Artykuły

Pokrój jest definiowany jako ogół cech, które pozwalają przyporządkować coś lub kogoś do określonego typu. W przypadku kur mówimy o pokrojach najczęściej w kontekście typów użytkowych albo ras. Kury o różnym przeznaczeniu różnią się w znacznym stopniu między sobą budową ciała. Ptaki nieśne są lżejsze, drobniejsze. Ptaki o przeznaczeniu mięsnym z kolei mają bardzo rozbudowane partie mięśniowe, szczególnie piersi oraz ud. Typ ogólnoużytkowy łączy ze sobą wysoką nieśność ptaków oraz ich dobre umięśnienie. Dzięki charakterystycznym cechom dość łatwo jest stwierdzić na podstawie wyglądu, jakie ptaki należą do jakiego typu.

 

Spis treści:

1. Ogólna budowa ciała
   
2. Ogon
3. Nogi
4. Skrzydła
5. Grzebień
6. Dziób
7. Oczy
8. Policzki/twarz
9. Zausznice
10. Dzwonki
11. Upierzenie
12. Ubarwienie
13. Dziedziczenie cech na przykładzie grzebienia
    
14. Dziedziczenie skoków
    
15. Podsumowanie

 

Pokrój w kontekście rasy jest już kwestią bardziej skomplikowaną. Odkąd udomowiono kury przed tysiącami lat, ich hodowla rozwinęła się w niesamowity sposób. Przez te lata skupiano się zarówno na zwiększaniu potencjału produkcyjnego ptaków, dzięki czemu narodziły się typy użytkowe kur, ale także na ich wyglądzie, co doprowadziło do powstania szerokiej gamy ras kur ozdobnych. Obecnie na całym świecie można spotkać setki, jeśli nie tysiące ras, różniących się od siebie czasem w tak znacznym stopniu, że ciężko sobie wyobrazić, że należą do tego samego gatunku. Poniżej wymienione zostaną główne cechy, które opisywane są we wzorcach, a które przyporządkowują kury do konkretnych ras.

Kury zostały udomowione przez człowieka tysiące lat temu. Od tamtego czasu, dzięki pracy hodowlanej, powstały setki ras tych ptaków, różniące się od siebie pod wieloma względami. W tym artykule zostaną przedstawione podstawowe cechy pokroju kur, które można wyróżnić w opisach ich ras oraz przykłady mechanizmów dziedziczenia wybranych cech.

Ogólna budowa ciała

Przy opisywaniu kur można podać szereg cech budowy zewnętrznej, które są typowe dla ptaków danej rasy. Scharakteryzowanie podstawowych części fizjonomii kury, takich jak: głowa, szyja, tułów, ramiona, grzbiet, pierś czy brzuch, pomaga zbudować ogólny pokrój ptaka. Elementy te opisuje się najczęściej takimi przymiotnikami jak: mały, duży, wąski, szeroki, umięśniony, długi, średni, krótki, prosty, zaokrąglony.

Ogon

Ogony kur i kogutów różnią się do pewnego stopnia. U kur ogon budują przede wszystkim sterówki oraz pióra pokrywowe ogona (pokrywy). Sterówki to długie pióra ogona, które u ptaków służą jako ster i hamulec podczas lotu. Ich nasada jest zasłonięta z góry i dołu przez pokrywy odpowiednio nadogonowe i podogonowe. U kogutów nadogonowe pokrywy nazywane są sierpówkami. Te długie, sierpowato lub szablasto wygięte pióra stanowią ozdobę samców. Przy opisywaniu ogona ważny jest sposób jego ustawienia (skierowany do góry, skierowany do dołu, poziomy, osadzony wysoko, osadzony nisko, osadzony pod kątem…), jego długość (długi, średni, krótki), szerokość (wąski, szeroki) czy też rozwinięcie (dobrze rozwinięty, słabo rozwinięty, obfity, otwarty, zwarty).

