Hodowca Trzody Chlewnej 5-6/2012

Idealną sytuacją jest, gdy wszystkie urodzone prosięta mogą pobrać siarę, a następnie mieć możliwość bycia wykarmionymi mlekiem lochy. Jednakże każdy hodowca musi być przygotowany na sytuację, gdy liczba prosiąt przewyższa liczbę mlecznych sutków u wszystkich loch karmiących w grupie. Najczęściej ma to miejsce w przypadku powikłań okołoporodowych, śmierci maciory, jak również występowania bardzo licznych miotów i prosiąt nadliczbowych, czyli takich, które nie mają „swojego” sutka.

Zaloguj się, aby zobaczyć.

Damian Knecht, Leszek Jasiński
Instytut Hodowli Zwierząt, Zakład Hodowli Trzody Chlewnej,
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Zapotrzebowanie pokarmowe loch powinno uwzględniać potrzeby bytowe i produkcyjne zwierząt wynikające ze zużycia energii i białka na przyrost własnej masy ciała, prawidłowy przebieg ciąży oraz produkcję mleka do wykarmienia miotu.

Dawka pokarmowa lochy powinna być dostosowana do stanu fizjologicznego oraz potrzeb produkcyjnych zwierząt (Wyk. 1).
Niedobór białka w żywieniu poza wpływem na ogólny wzrost i rozwój, upośledza syntezę hormonów gonadotropowych, a tym samym może powodować zaburzenia w cyklu rujowym, rozwoju narządów rozrodczych i prawidłowym przebiegu ciąży. W konsekwencji doprowadzić to może do poronień lub rodzenia się prosiąt małych imało żywotnych. Niewłaściwy poziom białka w dawce pokarmowej jest również przyczyną obniżonej mleczności.
Niedobór składników energetycznych upośledza przemianę materii, w tym możliwość przyswajania pobranego z paszą białka. Brak kwasów tłuszczowych powodować może zmiany związane z degeneracją jajników.
Żywienie loszek i loch przed rozpoczęciem i w trakcie użytkowania rozpłodowego powinno uwzględniać:

• osiągnięcie dojrzałości płciowej w odpowiednim czasie,
• osiągnięcie dojrzałości rozrodczej w przewidywanym czasie,
• utrzymanie lochy w poprawnej kondycji,
• zapewnienie wysokiej wydajności mlecznej,
• ograniczenie spadkumasy ciaławczasie laktacji,
• zapewnienie długiego użytkowania rozpłodowego,
• zapewnienie wysokiej wydajności życiowej loch.

Wyk. 1. Schemat żywienia loch w cyklu produkcyjnym
Źródło: www.maxygen-dudek.eu

Żywienie loch luźnych

Okres jałowienia powinien trwać od kilku do kilkunastu dni. Karmienie podobne jak w okresie niskiej ciąży z wyjątkiem loch o niskiej kondycji po okresie laktacji. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na ilość podanej dawki pokarmowej w tym okresie są:

• podtrzymanie kondycji,
• poziom produkcyjności lochy.

Na 2-3 dni przed planowanym kryciem zwiększamy dawkę pasz zbożowych (energetycznych)metoda flushing – podkarmianie, która powoduje zwiększenie liczby owulowanych oocytów.
Po pokryciu trzeba wrócić do poprzedniego poziomu energii. Stosowanie flushingu w wypadku wieloródek nie zawsze ma sens. W praktyce często moment odsadzania przypada w czwartym tygodniu życia prosiąt. Ruja występuje wtedy po 5-7 dniach. Ten czas jest zbyt krótki na podwyższanie energii w paszy dla lochy, aby przyniosło to pożądany efekt. Istnieje również niebezpieczeństwo, że flushing, zamiast stymulować owulację, przyczyni się do większego zamierania zarodków. W wypadku młodych loszek decydującą rolę odgrywa termin pierwszego krycia. Powinno nastąpić, kiedy loszka osiągnie masę ciała około 115 kg.
W okresie ciąży zapotrzebowanie pokarmowe loch związane jest z: powiększeniem się ich masy ciała (własny wzrost i rozwój u młodych, rosnących loch), regeneracją organizmu po przebytej laktacji (u wieloródek), rozwojem zarodków, płodów, tworzeniem się błon i wód płodowych, rozrostem macicy i wymienia oraz odkładaniem się rezerw pokarmowych.
Żywienie loch prośnych powinno być skąpe, natomiast w okresie laktacji obfite. W obu tych okresach powinno w pełni pokrywać potrzeby związane z funkcjami organizmu i stanem fizjologicznym lochy, ale nie umożliwiać tworzenia się nadmiernych rezerw w okresie ciąży.
Istnieje wyraźny związek między grubością słoniny u młodych loszek, a długością ich późniejszego użytkowania rozpłodowego. Mimo zwiększenia się z wiekiem masy ciała loch, grubość słoniny zmniejsza się po każdym cyklu rozpłodowym. W okresie laktacji locha traci więcej tłuszczu niż jest w stanie ponownie odłożyć w kolejnej ciąży. Loszki przy dopuszczeniu do krycia powinny mieć ponad 210 dni (7 m-cy) i słoninę grubości około 18 mm.
W czasie ciąży loch dawki pokarmowe należy dostosować do stanu fizjologicznego uwzględniającego dwa okresy: ciążę niską i wysoką lub lochy nisko i wysoko prośne (ciąża niska to pierwsze 90 dni ciąży, a wysoka 24 dni przed końcem ciąży). Dostosowanie dawki do czasu trwania ciąży zapewni pokrycie zwiększonych potrzeb pokarmowych wysokoprośnej lochy, dzięki czemu miot powinien być wyrównany, o zadowalającej masie ciała prosiąt, a jednocześnie zapobiegnie zbyt wczesnemu spalaniu rezerw pokarmowych w organizmie.

