Katrzyna Markowska

XXXII Międzynarodowe Sympozjum Drobiarskie Polskiego Oddziału Światowego Stowarzyszenia Wiedzy Drobiarskiej PB WSPA

W dniach 5-7 września 2022 r. w Hotelu Krasicki w Lidzbarku Warmińskim odbyło się XXXII Międzynarodowe Sympozjum Drobiarskie „Nauka Praktyce – Praktyka Nauce”. Organizatorem tegorocznego sympozjum był Zarząd Polskiego Oddziału Światowego Stowarzyszenia Wiedzy Drobiarskiej (PB WPSA) oraz Katedra Drobiarstwa i Pszczelnictwa Wydziału Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie.

W konferencji uczestniczyło ponad 150 osób, a wśród nich pracownicy ośrodków naukowych, przedstawiciele firm i specjaliści branży drobiarskiej z kraju i zagranicy. Uczestnicy sympozjum obradowali w 4 sesjach naukowych:

• żywienie drobiu,
• biologiczne podstawy hodowli i produkcji drobiu,
• jakość produktów drobiarskich,
• profilaktyka w produkcji drobiarskiej.

Po trzech latach nieobecności na polskiej scenie zagościła największa konferencja drobiarska, która w jednym miejscu zbiera przedstawicieli nauki i firmy komercyjne, tak aby w partnerski sposób móc przedyskutować największe problemy branży drobiarskiej. Polska jako europejski lider produkcji drobiarskiej, musi liczyć się z faktem, iż nawet najmniejsze zachwiania na europejskim i światowym rynku mogą błyskawicznie odbić się na opłacalności producentów drobiu w Polsce. Po okresie względnej stabilizacji, nadeszły trudne czasy – rynek musiał najpierw borykać się ze spadkiem zapotrzebowania ze strony rynku HoReCa, ptasią grypą, czy obecnie z zawirowaniami związanymi z agresją Rosji na Ukrainę. Polska jest także na tzw. świeczniku, a więc wszelkie rysy na uczciwości branży będą odbijały się na cenach i efektywności działalności, zwłaszcza że aby móc sprzedawać mięso poza granice Polski, trzeba zaproponować możliwie najniższą cenę. Można także przypuszczać, że to u nas, w zagłębiu drobiarskim, będą powstały nowe wady mięsa (choroba zielonych mięśni, choroba białych włókien, mięso typu spaghetti) i to po naszej stronie leży praca nad doskonaleniem produkcji drobiarskiej i eliminacją tego typu problemów. Kolejnym zagadnieniem jest precyzyjne żywienie zwierząt i to właśnie od współpracy z prężnymi ośrodkami naukowymi zależy także sukces branży lub jego klęska. Dbałość o bezpieczeństwo biologiczne surowców drobiarskich i profilaktykę weterynaryjną stad to także wspólne zadanie dla nauki i praktyki.

Od wielu lat w organizację sympozjum od strony finansowej i merytorycznej włączają się firmy oferujące swoją wiedzę, doświadczenie i produkty dla wspólnego sukcesu branży. W tym roku złotymi sponsorami wydarzenia były firmy: Agrolok, Kerry, Perstorp. Miano srebrnego partnera uzyskały firmy Cedrob i Novus. Warto wymienić także przedsiębiorstwa, które włączyły się w finansowanie imprezy jako sponsor brązowy: Adifeed, Agrocentrum, ICBpharma, Hipromine, DSM, ChrHansen, Lucta, Rettenmaier, Noack, Biochem, Zdrowy Indyk, Viridis oraz Piast.

Fot. 1. Prof. dr hab. Krzysztof Kozłowski, prezydent PB WPSA i kierownik zespołu organizacyjnego tegorocznej konferencji

W pierwszym dniu obrad po uroczystym otwarciu sympozjum przez prof. Krzysztofa Kozłowskiego – prezydenta PB WPSA i organizatora tegorocznego sympozjum, prof. dr hab. Damian Józefiak przedstawił wspomnienie o śp. prof. dr hab. Andrzeju Rutkowskim, dr h. c. długoletnim Prezydencie Polskiego Oddziału WPSA.

W kolejnej części obrad Zarząd Polskiego Oddziału WPSA nadał godność „Honorowego Członka PB” prof. dr hab. Antoniemu Brodackiemu (zaocznie z uwagi na nieobecność) oraz prof. dr hab. Zenonowi Zduńczykowi.