Nogi

Najczęściej opisywanym elementem kończyn dolnych kur są skoki, czyli nieopierzona część nóg, pokryta rogowymi łuskami, która łączy palce z podudziem ptaka. Przy opisywaniu skoków podaje się ich kolor. Mogą być np. żółte, białe, czarne, szare (rogowe), niebieskie (łupkowe), różowawe (cieliste) czy zielonkawe. Może na nich występować plamkowanie. Najczęściej kolor skoków jest tożsamy z kolorem dzioba. Kury najczęściej mają cztery palce, choć zdarzają się też rasy, które mają ich pięć. O ile nie jest to opisane we wzorcu rasy, polidaktylia nie powinna występować. Opisuje się również długość nóg (krótkie, średnie, długie), ich opierzenie (gładkie lub z łapciami), rozstawienie (szeroko rozstawione, wąsko rozstawione), a także wielkość pokrywających je łusek (duże, małe). Przy nogach należy także wspomnieć o ostrogach, które są charakterystyczną cechą dla kogutów, aczkolwiek występują też u niektórych ras kur (np. u niektórych bojowców). Przy ostrogach można podać stopień ich rozwinięcia (dobrze rozwinięte, słabo rozwinięte) czy też wielkość (duże, małe). U niektórych ras całe nogi mogą być opierzone, co, na pierwszy rzut oka, zasłania kolor skoków.

Skrzydła

Przy opisywaniu skrzydeł zwraca się uwagę na to, czy przylegają do ciała (przylegające, nieprzylegające), jak są osadzone (wysoko, nisko), położone (wzdłuż ciała, równolegle do linii grzbietu, uniesione do góry) czy wyrażone (mocne, średnie, szerokie, wąskie, krótkie, długie).

Grzebień

To przydatek skórny, wyrastający na głowie ptaków. Występuje zarówno u kur, jak i kogutów, u których jest zawsze lepiej wykształcony, co stanowi jedną z ich charakterystycznych cech płciowych. Można wyróżnić cztery podstawowe rodzaje grzebieni:

• Pojedynczy – najczęściej występujący. Ma charakterystyczny kształt grzebienia. U różnych ras może się różnić liczbą „zębów” (z reguły od czterech do sześciu), ich długością, nachyleniem względem czaszki, a także wielkością. U niektórych kur tylne „zęby” grzebienia mogą przechylać się na bok. Takie przechylenie jest jednak dużą wadą u kogutów, u których grzebień powinien stać prosto, chyba że taki wygląd jest wpisany we wzorzec rasy. Grzebień pojedynczy jest zdecydowanie mniejszy u kur niż u kogutów.
• Różyczkowy – ma postać pokrytej drobnymi wyrostkami („perełkami”) masy, która bliżej tyłu głowy zwęża się w swego rodzaju kolec. Również jest dość często spotykany. Może się różnić wielkością i szczegółami kształtu między różnymi rasami, m.in. tym, czy przylega do czaszki czy od niej odstaje.
• Groszkowy – jest bardzo mały, składa się z trzech fałdów, które są pokryte drobnymi wyrostkami. Środkowy fałd jest zawsze najwyższy.
• Orzeszkowy – tworzy go jeden, niepodzielny fałd skóry, położony jak najbardziej z przodu głowy ptaka, dobrze osadzony na czaszce.

Oprócz wyżej wymienionych typów można jeszcze spotkać grzebienie podwójne, np. grzebień rogowy, rożkowy czy motylkowy. Występują one tylko u konkretnych ras – grzebień rogowy to cecha rasy la flèche, rożkowy rasy sułtan, a motylkowy rasy houdan. Grzebienie mają z reguły kolor czerwony lub czarny. U niektórych ras kur grzebień może być w większym lub mniejszym stopniu zasłonięty przez wyrastające na głowie pióra, tworzące tak zwany czub.