Żywienia loch w okresie ciąży

Trzeba zwiększyć intensywność żywienia loch wysokoprośnych (od 91. do 110. dnia ciąży, czyli 20 dni) do 38 MJ EM i 380 g białka strawnego, co odpowiada 3,2-3,0 kg mieszanki pełnoporcjowej. W tym czasie zwiększa się koncentracja energii od 12,0-12,5 MJ/kg przy niezmiennym poziomie białka.
Ponowne obniżenie dawki następuje dopiero w okresie okołoporodowym tj. od 111 dnia ciąży, do 2 kg mieszanki pełnoporcjowej (24-25MJ EM na dzień), w celu zapobiegania powikłaniom okołoporodowym. Oszczędne żywienie loch niskoprośnych, tj. w okresie od 1 do 90 dnia ciąży, zapewnia dziennie 26 MJ EM, co odpowiada ok. 2,25 kg mieszanki pełnoporcjowej o 11,5 MJ EM i 12,5% zawartości białka ogólnego strawnego (10% w 1 kg paszy). Zróżnicowanie dawki zależy od sposobu utrzymywania loch.
Lochy utrzymywane w chłodnym pomieszczeniu powinny otrzymywać o 0,5 kg zwiększoną dawkę dzienną. Natomiast lochy utrzymywane w systemie bezściołowym 0,5 kg dziennie dodatku paszy balastowej (np. mielona słoma, susz z traw, drobna sieczka z siana).

Podczas ciąży lochom trzeba dostarczyć odpowiednie składniki pokarmowe, aby zaspokoić potrzeby bytowe zwierząt i zapewnić prawidłowy rozwój płodów, łożyska i wymienia. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe musi być dostosowane do fazy cyklu rozpłodowego, przedstawiono je w tabeli 1. Przy określaniu potrzeb pokarmowych loch bierze się pod uwagę między innymi masę ciała i przyrost w okresie ciąży (poziom włókna surowego w mieszance w tym czasie powinien wynosić powyżej 8%). Podawanie takiej ilości włókna w dawce podczas ciąży przyczynia się również do ograniczenia odkładanego tłuszczu dzięki czemu lochy nie zatuczają się i w okresie laktacji odznaczają się wysoką mlecznością.

Tab. 1. Średnie dzienne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe loch w zależności od fazy cyklu rozpłodowego
Normy Żywienia Świń, 1993

Oprócz zapewnienia lochom wystarczającej ilości energii i włókna w paszy trzeba pamiętać o dostarczeniu odpowiedniej ilości białka w dawce. Niedobór tego składnika podczas ciąży powoduje, że nie tworzą się w organizmie rezerwy, co ma swoje widoczne skutki w okresie laktacji. Niższa jest również liczebność miotów i mniejsza masa ciała urodzonych prosiąt. Locha podczas ciąży powinna zwiększyć swoją masę ciało o około 30–40 kg, z czego ponad 60 proc. To masa płodów wraz z łożyskiem i wodami płodowymi, a pozostała część to stworzone rezerwy. Zbyt intensywne żywienie podczas ciąży wydłuża ujemny bilans energetyczny w okresie odchowu. Locha przez dłuższy czas nie jest wstanie przyswoić wysokiej ilości energii z paszy, jaką zużywa na potrzeby bytowe i na laktację. Zbyt skąpe żywienie loch w okresie ciąży skutkuje mniejszymi przyrostami masy ciała loch i zwiększa się okres ujemnego bilansu energetycznego. Spora różnica w masie ciała zwierząt w okresie ciąży i laktacji ostatecznie negatywnie oddziałuje na skuteczność pokrycia i kondycję lochy. Trzeba pamiętać, że gromadzenie pewnych rezerw tłuszczu jest niezbędne. Można to monitorować, sprawdzając grubość słoniny na grzbiecie, która to nie powinna przekroczyć 20 mm.

W dniu porodu należy lochę przegłodzić, dając jej tylko wodę. Po urodzeniu prosiąt dobrze jest podać pójło, które może składać się zmielonego suszu i otrąb pszennych zalanych ciepłą wodą z dodatkiem soli glauberskiej (hydrat siarczanu sodu). Zabieg ten ma za zadanie wyregulować perystaltykę jelit, pobudzić wydzielanie siary i zapobiec częstym po porodzie zaparciom. Należy jednak pamiętać, że sól glauberska jest środkiem przeczyszczającym i lochom nie powinno się podać jej więcej niż ok. 100 g.

Żywienie loch karmiących

W czasie laktacji dochodzi do spadku masy ciała. Może on być wykładnikiem jej mleczności. Lochy karmiące powinny być żywione paszą o zwiększonej koncentracji energii i białka bardzo obficie, w zasadzie do woli, z wyjątkiem okresów okołoporodowych i zasuszenia.
W okresie od 111 dnia ciąży do 7-10 dnia laktacji:

• zapotrzebowanie pokarmowe w czasie laktacji zależy od liczby prosiąt,
• od dnia porodu dawkę pokarmową zwiększamy stopniowo, po osiągnięciu maksymalnego poziomu żywienia utrzymuje się go, aż do ok. 3 dnia przed odsadzeniem prosiąt, a więc do początku okresu zasuszenia loch,
• potrzeby pokarmowe muszą być związane z podstawową przemianą materii lochy oraz produkcji mleka (na 1 kg wytworzonego mleka przypadać powinno ok. 100g białka podanego z paszą),
• początkowo locha czerpie energię z rezerw odłożonych w postaci tłuszczu, później z innych tkanek organizmu i dotyczy to wszystkich składników pokarmowych (energii, białka i soli mineralnych),
• dawki pokarmowe najlepiej przygotowywać w formie skoncentrowanej,
• po okresie pełnej laktacji, w zależności od długości odchowu prosiąt w gospodarstwie lochę zasuszamy obniżając intensywność żywienia, co przyśpiesza wystąpienie rui.