Fot. 2. Dr Stanisław Budnik współmoderator panelu dyskusyjnego, zwrócił uwagę na niebezpieczeństwo spadku zapotrzebowanie na drób w obliczu galopującej inflacji

Warto doceniać młodych naukowców!

Po uroczystej laudacji Pani dr hab. Monika Michalczuk, prof. SGGW ogłosiła wyniki VI, VII i VIII edycji Ogólnopolskiego konkursu na najlepszą pracę dyplomową z zakresu drobiarstwa.

Fot. 3. Stefan Chrzanowski, mimo zaoferowania przez grupę Cedrob studiów dualnych na kierunku zootechnika, zainteresowanie studentów tego typu kształceniem jest znikome

W kolejnej części obrad odbył się coroczny konkurs młodych badaczy im. Jerzego Będkowskiego, w którym wzięło udział 9 przedstawicieli z czterech polskich ośrodków naukowych (Lublin, Olsztyn, Poznań, Wrocław). Doniesienia zostały wygłoszone w języku angielskim. Ranking od I do III miejsca, ustalono w wyniku głosowania zgromadzonych uczestników biorących udział w sesji. Oceniano znajomość języka angielskiego, wartość merytoryczną badań, sposób prezentacji oraz odpowiedzi na pytania.

Fot. 4. Prof. dr hab. Monika Michalczuk - w naszym kraju kuleje przede wszystkim edukacja dzieci w zakresie zootechniki

Jedna branża – wiele problemów

Po konkursie młodych badaczy odbył się ciekawy panel dyskusyjny pt. „Jak wykorzystać potencjał nauki w praktyce produkcyjnej”? Moderatorami tej części sympozjum byli prof. Krzysztof Kozłowski (UWM Olsztyn), dr Stanisław Budnik (Novus) oraz Stefan Chrzanowski (Cedrob). W trakcie tej sesji dr inż. Stanisław Budnik, wiceprezes PB WPSA, zwrócił uwagę na rosnące koszty energii i ich wpływ na ceny surowców paszowych. Zastanawiał się nad tym jak zmieni się zdolność nabywcza konsumentów, przy galopującej obecnie inflacji i wskazał na fakt, iż możliwy jest spadek zakupów. Innym problemem, który wpłynął na zachwiania na rynku drobiarskim jest występowanie ptasiej grypy oraz związane z tym obniżenie pogłowia kurek reprodukcyjnych. Dr Budnik omówił także wyzwania jakie stoją przed polskim drobiarstwem. Jest to np. problem pogodzenia innowacyjności ze zrównoważonym rozwojem oraz konieczność promocji takich rozwiązań jak produkcja kurczaków wolno rosnących, czy chów bezantybiotykowy. W niedalekiej przyszłości będą rozwijały się nowe technologie, w tym techniki związane ze szczepieniem jaj in ivo, które dzisiaj już są popularne, oraz suplementacja piskląt w zarodkach. Dużo nadziei wiążę się także z nanoszczepieniami, stosowaniem owadów w żywieniu zwierząt, czy wykorzystywaniem żółtka jaja jako immunoboostera.