Dziób

To rogowa pokrywa kości szczęki i żuchwy. W jego opisach mówi się przede wszystkim o kolorze. Może być np.: biały, żółty, czarny, niebieski (łupkowy), beżowy (rogowy), różowawy (cielisty). Na górnej powierzchni dzioba, gdy ten jest barwy żółtej lub cielistej, można czasem wyróżnić czarną lub rogową smugę. W opisach mogą być także wzmianki na temat budowy dzioba (masywny, mocny), jego osadzeniu (mocno osadzony), jego wygięciu (lekko, mocno wygięty) czy długości (krótki, długi).

Oczy

Najważniejszą cechą przy opisywaniu oczu jest podanie koloru. U kur mogą one mieć różne barwy, np.: czerwoną, niebieską, brązową, żółtą, szarą, pomarańczową czy perłową. Czasem kolor oczu kur jest też opisywany jako jeden przechodzący w drugi (np. pomarańczowoczerwone) czy z użyciem przymiotnika określającego natężenie (np. ciemnobrązowe, ciemnoniebieskie). Pisze się także na temat obwódki wokół tęczówki, jeśli taka występuje. Przy opisywaniu oczu można też wspomnieć o ich wielkości (małe, duże) oraz osadzeniu w czaszce (np. głęboko osadzone).

Policzki/twarz

To część głowy kury, głównie wokół oczu, która jest pokryta mięsistą skórą. Opisując policzki/twarz wspomina się przede wszystkim o kolorze (czerwonym, czarnym, białym). Można też określić wyrazistość tego elementu (dobrze wyrażone, słabo wyrażone). U niektórych ras ptaków policzki mogą być porośnięte drobnymi piórkami, a u ras tak zwanych brodatych mogą być całkowicie zakryte przez pióra.

Zausznice

To dwa płatki skóry, które wyrastają po bokach głowy kur, w pobliżu otworów usznych. Przy opisywaniu ich wyglądu pisze się o kształcie (owalne, okrągłe, długie), kolorze (czerwone, białe, kremowe, niebieskobiałe, mieszane), wielkości (małe, duże, proporcjonalne względem głowy), a także o ich gładkości (gładkie, pomarszczone) i przyleganiu (przylegające). Czasem uwzględnia się także obecność kolorowej obwódki wokół zausznic albo obecnego na nich nakrapiania.

Dzwonki

To dwa płatki skóry, które wyrastają przy podbródku. Przy ich opisie mówi się o kolorze (czerwony, czarny), a także o wielkości (duże, małe, słabo wykształcone), kształcie (długie, krótkie, okrągłe, zaokrąglone), a czasem też gładkości (gładkie, pomarszczone) czy innych właściwościach (cienkie, delikatne). Przy niektórych rasach jest wskazane, żeby dzwonki, z reguły razem z zausznicami, nie były w ogóle widoczne, a maskowane przez brodę i bokobrody, czyli obfite upierzenie w okolicy głowy i szyi.

Upierzenie

Możemy wyróżnić kilka rodzajów piór składających się na upierzenie ptaków. Są wśród nich: pióra okrywowe/konturowe, które nadają kształt ciału ptaka, pióra puchowe, które tworzą warstwę izolacyjną, chroniącą ptaka przed szkodliwymi warunkami atmosferycznymi oraz pióra nitkowate/włosowate. Pióra okrywowe są najistotniejsze przy opisywaniu wyglądu kur, z racji, że stanowią wierzchnią okrywę tych zwierząt. U niektórych kur dodatkowe pióra wyrastają w konkretnych miejscach na ciele, tworząc niespotykane dla innych ras upierzenie. Do takich cech charakterystycznych wybranych ras należą np. wyrastające na głowach czuby (spotykane np. u czubatek), brody (u odmiany kur czubatek, tzw. brodatych), kryzy (wyrastające na szyi pióra, charakterystyczne dla niektórych ras bojowców), wąsy (u araukan), czy też zakrywające skoki łapcie (u ras łapciastych takich jak kochiny).