Paszę dla loch karmiących należy podawać od 85. dnia ciąży i nie więcej niż ok. 3 kg dziennie. W tym czasie dobre efekty daje stosowanie dodatkowych źródeł energii w mieszance. Na tłuszczanie paszy olejem rzepakowym lub sojowym w ilości około 4%wpływa korzystnie na rezerwy energetyczne urodzonych prosiąt, natomiast siara i mleko zawierają więcej tłuszczu, a locha w okresie karmienia nie traci gwałtownie na masie ciała.

Żywienie po porodzie najlepiej rozpocząć od podawania takiej samej dawki paszy, jak była stosowana w końcowym okresie ciąży. Następnie stopniowo zwiększa się lochom dawkę paszy, o około 0,5 kg, tak aby po pierwszym tygodniu karmienia nie racjonować już paszy – wtedy mieszanki powinno się podawać od 6 do 8 kg. Oprócz zapewnienia potrzeb bytowych, w dawce dla lochy muszą się znaleźć składniki pokarmowe, które wykorzystane zostaną do syntezy mleka. W czasie laktacji locha produkuje około 200-300 litrów mleka i wraz z nim do 18 kg białka.

Czas trwania i efekty odchowu prosiąt w dużej mierze zależą od kondycji lochy. Zbyt wczesne odsadzenie prosiąt może spowodować większą śmiertelność zarodków w kolejnej ciąży. Wiąże się to przede wszystkim ze stanem macicy po porodzie, której inwolucja trwa ok. 21 dni. Pod koniec laktacji można stosować wiele zabiegów mających pozytywny wpływ na rozród w kolejnym cyklu. Można przykładowo przez 5 dni przed odsadzeniem i do 14. dnia po pokryciu dodawać do dawki dla lochy karmiącej ok. 400mg syntetycznego beta- karotenu, co ma wpłynąć na lepsze zagnieżdżanie komórek jajowych w błonie śluzowej macicy.

Do trzeciego dnia przed odsadzeniem maciora powinna zjadać jak najwięcej paszy. Następnie od tego momentu zmniejsza się dawkę o mniej więcej połowę, aż do całkowitej głodówki po odsadzeniu. Od drugiego dnia po zabraniu prosiąt locha otrzymuje taką samą dawkę paszy, jak w pierwszym okresie ciąży (np. 2,5 kg mieszanki o koncentracji energii metabolicznej na poziomie 11 MJ w kg).

Należy obserwować, jak zmienia się kondycja lochy, ponieważ nadmierna eksploatacja w tym okresie powoduje problemy w kolejnym cyklu rozrodczym. Przyczyną gorszej kondycji mogą być zbyt liczne mioty, zbyt wczesne krycie loszek, a także zbyt długi okres karmienia prosiąt, tj. powyżej 28 dni. Powszechnym błędem jest złe zbilansowanie mieszanki pełnoporcjowej pod względem jakości białka. Wiąże się to z zawartością w paszy aminokwasów limitujących (głównie: lizyny, metioniny, treoniny i tryptofanu). Chcąc poprawić jakość białka w mieszance, można dodawać syntetyczne aminokwasy lub stosować gotowe mieszanki uzupełniające o odpowiednim składzie (Tab. 2).

Tab. 2. Parametry wybranych składników pokarmowych wmieszance uzupełniającej
Źródło: www.maxygen-dudek.eu

Należy pamiętać, że mleko lochy charakteryzuje się wysoką zawartością składników pokarmowych, dzięki czemu średnio z 4,1 kg mleka osiągamy 1 kg przyrostu masy ciała prosiąt. W okresie laktacji ubytek masy ciała loch wynoszący 10 kg jest normalnym procesem mobilizacji własnych rezerw energetyczno-białkowych, wynikających z intensywnej produkcji mleka. Straty masy ciała przekraczające 10%mogą być przyczyną wydłużenia okresu odsadzenie-pokrycie, co w praktyce obserwowane jest u loch pierwiastek.

Występujący w praktyce problem obniżonej wielkości drugiego miotu u loch jest spowodowany niedostateczną podażą aminokwasów (w tym głównie lizyny) w okresie laktacji. Poniżej pewnego stanu kondycyjnego lochy nie są w stanie wykazać swojego potencjału w zakresie wielkości miotu. Ilość pobieranej paszy oraz stan procesów metabolicznych u loch wpływają na produkcję hormonu stymulującego wzrost pęcherzyków jajnikowych (FSH) oraz hormonu luteinizującego (LH), które są odpowiedzialne za przebieg cyklu rujowego u świń.

Efektami niedostatecznego pobierania paszy, są:

• istotne zmniejszenie masy ciała loch,
• wyraźna utrata rezerw białkowo-tłuszczowych,
• zaburzenia w gospodarce mineralnej,
• osłabienie kośćca,
• obniżenie produkcji mleka,
• spadek masy ciała odsadzanych prosiąt,
• wydłużenie okresu od odsadzenia do skutecznego pokrycia,
• zmniejszenie wydajności rozrodczej w kolejnych miotach.

Rolnik przygotowując pasze dla loch, powinien pamiętać, że zaburzenia w rozrodzie mogą powodować także złej jakości komponenty mieszanek, głównie zawierające mikotoksyny. Efekty ich działania to: poronienia, rodzenie się prosiąt zmumifikowanych, trwała ruja, zjawisko ciąży rzekomej. Zapobieganie problemom związanym z wystąpieniem mikotoksyn, polega przede wszystkim na utrzymaniu warunków prawidłowej higieny, tj.: czyste silosy, usuwanie cieczy z koryt pomyciu chlewni, przed każdym karmieniem usuwanie „niedojadów”, a także stosowanie w paszach środków neutralizujących mikotoksyny.

Często w żywieniu loch wykorzystywane są powszechnie dodatki paszowe, które korzystnie wpływają na funkcje rozrodcze, pozwalają zachować dobry status zdrowotny, zwiększają pobierania paszy oraz chronią organizm przed niekorzystnym działaniem czynników stresowych. Pełna znajomość potrzeb żywieniowych pozwala lepiej dopasować ilość dostarczanych składników w paszy, a tym samym utrzymać optymalną kondycję loch.

