żywieniu trzody chlewnej. Stanowi doskonały przedplon. Uprawiana przez 2-3 lata przywraca żyzność glebie. Dzięki dobrze rowiniętemu korzeniowii palowemu dobrze sobie radzi z dłużej trwającą suszą (Katalog Odmian Małopolskiej Hodowli Roślin)


Poplon ozimy

Stanowi źródło zielonki w okresie wczesnowiosennym, kiedy jeszcze nie ma wystarczającej ilości paszy z użytków zielonych lub gdy pierwszy pokos przeznaczany jest na siano lub kiszonkę.
Poplony ozime wysiewa się jesienią, najlepiej na początku września. Jako poplon ozimy wykorzystywane są najczęściej: żyto, rzepak i rzepik ozimy, mieszkanki żyta i wyki ozimej oraz rzepak ozimy z wyką ozimą. Uprawa poplonów ozimych ma także kluczowe znaczenie w ochronie gleby i wód gruntowych, zabezpieczają one przed wymywaniem pierwiastków biogennych, szczególnie azotu.

Poplony 2Facelia błękitna – Phacelia tanacetifolia Beneth
Faceia błękitna to jedna z najlepszych roślin stosowanych w uprawie poplonów. Może być uprawiana na wszystkich rodzajach gleb, dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu wykorzystuje składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, jestodporna zarówno na suszę jak i jesienne przymrozki. Ponadto charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji, szybkim tempem odrostu i wysokim plonem zielonej masy wynoszącym od 20 do 30 t·ha-1. Jako zielonkę dla przeżuwaczy najlepiej facelię wykorzystywać do fazy kwitnienia.)


Wsiewki poplonowe

Roślinę stanowiącą poplon sieje się razem z rośliną uprawianą jako plon główny. Można także w roślinę uprawianą w plonie głównym, najczęściej zboże, wsiewać inny gatunek np. rośliny motylkowate. Po zbiorze plonu głównego roślina wysiana jako wsiewka wykorzystywana jest jako zielonka. Warunkiem uzyskania wysokich plonów jest odpowiedni dobór gatunków, zarówno rośliny ochronnej jak i wsiewki. Gatunki stosowane jako wsiewki powinny charakteryzować się powolnym początkowym wzrostem, co ogranicza ich konkurencję, w stosunku do gatunku uprawianego w plonie głównym.
Najlepszymi roślinami ochronnymi są: zboża ozime (żyto i jęczmień), rzepak ozimy oraz zboża jare (jęczmień, owies).
Gatunkami nadającymi się do stosowania jako wsiewki najczęściej są: koniczyna czerwona, seradela, lucerna chmielowa, koniczyna perska, koniczyna szwedzka, esparceta siewna, życica westerwoldzka, życica wielokwiatowa oraz mieszanki motylkowo-trawiaste (np. koniczyna czerwona + życica wielokwiatowa).

Odpowiednie zaplanowanie upraw w gospodarstwie daje możliwości zapewnienia zielonki dla zwierząt od wczesnej wiosny aż do późnej jesieni. Uprawa międzyplonów daje możliwość uzyskania dodatkowej ilości pasz zielonych w gospodarstwach o dużej obsadzie zwierząt, dzięki czemu możliwe jest podniesienie wydajności przy jednoczesnym obniżeniu kosztów produkcji. Skarmianie zielonek w okresie letnim ogranicza konieczność stosowania pasz objętościowych konserwowanych (siano, kiszonka), powoduje to zmniejszenie wydatków ponoszonych na wytworzenie tych pasz a tym samym zmniejszają się koszty żywienia, które stanowią znaczy procent w ogólnych kosztach produkcji zwierzęcej.

Poplony 3Koniczyna inkarnatka – Trifolium incarnatum
Odmiana opolska – jedyna w Polsce odmiana tego gatunku, uprawiana jako poplon ozimy w siewie czystym lub mieszankach z życicą wielokwiatową i wyką, albo po wcześnie wschodzących predplonach, na zbiór jesienny lub wiosenny. Plony wartościowej paszy białkowej wahają się od 180 do 250 q z ha. Wymaga gleb zasadowych, dostatecznie wilgotnych na wiosnę i niezbyt ubogich w składniki pokarmowe. Jest doskonałym przedplonem znacznie podnoszącym żyzność gleby (Katalog Odmian Małopolskiej Hodowli Roślin)

Uprawa międzyplonów szczególnie ważna i zalecana jest w gospodarstwach ekologicznych oraz o zrównoważonym systemie gospodarowania. W gospodarstwach tych międzyplony stanowią nie tylko źródło wartościowej paszy w żywieniu przeżuwaczy ale są również wykorzystywane jako zielony nawóz. Dzięki międzyplonom, zwłaszcza roślinom motylkowatym, zwiększa się ilość masy organicznej w glebie, a substancje mineralne i organiczne pozostawione w glebie wykorzystywane są przez rośliny następcze. Korzystnie oddziałują one także na rozwój mikroflory i mikrofauny glebowej. Stosowanie międzyplonów szczególnie zalecane jest w gospodarstwach o dużym udziale zbóż uprawianych w monokulturze. Ponadto międzyplony ozime chronią glebę przed erozją oraz wymywaniem składników pokarmowych, chroniąc w ten sposób wody gruntowe i zbiorniki wodne przed zanieczyszczeniem.

 

HB 5 2014

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Bydła 5/2014

Kup prenumeratę
© 2020 Pro Agricola dom wydawniczy

Wykryto AdBlocka

 

Utrzymanie tej strony jest możliwe dzięki przychodom z reklam.
Aby móc dalej przeglądać tę stronę, prosimy o wyłączenie AdBlocka.