Ubarwienie

Pióra kur mogą mieć bardzo różne kolory, tworząc bardzo wiele odmian barwnych. Do ras zawsze przypisane są konkretne ubarwienia, w których mogą występować dane ptaki. Odmiany barwne mogą być określane pojedynczymi przymiotnikami opisującymi kolory czy budzącymi jednoznaczne skojarzenie z danym wzorem, jak np. biała, czarna, brązowa, niebieska, srebrzysta, złocista, przepiórcza, kuropatwiana, jastrzębiata, dzika. Często można też spotkać, że dana barwa jest opisywana więcej niż jednym przymiotnikiem, np. biało-czarna czy niebiesko-cynamonowa. Do tych podstawowych epitetów dodawane są czasem także określenia mówiące o konkretnym wzorze pokrywającym ciało ptaka, jak np. nakrapiana, łuskowana, z ogonem w danym kolorze. Rodzajów ubarwień kur są setki. Podane tu przykłady to jedynie ułamek różnorodności, jaką przedstawiają sobą różne rasy tych ptaków.

Rys. 1. Cztery typy grzebienia u drobiu:
A – grzebień pojedynczy, B – różyczkowy z prostym trzpieniem,
C – grzebień groszkowy, D – grzebień orzeszkowy

Dziedziczenie cech na przykładzie grzebienia

Jak powszechnie wiadomo, fenotyp, czyli wygląd, jest uzależniony od genotypu, czyli ogółu genów zapisanych w DNA. Z tej zależności korzysta się w celu uzyskania ptaków o pożądanym pokroju. Zagadnienia genetyki kur bywają skomplikowane, szczególnie gdy w grę wchodzi chęć uzyskania i utrwalenia u ptaków nie tylko jednej konkretnej cechy, ale całego ich zestawu. Różne cechy mogą być kodowane genami dominującymi lub recesywnymi, mogą być poligeniczne, czyli zależne od większej liczby genów, a także sprzężone z płcią lub sobą nawzajem. To wszystko może znacznie skomplikować drogę do osiągnięcia pożądanych cech pokroju kur. Dlatego też, by uzyskać jak najlepsze rezultaty hodowlane, ważne jest, by dobrze zapoznać się z mechanizmami dziedziczenia. Poniżej, na przykładach zaprezentowano wybrane mechanizmy, według których mogą się dziedziczyć cechy kur.

Za wygląd grzebienia u kur odpowiadają dwie pary genów na dwóch różnych loci (czyli miejscach na chromosomie). Te dwa geny są oznaczane literą r/R (od ang. rose – róża, w nawiązaniu do grzebienia różyczkowego) i p/P (od ang. pea – groszek – w nawiązaniu do grzebienia groszkowego). Grzebień pojedynczy jest kodowany przez dwa geny recesywne. Genotyp odpowiedzialny za wygląd takiego grzebienia zawsze będzie taki sam – rrpp. By powstał grzebień różyczkowy, w pierwszych loci musi być przynajmniej jeden gen dominujący, a w drugim dwa recesywne – genotyp będzie więc miał formę RRpp lub Rrpp. Grzebień groszkowy pojawia się, gdy w pierwszych loci będą geny recesywne, a w drugim przynajmniej jeden dominujący – daje więc to genotyp w postaci rrPP albo rrPp. Za pojawienie się grzebienia orzeszkowego odpowiadają geny dominujące – genotyp dla tego grzebienia może mieć więc formę RRPP, RrPP, RRPp lub RrPp. Wiedza na temat genetyki stojącej za postacią grzebieni jest na tyle istotna, że znając te fakty wiadomo, czego można oczekiwać przy krzyżowaniu wybranych ptaków. Dla przykładu, możemy mieć pewność, że gdy skrzyżujemy ze sobą kurę i koguta o grzebieniu pojedynczym, ich potomstwo także będzie miało taki grzebień. Jednak, gdy skrzyżujemy ptaki z grzebieniami różyczkowym i groszkowym, które będą heterozygotami (czyli ich genotyp będzie miał formę odpowiednio Rrpp i rrPp), u kurcząt od nich możemy uzyskać każdą z czterech form grzebienia.