Podczas panelu dyskusyjnego uczestnicy starali się odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania. Jaka jest relacja między światem nauki a przemysłem? Co polski świat nauki może zaoferować przemysłowi drobiarskiemu? Czego przemysł drobiarski oczekuje od nauki? Uczestnicy zwrócili uwagę na dalszą konieczność edukacji personelu obsługi ferm. Jak mówił Stefan Chrzanowski reprezentujący firmę Cedrob, jedynie 1-2% pracowników zarządzających fermami ma wykształcenie kierunkowe związane z rolnictwem, są to przypadkowe osoby w większości nieświadome całego łańcucha produkcyjnego. Podzielił się ze słuchaczami obserwacją, że młodzi ludzie nie chcą pracować na fermach nawet, gdy oferuje im się wysokie wynagrodzenie. Drugim problemem jaki widzi jest fakt, że obecny system szkolnictwa jest archaiczny i duży nacisk kładzie się na podstawy biologiczne a zdecydowanie mniejszy na poznawanie nowoczesnych technologii chowu zwierząt. W dyskusję włączył się Maciej Zglenicki, dyrektor ds. produktów paszowych w firmie Agrolok, który powiedział że niektóre firmy posiadają bardzo duże środki na finansowanie innowacji i np. właściciele firmy Agrolok bardzo chętnie przystaje na pomysły kadry kierowniczej, które pomogą usprawnić produkcję lub wdrożyć efektywne rozwiązania żywieniowe. Z kolei prof. Monika Michalczuk z SGGW w Warszawie, która jest zaangażowana we wdrażanie na uczelni programów związanych z edukacją praktyczną, wspomniała, że w naszym kraju przede wszystkim kuleje edukacja zootechniczna dzieci. Młode pokolenie nie zdaje sobie sprawy z tego jak kreatywna i ciekawa może być praca w rolnictwie, nie wie jak nowoczesne i innowacyjne technologie są stosowane w tym sektorze gospodarki. Grupa Cedrob na mocy umowy o współpracy z władzami Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wprowadziła w 2019 r. kształcenie w trybie studiów dualnych na kierunku zootechnika. Są to 7-semestralne studia inżynierskie o profilu praktycznym przygotowujące wyspecjalizowaną kadrę przygotowaną do pracy we wszystkich działach produkcji drobiarskiej.

W trakcie dyskusji prof. Ewa Łukaszewicz zaznaczyła, że problem tkwi w systemie rozliczania uczelni z wykonywanej pracy. Nie ma tutaj miejsca na współpracę z praktyką, gdyż naukowcy dążą jedynie do realizowania publikacji i udziału w grantach. Dużym problemem jest to, że podręczniki są przestarzałe, a fermy są bardziej nowoczesne niż uczy się tego na zajęciach. Z kolei prof. Jan Jankowski zwrócił uwagę na konieczność odbywania stażu zawodowego, że to powinien być pierwszy etap. Najpierw kontakt z praktyką, a potem dopiero staże naukowe. Dr Andrzej Rosiński natomiast zadał pytanie, w jaki sposób wyniki badań naukowych są wykorzystywane przez praktykę?

Fot. 5. Maciej Zglenicki powiedział że firma Agrolok kładzie duży nacisk na rozwój uprawy soi w naszym kraju

Co nowego w Nauce?

W sesji dotyczącej żywienia drobiu zespół z UWM w Olsztynie przy współpracy z Wolnym Uniwersytetem w Berlinie przedstawił badania dotyczące nowatorskiej biotechnologicznej metody poprawy wartości pokarmowej makuchu rzepakowego. We wnioskach naukowcy zawarli tezę, że fermentacja enzymatyczna RSC skutecznie obniża zawartość składników antyżywieniowych. Zastosowanie RSC w paszach dla brojlerów nie miało negatywnego wpływu na strawność składników odżywczych i wyniki odchowu. Ponadto włączenie enzymatycznie sfermentowanego RSC do diet brojlerów i uzupełnienie diet zawierających RSC mieszanką enzymów spowodowało poprawę strawności jelitowej niektórych składników odżywczych.

Zespół naukowców z UP w Poznaniu przy współpracy z irlandzką firmą Kerry udowodniła w badaniach, że multikarbohydrazy mogą odgrywać istotną rolę we wspomaganiu wydajności brojlerów karmionych dietami o niskiej gęstości energetycznej. Wyniki potwierdzają, że α-galaktozydaza ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia optymalnego wykorzystania składników odżywczych znajdujących się w paszy.

Fot. 6. S. Burak Sarpel Ruperez z firmy Perstorp przedstawił korzystny wpływ krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych na zdrowie jelit drobiu

Następnie S. Burak Sarpel Ruperez z firmy Perstorp Animal Health zaprezentował wykład nt. jednego z elementów zarządzania punktami krytycznymi, jakim jest zdrowie jelit. Dzięki precyzyjnemu wsparciu żywienia oraz trawienia możemy mieć pewność, że wszystkie niezbędne składniki pokarmowe zostaną dostarczone zwierzętom. Należy jednak zminimalizować ilość czynników konkurujących w przewodzie pokarmowym, które mogą powodować utratę cennej energii i wydajności. Czynnikami tymi mogą być toksyny, stres i enterobakterie, które utrudniają prawidłowy wzrost zwierząt. Odporny i silny przewód pokarmowy nadaje zdolność brojlerów do łagodzenia wielu z tych wyzwań.