Dokonując wyboru dodatków paszowych dla loch karmiących należy szukać optymalnych rozwiązań fizjologiczno-żywieniowych gwarantujące oczekiwane efekty produkcyjne. Należy także brać pod uwagę cenę, ale pamiętajmy o żelaznej zasadzie produkcji zwierzęcej: „tanie nie zawsze znaczy opłacalne”. Wszystkie stosowane dodatki pozwalają skomponować dawki odpowiednie dla indywidualnych potrzeb zwierząt w gospodarstwie. Istotne jest, aby stosowanie mieszanki dało odpowiedni efekt, czyli pozwoliło lochom na maksymalizację wydajności, przy zachowaniu dobrego statusu zdrowotnego. Wtedy, nawet przy wyższej cenie jednostkowej paszy, możliwe będzie uzyskanie większego zysku z produkcji.

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Trzody Chlewnej 5-6/2012

Kup prenumeratę

Krzysztof Karpiesiuk
Katedra Hodowli Trzody Chlewnej, Wydział Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie

W Polsce ze względu na przyzwyczajenia i upodobania kulinarne oraz opłacalność produkcji świń w porównaniu z innymi gatunkami zwierząt gospodarskich, wieprzowina stanowi podstawowy rodzaj produkowanego i spożywanego mięsa. Globalne spożycie mięsa i jego przetworów ogółem w 2009 roku wyniosło 75,0 kg/osobę, w tym wieprzowiny 42,4 kg/osobę (Rocznik statystyczny rolnictwa 2010). Wieprzowina stanowiła w 2009 roku ponad 56% spożytego mięsa na 1 mieszkańca, wołowina nieco ponad 4%, a mięso drobiowe 32%.

W ostatnim dziesięcioleciu zaobserwowano wzrost spożycia wieprzowiny o 2,5 kg i mięsa drobiowego o prawie 10 kg. Zanotowano prawie o połowę spadek spożycia mięsa wołowego.

Jakość mięsa zależy od czynników genetycznych i środowiskowych. Podstawowymi wyróżnikami jakości mięsa, a co za tym idzie cechami warunkującymi jego przydatność technologiczną i konsumpcyjną są: stopień zakwaszenia, barwa oraz jej jednorodność i trwałość, zdolność zatrzymania i wiązania wody, właściwości emulgujące i żelujące, trwałość przechowywania, wydajność w  przetwórstwie, wygląd zewnętrzny (barwa i marmurkowatość), tekstura (delikatność i soczystość), smakowitość (smak i zapach).

Z badań Koćwin-Podsiadłej wynika, iż spośród wszystkich czynników oddziałujących na jakość mięsa, czynniki genetyczne stanowią 30%, natomiast aż 70% przypada na czynniki środowiskowe. Uzyskanie dużych ilości mięsa o wysokiej jakości warunkowane jest użyciem dobrej jakości pasz, stosowaniem zbilansowanego żywienia oraz utrzymaniem zwierząt w odpowiednich warunkach środowiskowych (temperatura, wilgotność powietrza, stężenie gazów szkodliwych, jak również zanieczyszczenia pyłowe).

Poprawa potencjału genetycznego hodowanych świń, zapewnienie optymalnego żywienia oraz warunków utrzymania spełniających wymogi dobrostanu w celu uzyskania mięsa wieprzowego o wysokiej jakości konsumpcyjnej i przydatności przetwórczej, może być zaprzepaszczone poprzez złe obchodzenie się ze zwierzętami podczas załadunku, transportu do zakładów mięsnych oraz błędów popełnianych w trakcie samego uboju i obróbki poubojowej tusz. Wszystkie zabiegi związane z obrotem przedubojowym powinny mieścić się w zakresie możliwym do zaakceptowania przez organizm zwierzęcia. Według Wajdy, czynniki środowiskowe związane z postępowaniem ze zwierzętami przed ubojem, mogą wywierać taki sam lub nawet silniejszy wpływ na jakość wieprzowiny, jak czynniki genetyczne.

Świnie użytkowane są wyłącznie w kierunku rzeźnym, co wynika z faktu, że zwierzęta tego gatunku charakteryzuje szereg cech do tego predysponujących. Najważniejsze z nich to: wysoka rozrodczość, bardzo dobre tempo wzrostu i wykorzystanie paszy, wszystkożerność, wysoka wydajność rzeźna oraz wysoka wartość odżywcza wieprzowiny. Rasy świń obecnie hodowane w Polsce dzieli się na ojcowskie i mateczne. Do komponentów ojcowskich zaliczane są świnie ras: duroc, hampshire, pietrain, oraz linia syntetyczna 990. Do ras matecznych zaliczane są natomiast świnie: wielka biała polska i polska biała zwisłoucha (stanowiące łącznie ponad 88%krajowego pogłowia świń) puławska, złotnicka biała i pstra, które stanowią rezerwę genetyczną i nie mają większego znaczenia w produkcji masowej. Rasy i linie ojcowskie powinny charakteryzować się bardzo wysokimi przyrostami dziennymi masy ciała, bardzo dobrym wykorzystaniem paszy na 1 kg przyrostu, oraz wysoką mięsnością. Świnie ras matecznych muszą odznaczać się z kolei bardzo dobrą użytkowością rozrodczą, troskliwością macierzyńską i opiekuńczością oraz cechami użytkowości tucznej i rzeźnej na stosunkowo wysokim poziomie.

