Hodowla drobiu to obecnie jeden z największych przemysłów. Statystyki podają, że w 2022 roku liczba kur na świecie wyniosła około dwadzieścia pięć miliardów. Hodowla drobiu zawdzięcza swój sukces stosunkowo niewielkim wymaganiom utrzymywania ptaków oraz właściwościom mięsa i jaj. Te produkty spożywcze są bogate w wiele niezbędnych składników odżywczych. To oraz dość niska cena w porównaniu z innymi źródłami białka sprawia, że drobiowe mięso i jaja są bardzo chętnie nabywane, a liczba hodowanych ptaków cały czas rośnie (Farrel 2013).
Spis treści:
- Historia hodowli drobiu
- Udomowienie wybranych gatunków drobiu
- Historia hodowli drobiu w Polsce
- Rola i znaczenie przydomowej hodowli drobiu dzisiaj
- Podsumowanie
Wszystko ma jednak swój początek. Wielkotowarowa hodowla drobiu zaczęła się od hodowli przydomowej. Przez tysiące lat ptaki były trzymane w niewielkich stadach w gospodarstwach domowych, zaspokajając podstawowe potrzeby ludzi. Dopiero w dziewiętnastym wieku hodowla naprawdę się rozwinęła. Zaczęto praktykować chów intensywny, ograniczając wybiegi zwierząt i zwielokrotniając ich liczbę, żeby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie na żywność. W dwudziestym wieku skala hodowli znacznie zwiększyła się. Zaczęto opracowywać technologie chowu zwierząt, które pozwalały na jak najbardziej ekonomiczne ich utrzymywanie. Bardzo przykładano też wagę do pracy hodowlanej – w przeciągu kilkudziesięciu lat znacznie rozwinięto możliwości produkcyjne ptaków (Hartung 2013). Hodowla przydomowa drobiu oczywiście wciąż istnieje, jednak na dużo mniejszą skalę. Nie ma już być jedynie źródłem mięsa i jaj dla ludzi, a nabiera nowego znaczenia i idzie we wcześniej niespotykanych kierunkach.
W tym artykule przedstawiona zostanie geneza udomowienia wybranych gatunków drobiu, historia przydomowej hodowli drobiu w Polsce, a także jej obecna rola i znaczenie.
ZOBACZ TAKŻE
Drobiarstwo niekonwencjonalnie
Udomowienie wybranych gatunków drobiu
Chów przydomowy ptaków towarzyszy ludziom od tysięcy lat. To z niego rozwinął się obecny przemysł drobiarski, w wyniku którego rocznie na całym świecie produkuje się miliardy ton mięsa. Hodowle przydomowe wciąż istnieją, choć ich głównym celem nie jest już często produkcja żywności, wciąż są obecne, nawet jeśli ich założenia się zmieniają. W tym artykule zostanie zaprezentowana po krótce historia przydomowego chowu drobiu oraz jego nowe znaczenie w dzisiejszych czasach.
Drób jest hodowany przez człowieka już od tysięcy lat. Kury domowe (Gallus domesticus) wywodzą się z Azji. Zostały udomowione ponad pięć-sześć tysięcy lat temu. Najpierw stanowiły przedmiot kultu, co najprawdopodobniej było spowodowane pianiem kogutów. Uważano, że zdolność tych zwierząt do zapowiadania nadchodzącego dnia jest niezwykłą umiejętnością. Zaczęto je utrzymywać także w celach rozrywkowych – popularne stały się walki kogutów. Dopiero później nadszedł okres, w którym użytkowanie kur skupiło się przede wszystkim na pozyskiwaniu od nich jaj oraz mięsa (Przydomowy chów drobiu 1999).
Indyki (Meleagris gallopavo) zostały udomowione w Ameryce Północnej, na terenie dzisiejszego Meksyku. Najprawdopodobniej miało to miejsce ponad dwa tysiące lat temu. Hodowla indyków rozprzestrzeniła się w całej centralnej Ameryce. Potem, wraz z odkryciem Ameryki przez Europejczyków i związaną z tym wydarzeniem ekspansją, indyki zostały przywiezione do Europy na początku szesnastego wieku. Były wykorzystywane przede wszystkim jako źródło mięsa (Crawford 1992).
Gęsi zostały udomowione około pięć tysięcy lat temu, najprawdopodobniej na terenach obecnych Chin. Ich chów rozprzestrzenił się na tereny Azji i Bliskiego Wschodu. Potem te udomowione ptaki trafiły także do Afryki i Europy. Stamtąd zostały później przetransportowane również do obu Ameryk. Chowane obecnie w Europie gęsi wywodzą się głównie od gęsi gęgawy (Anser anser), a te utrzymywane w południowo-wschodniej Azji od gęsi łabędzionosej (Anser cygnoides). Gęsi w dawnych czasach były hodowane przede wszystkim na mięso, a także składane w ofierze bogom, co sugerują odkrycia z starożytnego Egiptu (Kozák 2019).