Fot. 7. Prof. dr hab. Zenon Zduńczyk zabierając głos w dyskusji powiedział, że trzeba pogodzić się z faktem, że przeciwników intensywnej produkcji zwierzęcej będzie przybywało

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe mają korzystny wpływ na zdrowie jelit. Udowodniono, że kwasy te wspierają zdrowie jelit zarówno bezpośrednio (wykazują korzystny wpływ na komórki budujące jelita), jak i pośrednio (ze względu na ich właściwości przeciwdrobnoustrojowe).

Kwas masłowy jest prawdopodobnie najlepiej zbadanym krótkołańcuchowym kwasem tłuszczowym, jednak kwas walerianowy również cieszy się coraz większym zainteresowaniem zarówno z perspektywy ludzi, jak i zwierząt. Zarówno kwas walerianowy, jak i masłowy są wytwarzane przez własną mikroflorę i wykorzystywane jako element budulcowy przewodu pokarmowego. Aby jednak były one dostępne w jelitach, ważną rolę odgrywa dieta zwierząt, ponieważ są one wytwarzane poprzez fermentację niestrawnych węglowodanów. U współczesnych brojlerów często brakuje tych kwasów w przewodzie pokarmowym, dlatego suplementacja tymi kwasami może pomóc w odblokowaniu potencjału genetycznego zwierząt. Perstorp opracował oraz przetestował unikalną mieszankę tych kwasów, a dotychczasowe wyniki są nad wyraz obiecujące. Prezentacja przedstawi wszystkie zarejestrowane wyniki dotyczące tej nowatorskiej mieszanki krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.

Fot. 8. Dr nauk wet. Piotr Lewicki, firma Noack, podczas dyskusji na sesji

Złotym sponsorem sympozjum naukowego „Nauka Praktyce – Praktyka Nauce” była także polska firma Agrolok. Firma ostatnio przeżywa dynamiczny rozwój. Z jednej strony jest w stanie dostarczyć dla rolnictwa wszystkie potrzebne środki do produkcji, a z drugiej postawiła na innowacyjne rozwiązania w aspekcie uszlachetniania roślin białkowych wykorzystywanych w żywieniu zwierząt, scalając agro- i zootechnikę oraz odpowiadając na potrzeby rolnika na wszystkich etapach produkcji – od zakupu nasion po skup płodów rolnych i dostarczanie pasz. Do tej pory uruchomione zostały dwa zakłady specjalizujące się w produkcji wysokojakościowych, pełnowartościowych produktów na bazie rzepaku i soi. Wykorzystywane są do tego dwie linie produkcyjne – linia obróbki hydrobarotermicznej oraz linia tłoczenia oleju. W wyniku przetwarzania rzepaku pozyskiwane są produkty linii Amirap, a nasion soi – produkty linii Prosoja. Proces technologiczny pozwala na ograniczenie substancji antyżywieniowych w produkcie końcowym, przy zachowaniu wysokiej wartości biologicznej białka oraz poprawie strawności pozostałych składników pokarmowych. Wydajność produkcji jest w tej chwili bardzo wysoka. Nowy, uruchomiony niedawno zakład da możliwość wprowadzenie na rynek unikatowych komponentów białkowych, między innymi produktu o nazwie Prosoja Bona. To uszlachetnione nasiona soi o optymalnej zawartości białka i tłuszczu, głównie przeznaczone do żywienia drobiu. Nowe eksperymentalne produkty wpisane są w projekt współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju: „Prace badawczo-rozwojowe Agrolok Sp. z o.o. w zakresie opracowania innowacyjnych wysokobiałkowych komponentów paszowych na bazie soi i rzepaku w celu zwiększenia bezpieczeństwa białkowego UE”.