W 2010 roku najwyższą mięsnością zwierząt ocenionych w Stacjach Kontroli Użytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej charakteryzowały się świnie rasy pietrain – 68,8%. Pozostałe rasy miały niższą zawartością mięsa w tuszy wynoszącą od 57,7%do 58,9%(StanHodowli iWyniki Oceny Świń 2011). Podobnie w ocenie prowadzonej przez Polski Związek Hodowców Trzody Chlewnej „POLSUS” najwyższą zawartość mięsa w tuszy miały świnie rasy pietrain – 62,9%.Wyższe parametry użytkowości tucznej i rzeźnej osiągają rasy ojcowskie. Knurki i loszki ras ojcowskich osiągnęły większą procentową zawartość mięsa w tuszy (od 59,7% do 63,3%) niż knurki i loszki ras matecznych (od 58,1% do 59,9%). Jest to konsekwencja świadomie prowadzonej pracy hodowlanej, gdyż rasy mateczne, a zwłaszcza loszki tych ras, powinny uzyskiwać umiarkowane tempo wzrostu i poziom mięsności (Wyniki oceny trzody chlewnej w 2010 roku).

Wysoka zawartość mięsa w tuszach zwierząt hodowlanych świadczy o dużym potencjale genetycznym posiadanym przez te zwierzęta. Zawartość mięsa w tuszy pogłowia masowego skupowanego w Polsce w 2010 roku wynosiła 54,8%i była wyższa o 1,0%w porównaniu do roku 2009 oraz o 2,1% w stosunku do 2003 roku. Na wykresie 1. przedstawiono zmiany zawartości mięsa w tuszy dla poszczególnych ras na przestrzeni ostatnich lat. Jak widać z danych zawartych na wykresie, od 1993 roku obserwuje się systematyczny ciągły wzrost mięsności w przypadku większości ras kontrolowanych w SKURTCh. Świnie rasy pietrain od początku oceny mięsności charakteryzują się wysokim, ponad 63% udziałem mięsa w tuszy (1993 rok), który obecnie wynosi 68,8% (2010 rok). Tak szybki wzrost mięsności tuczników wynika m.in. z poprawy warunków utrzymania i żywienia zwierząt oraz coraz większego wykorzystania zwierząt pochodzących z hodowli do produkcji tuczników.

Wyk. 1. Zmiany zawartościmięsa tuszy świń ocenianych w SKURTCh w latach 1993-2010 (Stan hodowli i wyniki oceny 1992-2011)

Obecnie produkcja trzody chlewnej polega na wytwarzaniu tusz o możliwie najmniejszej zawartości tłuszczu. Od niedawna zaczęto zwracać uwagę nie tylko na ilość, ale również na jakość wytworzonego mięsa. Otrzymywane z pogłowia masowego świnie bez problemu osiągają pułap mięsności w granicach 55-58% przy zachowaniu odpowiedniej intensywności żywienia oraz optymalnych warunkach utrzymania. Wraz ze wzrostem mięsności zaczęły pojawiać się jednak wady mięsa związane najprawdopodobniej z wysoką produkcyjnością trzody chlewnej. Prowadzona selekcja w celu doskonalenia cech tucznych i rzeźnych świń, spowodowała wyhodowanie szybko rosnących, mięsnych świń, o wysokiej zawartości mięsa w tuszy, niestety kosztem obniżenia jego jakości. Do tej pory zidentyfikowano trzy główne wady mięsa świń: PSE, DFD, ASE. Ujawnienie się tych wad warunkowane jest między innymi przez genetyczną podatność, lecz w znacznej mierze wynika ze sposobu obchodzenia się ze zwierzętami podczas załadunku, transportu i obrotu przedubojowe oraz samego uboju (wada PSE). Wraz ze wzrostem zawartości mięsa w tuszy nasila się występowanie wady PSE.

Dotychczas zidentyfikowano dwa geny główne warunkujące jakość technologiczną mięsa:

• recesywny gen receptora ryanodyny (RYR1), zwany również genem halotanowym (Haln) lub genem wrażliwości na stres, który jest odpowiedzialny za powstawanie mięsa PSE (ang. pale, soft, exudative),
• dominujący gen RN¯ warunkujący występowanie mięsa kwaśnego ASE (ang. acid, soft, exudative), zwanego również mięsem typu „hampshire” lub RN¯.

Zarówno wady mięsa wieprzowego, jak i jego skład chemiczny decydują o przydatności w przetwórstwie i walorach konsumpcyjnych. Skład chemiczny mięsa zależy od stosunku ilościowego tkanki mięśniowej, tłuszczowej i łącznej, na co wpływ ma rasa, wiek, poziom odżywienia, i inne czynniki. Mięso wieprzowe, ze względu na stosunkowo dużą zawartość tłuszczu śródmięśniowego, nie jest akceptowane przez niektórych konsumentów, którzy zwracają uwagę na walory zdrowotne żywności. Ze względu na wzrastającą liczbę nabywców przynależących do tego grona, producenci trzody chlewnej starają się wpłynąć na skład mięsa, aby osiągnąć walory prozdrowotne wieprzowiny. Zabiegi te dotyczą głównie zwiększenia ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 (m.in. kwasu linolenowego i eikozapentanowego), wchodzących w skład tkanki nerwowej oraz będących czynnikiem antymiażdżycowym. Barowicz, podaje że na zawartość cholesterolu w surowicy krwi i tkankach świń mają także wpływ wzajemne relacje w paszy pomiędzy niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (NNKT) z rodziny n-6 i n-3 (zalecane proporcje 4:1) oraz ilość i jakość włókna zawartego w paszy. Dodatek do paszy 2,5% oleju lnianego może podwyższyć zawartość kwasu linolenowego w słoninie z 1-2% do ponad 9%. Na skład kwasów tłuszczowych w mięsie oprócz żywienia ma wpływ również genotyp. Niestety, wzbogacenie wieprzowiny w wielonienasycone kwasy tłuszczowe może stanowić problem w aspekcie jakości technologicznej mięsa i jego przechowywania. Duża ilość kwasów nienasyconych wpływa na pogorszenie konsystencji tłuszczu oraz wzrost podatności mięsa na proces utleniania. Wpływa to na ograniczenie możliwości produkcji wyrobów trwałych. Dla takich wyrobów surowiec powinien zawierać tylko niewielką ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Przy zwiększeniu ilości włókna w dawce następuje wzrost jego ilości w treści pokarmowej w jelicie ślepym i okrężnicy, w wyniku czego maleje strawność składników pokarmowych. Niestrawione włókno w końcowym odcinku przewodu pokarmowego stymuluje procesy fermentacyjne w jelicie grubym, w wyniku czego powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (octowy, propionowy, mlekowy i masłowy). Kwasy te, a zwłaszcza propionowy, mogą obniżać produkcję cholesterolu w wątrobie, poprawiając w ten sposób walory dietetyczne wieprzowiny.