Hodowla kaczek również ma swoje źródło na terenach obecnych Chin. Zaczęła się około czterech tysięcy lat temu, od udomowienia kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Kaczki były chowane na mięso i jaja. Bardzo szybko zaczęto selekcjonować te ptaki w celu wyspecjalizowania ich użytkowania, co doprowadziło do powstania różnych typów kaczek (Wang i in. 2020). W czasach prekolumbijskich, na terenie Ameryki Środkowej i północnych części Ameryki Południowej, udomowiono z kolei kaczkę piżmową (Cairina moschata) (Serjeantson 2018).
Oprócz tego ludzie chowają także inne gatunki drobiu. Wśród nich są przepiórki, perliczki, pawie, bażanty, strusie oraz gołębie (www.encyklopedia.pwn.pl).
Polska kura wielkanocna znosząca jaja o zielono-niebieskich skorupach
Historia hodowli drobiu w Polsce
Na terenie Polski drób jest hodowany już przynajmniej od dwóch i pół tysięcy lat. Wśród znalezisk z osady Biskupin odkryto kurze kości, które świadczyły o tym, że ptaki te były już w tym czasie utrzymywane przez tamtejszych mieszkańców (pl.wikipedia.org). W średniowieczu oprócz kur hodowano również gęsi – sugerują to kości odkryte na przykład w ruinach grodu na Zawodziu z XI i XII wieku (Piątkowska-Małecka 2023). W dawnych czasach kury były utrzymywane praktycznie w każdym gospodarstwie wiejskim w liczbie kilku sztuk. Często traktowano je jako formę rozliczania się z władzami – opłacano nimi przede wszystkim daniny, ewentualnie sprzedawano na rynkach (Kozłowski 2004). Taka forma chowu utrzymywała się też później, w czasach nowożytnych – szlachta w swoich dworach chowała co najwyżej niewielkie stada ptaków, korzystając przede wszystkim z tego, co dostarczyli im chłopi w ramach podatków.
W XIX wieku i w pierwszych latach XX wieku gospodarstwa przydomowe wciąż odgrywały znaczną rolę. Hodowla drobiu w nich była uważana przede wszystkim za domenę kobiet. W jednym z polskich książek na temat chowu drobiu z lat 50. można znaleźć informację, że książka ta jest przeznaczona dla „gospodyń wiejskich” (Poradnik chowu drobiu 1954). Gdy zwiększył się ruch emancypacji kobiet, ich zaangażowanie w hodowlę drobiu okazał się być doskonałą okazją do zrzeszania się i współpracy. Maria Czartoryska założyła w 1894 roku Polskie Towarzystwo Ornitologiczne, które następnie zostało przemianowane na Towarzystwo Chowu Drobiu i Królików. W ramach tej organizacji kobiety spotykały się by dyskutować nie tylko o zwierzętach, ale także by propagować nowe myśli ideologiczne. Wydawały też własne czasopismo i były organizatorkami I Krajowej Wystawy Drobiu i Królików w Jarosławiu (Domarańczyk 2014).
Po drugiej wojnie światowej, hodowla drobiu w Polsce zaczęła się znacznie rozwijać. Tak jak w innych krajach Europy skupiono się na hodowli intensywnej, dążąc do odpowiedzenia na zwiększające się potrzeby społeczeństwa. W 2023 roku w naszym kraju wyprodukowano powyżej dwóch milionów siedmiuset tysięcy ton mięsa drobiowego (www.gov.pl). Stawia to więc Polskę na pierwszym miejscu wśród producentów drobiu w Unii Europejskiej.
CZYTAJ WIĘCEJ
Rola i znaczenie przydomowej hodowli drobiu w dzisiejszych czasach
W dzisiejszych czasach hodowla przydomowa ma w wielu miejscach na świecie głównie funkcję rekreacyjną. Są wciąż kraje, gdzie ludzie hodują kury i inne gatunki drobiu w swoich gospodarstwach domowych, głównie w celu pozyskiwania od nich jaj i mięsa. Coraz więcej osób traktuje jednak hodowlę drobiu jako rozrywkę, szczególnie w państwach wysoko rozwiniętych.