Firmie Agrolok zależy na współpracy z lokalnymi producentami rzepaku oraz soi, choć tych ostatnich nie jest obecnie dużo. Dlatego wiele działań grupy jest skierowanych na popularyzację uprawy soi w Polsce. Jak wspomniał w swym wystąpieniu dyrektor ds. produktów paszowych Maciej Zglenicki duży wpływ na produkcję zbóż, roślin białkowych i oleistych ma ośrodek COBORU, który jest odpowiedzialny za rekomendację poszczególnych odmian roślin do uprawy. Problemem jest to, iż w komisji COBORU zasiada tylko jeden specjalista od żywienia zwierząt, a firmie chodzi o to, aby odmiany nasion soi uprawiane w Polsce, były dostosowane do potrzeb żywienia zwierząt. Maciej Zglenicki podkreślił, że Agrolok jako jeden z największych dystrybutorów zbóż i roślin oleistych i białkowych dla przemysłu paszowego ma spore obawy dotyczące przyszłych cen kukurydzy. Roślina ta wymaga bowiem dosuszania, a więc poniesienia kosztów z tym związanych. Z kolei prof. Mariusz Korczyński, który zajmuje się od naukowej strony produktami białkowymi w firmie Agrolok w trakcie swojego wystąpienia przybliżył słuchaczom, jak ogromne znaczenie w żywieniu drobiu ma jakość stosowanego białka.

Kolejne, omawiane podczas żywieniowej sesji plenarnej, zagadnienie dotyczyło rozwiązań fitobiotycznych w chowie brojlera, które są odpowiedzią na potrzeby rynku. Firmy Krzyżanowski Partner oraz Adifeed przy udziale UR we Wrocławiu stwierdziły na podstawie licznych badań, że mieszaniny fitobiotyków mogą mieć skuteczne działanie antybakteryjne (in vitro) wobec wybranych szczepów bakterii Salmonella izolowanych z materiału zebranego ze stad, w których potwierdzono tę zoonozę. AdiCox®AP może modulować ekspresję miRNA w mięśniach brojlera związanych m.in. z hipertrofią, atrofią, miogenezą, stresem oksydacyjnym i stanem zapalnym. Ponadto adiCox®AP, w warunkach terenowych korzystnie wpływa na parametry produkcyjne (FCR, EWW), a jego zastosowanie pozwala obniżyć stężenie antybiotyków użytych w trakcie chowu.

Zespół we wnioskach zawarł tezę, że rozwiązania fitobiotyczne mogą skutecznie wspierać odchów brojlerów kurzych, w zakresie kontroli występowania zagrożeń mikrobiologicznych, redukcji antybiotyków, a także poprawy wyników produkcyjnych.

Fot. 9. Prof. dr hab. Damian Józefiak, reprezentujący firmy Hypromine SA oraz Piast Pasze Sp. z o.o.

Sesja żywienie drobiu

Z kolei naukowcy z UP w Poznaniu, pod kierownictwem prof. D. Józefiaka badali wpływ zastosowania tłuszczu pozyskanego z larw Hermetia illucens (BSFL) metodą ekstrakcji nadkrytycznej z wykorzystaniem CO₂ w dietach kurcząt rzeźnych jako częściowy (50%) lub całkowity substytut oleju sojowego na wyniki odchowu, mikrobiotę przewodu pokarmowego, jej aktywność oraz wybrane parametry fizjologiczne i immunologiczne krwi. Stwierdzono, że ze względu na niewystarczające uwalnianie kwasu laurynowego z tłuszczu H. illucens obserwowano negatywne zmiany w mikrobiocie wola. Jednakże, pozytywne efekty uzyskane w przypadku pozostałych odcinków przewodu pokarmowego w kontekście modulowania mikrobiomu jelitowego oraz wsparcie zdrowia wątroby, przemawiają za możliwością stosowania tłuszczu owadziego w dietach kurcząt.

Fot. 10. Dr hab. Marcin Lis, prof. URK w Krakowie, jeden z bardziej aktywnych dyskutantów na panelu

W kolejnym wykładzie naukowcy z UP w Poznaniu starali się określić wpływu temperatury ekstruzji bobiku (odmiana Amulet) na zawartość fitynowych izomerów P (InsP6–InsP3) mio-inozytolu, składników odżywczych i antyżywieniowych na wartość pokarmową nasion. Stwierdzili, że ekstruzja to proces, który może zwiększyć wartość odżywczą bobiku, a jej efekt uzależniony jest od zastosowanej podczas procesu temperatury.