Czynniki środowiskowe mogą mieć czasami większy lub równie duży wpływ na cechy jakości mięsa, jak czynniki genetyczne. Poprawę jakości mięsa wieprzowego można uzyskać w wyniku określonych działań, zarówno na poziomie gospodarstwa (genotyp – dobór odpowiednich zwierząt do rozrodu i środowisko – żywienie i warunki utrzymania), jak również odpowiedniego postępowanie ze zwierzętami przed i w trakcie uboju. Z surowców o lepszej jakości można uzyskać produkty żywnościowe o wyższych walorach odżywczych i użytkowych.

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Trzody Chlewnej 5-6/2012

Kup prenumeratę

„Czuję się oszukany. Nie dość, że nie sprzedałem wszystkich świń, bo mi zdechły, to jeszcze muszę zapłacić za paszę wątpliwej jakości.”

Czytaj więcej...

Katarzyna Jankowska
PAN Olsztyn

Bioasekuracja stanowi barierę ograniczającą i jednocześnie zabezpieczającą fermy trzody chlewnej przed wprowadzeniem czynników chorobotwórczych do organizmu zwierząt oraz ich rozprzestrzenianiem się. Jako zespół działań zmierzających w kierunku ochrony zdrowia świń, zapobiega ona rozwojowi chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych.

Niski poziom bioasekuracji na fermie bardzo często przyczynia się do zakażenia stada, co wpływa ujemnie na wydajność zwierząt, a tym samym na wyniki
ekonomiczne. Działania bioasekuracyjne mają na celu zabezpieczenie stada przed czynnikami chorobotwórczymi przedostającymi się ze środowiska zewnętrznego
na teren chlewni, jak również ograniczyć wzrost koncentracji drobnoustrojów chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych, ujawniających swoje działanie pod wpływem złych warunków utrzymania. Tak więc na częstotliwość występowania chorób mają wpływ głównie: zarządzanie stadem, warunki utrzymania oraz higiena i system produkcyjny.

Ustalenie planu zdrowotnego stada oraz jego realizacja

Każdy hodowca trzody chlewnej powinien zaplanować i realizować program zdrowotny stada, który przynosi bardzo wiele korzyści w postaci:

• poprawy dobrostanu zwierząt,
• poprawy warunków produkcji,
• poprawy wydajności produkcyjnej, z czym związane są również większe korzyści finansowe (np. zmniejszenie wydatków związanych z leczeniem zwierząt - usługa weterynaryjna, zakup leków).

Plan zdrowotny stada opiera się we wszystkich etapach produkcji na przestrzeganiu zasady ,,całe pomieszczenie pełne/całe pomieszczenie puste". W oparciu o tę zasadę, hodowca powinien równocześnie przeprowadzić prawidłowo zabiegi higieniczne w pomieszczeniach inwentarskich, będące pierwszym krokiem do skutecznej profilaktyki ogólnej, zapobiegającej chorobom wywołanym przez pasożyty zewnętrzne. Należy także zadbać o wprowadzenie i utrzymanie na fermie trzody chlewnej ścisłej kontroli sanitarno-epidemiologicznej (okresowa dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja). Wszystkie te zabiegi mają na celu stworzenie bariery hamującej rozprzestrzenianie się miedzy innymi chorób pasożytniczych zewnętrznych. Głównym czynnikiem predysponującym jest bezpośredni kontakt świń ze sobą. Najczęściej do zarażenia dochodzi w trakcie grupowego utrzymania świń w różnym wieku. Szczególnie należy zwracać uwagę na czystość legowisk, kojców. Ich zły stan sanitarny (brudne, nie zdezynfekowane utrzymane w złym stanie) jest najczęstszą przyczyną chorób pasożytniczych. Pojawienie się ektopasożytów wiąże się z utratą masy ciała oraz obniżeniem wskaźnika przyrostu dziennego, którego wartość zależy od stopnia zaawansowania choroby wywołanej obecnością pasożytów. Spośród ektopasożytów występujących u zwierząt gospodarskich (owady lub pajęczaki bytujące na skórze lub pod jej powierzchnią), najbardziej uciążliwe są muchy krwiopijne z rodzaju Haematobia oraz Stomoxys. W tej grupie wyróżnia się także meszki (Stephanofilaria stilest), kleszcze (Ixodex, Boophilus, Amblyomma), świerzbowce (Sarcoptes scabiei ver. suis), wszy (Haematopinus suis), komary (Anopheles) oraz gzy (Hypoderma bovis). Poprzez podrażnienia skóry zwierząt, utratę krwi, niepokój, zmniejszenie pobieranej paszy, a przede wszystkim osłabienie wzrostu, obecność ektopasożytów prowadzi do dużych strat ekonomicznych.