Rys. 2. Schemat dziedziczenia kształtów grzebieni u drobiu
(Malinowski 1978)

Udomowienie wybranych gatunków drobiu

Kwestia ubarwienia skoków kur jest bardziej skomplikowana. Na początek należy nadmienić, że kolor skoków jest zależny od ilości barwników w ich skórze. Trzeba więc wziąć pod uwagę, że, do pewnego stopnia, intensywność danego koloru skoków może nie być możliwa do uzyskania jedynie w wyniku samego krzyżowania ptaków. Na ilość barwników w skórze, oprócz uwarunkowania genetycznego, może mieć wpływ także dieta oraz warunki środowiskowe. Dodatkowo, na kolor skoków wpłynąć może też zwiększenie ukrwienia nóg, spowodowane rozszerzeniem naczyń, czego przyczyną bywa np. działanie hormonów u koguta w okresie godowym. Sama genetyka stojąca za kolorem skoków jest zależna od więcej niż jednego genu. Wyróżniamy trzy: dwa geny odpowiadające za kolor naskórka oraz sprzężony z płcią gen odpowiadający za kolor skóry właściwej. Pierwszy gen, oznaczany literą w/W, jest odpowiedzialny za gromadzenie się w naskórku karetonoidów, które wybarwiają go na żółty kolor. Obecność karotenoidów w tej warstwie skóry jest cechą recesywną – do jej pojawienia się wymagane są dwa geny ustępujące (ww). Brak karotenoidów w naskórku jest z kolei cechą dominującą – wymaga obecności jednego lub dwóch genów dominujących (Ww lub WW). Drugi gen odpowiadający za kolor naskórka jest związany z upierzeniem ptaków. Jeśli ich podstawową barwą upierzenia jest czerń rozszerzona (gen oznaczany literą E) lub czerń ograniczona (ER), w naskórku tych kur pojawia się barwnik melanina, co powoduje dodatkowe ciemne wybarwienie skóry. Ostatni jest gen odpowiedzialny za gromadzenie się melaniny w skórze właściwej. Jest to cecha związana z płcią, dlatego kury mają jedynie jeden gen ją warunkujący, a koguty dwa. Brak melaniny w skórze właściwej jest cechą dominującą, oznaczaną jako Id. Jej obecność z kolei to cecha recesywna (id). W związku z tym, by wybarwienie melaniną w skórze właściwym miało miejsce, u kury wystąpi pojedynczy gen id, a u koguta te geny będą dwa (idid). Z kolei brak melaniny w skórze będzie u kury warunkowany obecnością genu dominującego (Id), a u koguta obecnością dwóch tych genów (IdId) lub jednym genem dominującym, a drugim recesywnym (Idid). Różne kombinacje genów dają różne kolory skoków. Dla przykładu, kombinacja WW, Id u kury da białe skoki. Z kolei ww, idid, E u koguta da czarne lub prawie czarne skoki. Dodatkowo, przy genetyce koloru skoków należy wziąć pod uwagę, że istnieje jeszcze kilka czynników, które mogą zahamować wydzielanie melaniny w skórze, a co za tym idzie, dodatkowo zmienić odcień skóry tej części nóg. Hamują pojawienie się melaniny w skórze między innymi geny odpowiedzialne za niektóre ubarwienia, takie jak np. barwa jastrzębiata, biel dominująca i ustępująca czy błękit.

Podsumowanie

Kury to gatunek hodowany przez człowieka od 6 tysięcy lat. Przez ten czas powstały niezliczone rasy tych ptaków, zadziwiające swoją mnogością i niesamowitą różnorodnością, o ogromnej ilości odmian barwnych oraz zróżnicowanych pokrojach. Przez długie lata powstanie kur o nowym wyglądzie stanowiło efekt wielu prób i błędów. Jednak w dzisiejszych czasach, gdy informacje o podstawach genetyki są powszechnie znane, można znacznie szybciej osiągnąć spektakularne rezultaty. Wymaga to chęci znacznego pogłębienia wiedzy oraz zastosowania jej w praktyce, ale pozwala na efektywniejsze osiąganie pożądanego wyglądu kur.