Czy równoczesne zastosowanie emulgatora i karbohydraz wpływa na zwiększenie wykorzystania składników pokarmowych w dietach z rzepakiem? To tytuł prezentacji naukowców z UP w Poznaniu, UR Kraków i IFiŻZ w Jabłonnej. Badanie dotyczyło określenia wpływu karbohydraz i emulsyfikatora na wykorzystanie składników pokarmowych z komponentem zawierającym nierozpuszczalne NSP: śrutą rzepakową. Dodatki wykazały wzajemne pozytywne działanie: enzym prawdopodobnie rozłożył część NSP uwalniając część składników pokarmowych, zwiększając tym samym dostępność enzymów endogennych i egzogennego emulgatora. Jednocześnie stosowane dodatki, stwarzały dogodne warunki do wzrostu kosmków, co prawdopodobnie zwiększało wchłanianie składników odżywczych. Zwiększona strawność składników pokarmowych zmniejszyła straty endogenne, poprawiając tym samym parametry użytkowe.

Fot. 11. Prof. dr hab. Anna Wójcik wykazała w badaniach, że wzrostową tendencję ubytków masy ciała indyków podczas transportu można zmniejszyć stosując fitobiotyki

Zespół naukowców z Poznania oraz firma Novus opracowali doniesienie mówiące o wpływie proteazy na strawność i AMEN ziarna kukurydzy suszonego w różnych temperaturach. Poruszyli oni niezwykle istotną kwestię negatywnego wpływu temperatury suszenia ziaren kukurydzy na jego wartość pokarmową. Może to być związane z niszczeniem witamin, tworzeniem kompleksów białkowo-cukrowych oraz retrogradacją skrobi podczas oddziaływania wysoką temperaturą.

Stwierdzili, że temperatura suszenia ziarna kukurydzy wpływa na jego wartość pokarmową dla kurcząt brojlerów. W pewnym stopniu wyjaśnia to zmienność w wynikach produkcyjnych obserwowaną w komercyjnej produkcji. Dodatkowo, proteaza może poprawiać strawność aminokwasów oraz skrobi. Efektywność proteazy obserwowana jest zarówno w ziarnie suszonym w temperaturze 100, jak i 122°C. Wydaje się jednak, że enzym ten jest bardziej efektywny, gdy zastosowana jest wyższa temperatura suszenia.

Fot. 12. Tegoroczny konkurs młodych badaczy im. Jerzego Będkowskiego stał na bardzo wysokim poziomie

Następnie Arne Korsbak z DSM Nutritional Products Sp. z o.o. omówiła doświadczenia w kwestii możliwości wykorzystania potencjału enzymów paszowych dla obniżenia kosztów żywienia zwierząt. Okazuje się, że odpowiednio obniżając w recepturowaniu parametry dawki, przy jednoczesnym stosowaniu właściwych enzymów paszowych, jesteśmy w stanie obniżyć koszt paszy, podczas gdy jej wartość odżywcza będzie w pełni zachowana. Biorą pod uwagę dzisiejsze ceny, jesteśmy w stanie obniżyć cenę paszy dla brojlera o 50-70 € na tonie mieszanki, uzyskując jednocześnie takie same, czy nawet lepsze wyniki produkcyjne stada. Jest to możliwe dzięki ograniczeniu presji czynników antyżywieniowych w poszczególnych surowcach, zniesieniu działania inhibitorów trypsyny w śrucie sojowej oraz odzyskaniu fosforu z fitynianów zawartych we wszystkich surowcach roślinnych.
    Pozostałe zagadnienia z sesji żywieniowej dotyczyły badań nad wykorzystaniem białka owadziego w żywieniu drobiu, efektywności ekstraktu z czosnku i probiotyku w żywieniu brojlerów zaszczepionych przeciw kokcydiozie, wpływem wczesnego podawania antybiotyków lub żywienia dietą zawierającą kokcydiostatyk na status oksydoredukcyjny krwi indyków oraz resorpcję woreczka żółtkowego i poziom przeciwciał u indyków. Analizowano wpływ kannabidiolu na wybrane wskaźniki stanu funkcjonalnego bariery jelitowej u kurcząt w warunkach indukowanego stresu.

W dalszej części sympozjum naukowcy z różnych krajowych ośrodków przedstawili wyniki swoich badań w zakresie biologicznych podstaw hodowli i produkcji drobiu, jakości produktów drobiarskich i profilaktyki w produkcji drobiarskiej.