Ektopasożyty świń

• Świerzbowiec (Sarcoptes scabiei)
  Ektopasożytem najczęściej pojawiającym się u świń (30-50%pogłowia) jest świerzbowiec (Sarcoptes scabiei) wywołujący świerzb (Mange).
  Cykl rozwojowy ektopasożyta trwa średnio 12-15 dni. Samica świerzbowca po zapłodnieniu drąży tunele w naskórku, do których następnie składa jaja. Czas inkubacji jaj wynosi średnio około 3-4 dni i po tym okresie następuje wylęganie się larw.W przeciągu dalszych 3-4 dni nimfy (poczwarki) ulegają dalszej przemianie i posiadają już wtedy po cztery pary odnóży. Po kolejnych 4-5 dniach nimfy ulegają dalszej przemianie i osiągają pełnię dojrzałości.
  Najwyższa intensywność inwazji występuje w kanale słuchowym i na zewnętrznej powierzchni małżowiny usznej. Choroba wywoływana przez tego pasożyta rozprzestrzenia się bardzo szybko w stadzie znajdując bardzo dobre warunki w chlewniach, szczególnie przy dużym zagęszczeniu oraz złych warunkach zoohigienicznych. Świerzb stanowi duży problem dla hodowców w ciągu całego roku, powodując wysokie straty ekonomiczne. Wynikają one bowiem z obniżonego (3-9%) wykorzystania paszy na 1 kg przyrostu, czego skutkiem jest niższa masa ubojowa tuczników, średnio o około 5,5 kg. Znaczny spadek masy ciała wynika z niepokoju zwierząt, spowodowanego swędzeniem skóry i częstym ocieraniem (czochraniem). Powoduje to liczne mechaniczne otarcia i urazy (łuki nadoczodołowe szyja, małżowiny uszne z licznymi guzkami przekształcającymi się w pęcherzyki i krosty z wysiękiem surowiczo-ropnym, następnie zasychającym, tworzącym liczne strupy), pomniejszając tym samym wartość użytkową skóry. Również należy podkreślić, że świerzbowiec powoduje spadek odporności u zwierząt, obniża plenność loch, przyczynia się do wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych. Niejednokrotnie obecność tego pasożyta wywołuje stres u loch karmiących, powodując hamowanie laktacji, co niekorzystnie wpływa na masę miotu prosiąt, które z reguły zarażają się pasożytem od matek. W przypadku stwierdzenia świerzbu, nawet u pojedynczych sztuk w stadzie, leczeniu należy poddać wszystkie zwierzęta. W czasie trwania hodowli w cyklu zamkniętym loszki powinny być leczone przez cały okres ich selekcji, aż do okresu wprowadzenia zwierząt do stada podstawowego, maciory natomiast przed każdym porodem. U knurów objawy świerzbu powinno zwalczać się minimum dwa razy w roku lub częściej, z uwagi na regularny kontakt z lochami, a zwłaszcza w punktach kopulacyjnych. Prosięta poddaje się kontroli przed wprowadzeniem do warchlakarni, a warchlaki przed wprowadzeniem na tucz. Do zwalczania świerzbowca używa się szeregu preparatów, leków powszechnie dostępnych na rynku.
  Można je stosować w postaci iniekcji, dodatków do pasz, oprysku lub do polewania zwierząt. Preparaty powinny być łatwe w zastosowaniu, o najwyższej skuteczności i długim okresie aktywności. Podczas leczenia świerzbowca przy użyciu preparatów iniekcyjnych, zaleca się powtórzenie tego zabiegu po 14 dniach, aby uwzględnić cały okres cyklu rozwojowego pasożyta i zniszczyć wszystkie jego formy. Najbardziej skutecznymi lekami stosowanymi do zwalczania świerzbu są te, które zawierają iwermektynę i doramektynę jako substancje czynne.
  
  
• Wesz świńska (Haematopinus suis)
  Wesz świńska jest największym z gatunków wszy pasożytujących u zwierząt domowych. Odżywia się włosami, komórkami naskórka, piórami oraz krwią. Jest stosunkowo dużymi łatwo zauważalnym pasożytem zewnętrznym, o długości około 6 mm i szarobrunatnym zabarwieniu. Miejscem bytowania wszy jest najczęściej okolica nasady uszu świni, jej kark, boki ciała, nasada ogona, fałd kolanowy i wewnętrzna powierzchnia ud. Podobnie jak w przypadku innych gatunków podczas inwazji wszy świńskiej, oprócz postaci dorosłych bardzo ruchliwych zresztą, obserwuje się także jaja zwane gnidami, które przyczepiają się silnie do włosów (szczeciny). Samice składają tygodniowo około 100 jaj. Długość życia osobników dojrzałych na żywicielu trwa około miesiąca, a poza żywicielem, tylko kilka dni. Pasożyt ten występuje dość często. Jego obecność zaznacza się zwłaszcza jesienią i zimą. Świnie mogą zarażać się poprzez bezpośredni kontakt z nowo wprowadzonymi do chlewni zwierzętami, które też są chore. Ponieważ zarówno dorosłe wszy jak i ich larwy żywią się krwią, ich inwazji towarzyszy świąd i podrażnienia skóry, która jest dodatkowo uszkadzana przez czochrające się zwierzęta. Swędzeniu oraz ocieraniu się zwierząt o różne przedmioty towarzyszy niepokój, co wpływa niekorzystnie na spadek produkcji mleka u loch, również zahamowanie wzrostu prosiąt, a nawet ich charłactwo i anemię. Należy też pamiętać o tym, że powodowane przez pasożyty uszkodzenia skóry sprzyjają wnikaniu do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych, szczególnie bakterii, wywołujących np. różycę u świń.Wcelu zwalczania wszawicy stosuje się preparaty chemiczne do zewnętrznego zmywania powierzchni ciała lub w postaci oprysków (załączone aplikatory). Zalecane są preparaty zawierające cyhalotrynę. Aby uzyskać dużą skuteczność leczenia, należy równoczesne likwidować pasożyty w otoczeniu zwierząt, a więc przeprowadzać bardzo dokładną dezynsekcję całej chlewni. Przegląd stanu klinicznego zwierząt powinien być prowadzony zgodnie z ciągiemlinii technologicznej. Badanie należy zatem rozpocząć od oceny zdrowia oraz analizy zasad postępowania w obrębie stada podstawowego (lochy, knury i loszki remontowe). Następnie wizytuje się kolejne sektory tj. porodówkę,warchlakarnię i tuczarnię.
  