W dalszym ciągu w różnych krajach odbywane są walki kogutów. W wielu państwach afrykańskich, a także w Meksyku czy na Filipinach jest to legalny proceder. Na Filipinach odbywają się nawet oficjalne zawody w walkach kogutów, a także doroczne targi, zrzeszające zainteresowanych tym sportem (www.worldgamefowlexpo.com). W innych krajach, mimo zakazów, walki wciąż są odbywane. W Indiach, gdzie walki kogutów są nielegalne od wielu lat, i tak cieszą się nieustanną popularnością, szczególnie w południowych stanach takich jak Tamil Nadu, Andhra Pradesh czy Karnataka. Cały czas stanowią ogromny przemysł – wokół walk skupiają się nie tylko hodowcy kogutów, ale także hazardziści (www.newindianexpress.com).
Zainteresowanie budzi też amatorska hodowla drobiu, skupiająca się głównie na już istniejących rasach ozdobnych, posiadających również cechy użytkowe, ale i mająca na celu tworzenie nowych ras kur lub odtworzenie starych, nawet już nieistniejących. W Polsce obecnie trwają prace hodowlane nad na przykład ustabilizowaniem stworzonej niedawno, niosącej jaja w zielonych skorupach, polskiej kury wielkanocnej (www.czubatka-polska.pl). Uzyskanie idealnych ptaków nie jest prostym zadaniem, dlatego też bardzo ważna jest w hodowlach tego typu współpraca hodowców. Spowodowało to, że zrzeszają się, tworząc związki hodowców. W Polsce organizacją łączącą stowarzyszenia hodowców drobiu jest Polski Związek Hodowców Gołębi Rasowych i Drobnego Inwentarza. W celu zaprezentowania wyników pracy hodowlanej organizuje się wystawy m.in. drobiu, które są wydarzeniami o zasięgu krajowym, a nawet międzynarodowym – przykładem na to jest Krajowa Wystawa Gołębi Rasowych i Drobnego Inwentarza, odbywająca się co roku w Kielcach.
Drób ma też często za zadanie spełnić potrzeby estetyczne hodowców. W związku z tym w ostatnich latach wiele osób sprowadza zza granicy egzotyczne, niespotykane dotąd rasy ptaków, często charakteryzujące się niezwykłym wyglądem. Do takich ptaków możemy zaliczyć na przykład kury ayam cemani. Te pochodzące z Indonezji ptaki charakteryzujące się całkowicie czarnym ciałem, łącznie z mięsem, narządami wewnętrznymi i kośćmi. Wynika to z mutacji genetycznej nazwanej fibromelanozą (Prakash i in. 2023).
Ayam cemani – czarne kury, które powstały w wyniku mutacji genetycznej. Są chętnie hodowane w zagrodach przydomowych
Drób jest też często chowany w niewielkich stadach w gospodarstwach agroturystycznych. Mieszkańcy miast chętnie przyjeżdżają do tego typu ośrodków, by obejrzeć zwierzęta, z którymi nie mają kontaktu na co dzień. Szczególną popularnością takie miejsca cieszą się wśród dzieci. Nową funkcją drobiu jest też jego wykorzystanie w zooterapii. Galloterapia lub kuroterapia, czyli zooterapia z wykorzystaniem kur, zyskuje powoli na popularności. Jednym z przykładów na to są niewielkie kurniki zakładane przy domach spokojnej starości w Wielkiej Brytanii. Odnotowano, że branie czynnego udziału w opiece nad ptaka mi pomaga starszym osobom radzić sobie z samotnością, a także spowalnia u nich postępowanie demencji. Seniorzy są spokojniejsi, a rutyna w postaci dbania o podstawowe potrzeby ptaków pomaga im utrzymać się w lepszym zdrowiu, zarówno fizycznym jak i psychicznym (www.theguardian.com). Kury mogą zostać wykorzystane także w terapii dzieci, na przykład z autyzmem. Ptaki są źródłem nietypowych bodźców dla dzieci, budzą w nich zainteresowanie, a także pomagają im się otworzyć i ułatwiają kontakt z innymi ludźmi (Rytel 2022).
NOWOŚĆ!
Podsumowanie
Hodowla przydomowa drobiu przeszła długą drogę. Zaczęła się od spełniania podstawowych potrzeb człowieka jako źródło pożywienia, a obecnie jest źródłem rozrywki, nietypową atrakcją, a nawet elementem terapii. Priorytety w utrzymywaniu ptaków zmieniły się – kiedyś najważniejsza była ich produkcyjność i szybki wzrost, a teraz coraz większą rolę odgrywa ich wygląd. Drób o fantazyjnym upierzeniu i niezwykłych cechach intryguje, wzbudzając zainteresowanie nowych osób. Choć nie tak popularna jak kiedyś, przydomowa hodowla drobiu wciąż jest obecna i rozwija się w nowych, ciekawych kierunkach.