  
• Nużeniec świński (Demodex phyloides)
  Nużeńce są to podłużne pasożyty skórne o długości 0,15-0,3mm(widoczne jedynie pod mikroskopem). Przednia cześć jego ciała zaopatrzona jest w 4 pary kończyn, które umożliwiają mu bardzo powolne przesuwanie się do przodu wzdłuż włosa.Nużeńce nie drążą kanałów w skórze, jak świerzbowiec, ani nie wysysają krwi. Pasożytują głównie w torebkach włosowych i gruczołach łojowych świń, a wywoływany przez nie świąd nie jest zbyt silny. Roztocze zagnieżdżają się w torebkach włosowych i gruczołach łojowych na całymciele zwierzęcia, gdzie składają jaja, z których następnie rozwijają się larwy, a z nich w ciągumiesiąca dojrzałe płciowo osobniki. Choroba powodowana przez roztocza określana jest jako nużyca. Zarażenie nużeńcem następuje przez bezpośredni kontakt zwierząt z pasożytem. W zależności od warunków środowiska (wilgotność, temperatura) poza żywicielemmoże on przeżyć kilka dni. Inwazja pasożytamoże objawiać się zmianami na skórze wpostaciwyłysień lub nadmiernego łuszczenia się naskórka. Wprzypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych obserwuje się krosty. Leczenie nużycy jest bardzo trudne i praktycznie niemożliwe.
  
  
• Mucha z rodziny: Muscidae, Calliphoridae oraz Sarcophagidae oraz mucha domowa (Musca domestica)
  Pisząc o ektopasożytach nie sposób pominąćmuch, które są wektorem wielu chorób zarówno u zwierząt, jak i u ludzi.W chlewniach najczęściej występują muchy z rodziny Muscidae, Calliphoridae oraz Sarcophagidae, jednak zdecydowanie najbardziej popularną w otoczeniu zwierząt i ludzi jest mucha domowa (Musca domestica). W środowisku zwierząt często spotyka się muchę zieloną i muchę o niebieskim zabarwieniu, zwaną plujką, a także dużą żyworodną muchę z charakterystyczną szachownicą na odwłoku, zwaną ścierwicą. Owady swoim natręctwem bardzo dokuczają świniom. Okres letni sprzyja rozwojowi tych wszędobylskich owadów, ale mogą również rozmnażać się przez cały rok w budynkach ogrzewanych (porodówki). W chlewniach muchy najczęściej składają jaja w odchodach zwierząt (obornik, gnojowica). Temperatura sprzyja szybkiemu rozwojowi, gdzie w ciągu 3 dni do kilku tygodni z jaj wylęgają się larwy, które następnie przechodzą w formę poczwarki, aby po 4 dniach do 2 tygodni przeistoczyć się w dojrzałe muchy (żyją około 30 dni, składają w ciągu tego okresu od 600 do 1000). Postaci dorosłe tych owadów spotyka się głównie na skórze zwierząt. Larwy mogą żerować w ranach lub rzadziej w naturalnych otworach ciała. Podczas masowej inwazji (muszyca) zwierzęta wykazują duży niepokój. U macior efektem muszycy może być np. obniżona mleczność. Dlatego ważnym jest stosowanie zabiegów dezynsekcji i zalecana jest dbałość o higienę w budynku i wokół niego (ściółka i należyte składowanie odchodów). W chlewniach można również zastosować specjalne siatki na okna lub tzw. zintegrowaną metodę zwalczania szkodników (łączenie: np. lepy nasączone środkiem wabiącym z instalowaniem lamp owadobójczych). Stosując środki chemiczne należy pamiętać o tym, że oprócz preparatów likwidujących dorosłe postaci much, konieczne jest jednoczesne zastosowanie preparatów niszczących larwy. Środki zwalczające owady dorosłe stosuje się tam, gdzie najczęściej przebywają muchy (nasłonecznione ściany, framugi okien, karmidła, elementy grzewcze). Coraz bardziej popularne staje się w chlewniach wykorzystanie tzw. biomuchy (nie jest szkodliwa dla zwierząt). Jest to gatunek muchy, której larwa zabija larwy muchy domowej. Wszelkie zabiegi związane z likwidacją ektopasożytów (zastosowanie profilaktyczne lub lecznicze preparatów skierowanych przeciwko pasożytom), powinno być prowadzone przez lekarza weterynarii. Po zastosowaniu leku u świń, należy ściśle przestrzegać zalecanych okresów karencji, aby mięso nadawało się do spożycia przez człowieka. Reasumując: Obecność ektopasożytów w chlewniach jest wynikiem nieodpowiednich warunków higieniczno- -sanitarnych (jakość powietrza, nieodpowiednia temperatura, zła wilgotność, brak higieny pomieszczeń), panujących w pomieszczeniach inwentarskich. Aby temu zapobiec i jednocześnie oszczędzić stresu zwierzętom, należy stosować mechaniczne środki ochrony, takie jak np. siatki, drzwi, kurtyny itp. zabezpieczenia, ale przede wszystkim przestrzegać regularnego wykonywania takich zabiegów jak: odkażanie i dezynfekcja pomieszczeń, mycie kojców i urządzeń do obsługi oraz na bieżąco usuwać obornik. Należy okresowo dokonywać przeglądów zwierząt w stadach, a w przypadku wątpliwości zlecać wykonanie badań parazytologicznych zeskrobin. Obok stosowania mechanicznych środków ochrony, ważnym czynnikiem zapobiegania inwazji pasożytów zewnętrznych jest szybkie wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Na zwierzęta w chowie wielkostadnym oddziałuje szereg czynników sprzyjających występowaniu chorób pasożytniczych. 

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Trzody Chlewnej 5-6/2012

Kup ten numer

Kup prenumeratę