Ptaszyniec kurzy (Dermanyssus gallinae) (Rys. 1), określany także mianem czerwonego roztocza, to ektopasożyt bytujący na zewnętrznej powierzchni żywiciela. Żerowanie ma miejsce najczęściej nocą. Żerują głównie dorosłe samice. Większość życia roztocze spędza w zacienionych szczelinach. Jednak że w chwili pojawienia się atrakcyjnego żywiciela i odpowiednich warunków bytowania, może rozpocząć się inwazja pasożyta. Co ważne, roztocze może przetrwać nawet pomiędzy cyklami produkcyjnymi i niepokoić każde nowe stado.
Rys. 1. Ptaszyniec kurzy popularnie występuje na gospodarstwach, w których utrzymywane są kury nioski
(fot. www.esccap.fr/recherchesimple/dermanyssus-gallinae.html)
W ekstremalnych sytuacjach pasożyt może przetrwać nawet do kilku miesięcy bez żerowania, w oczekiwaniu na gospodarza. Ptaszyniec kurzy popularnie występuje na fermach wielkotowarowych oraz przydomowych, w których utrzymywane są kury nioski. Jakkolwiek, jego obecność notowana jest także na innych ptakach, zwierzętach, a nawet ludziach.
Cykl rozwojowy ptaszyńca kurzego trwa przeważnie ok. 14 dni. Natomiast w sprzyjających warunkach, np. w kurnikach może być krótszy i trwać ok. 7-10 dni. W cyklu życiowym roztocza wyróżnia się 5 stadium rozwoju: jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa i osobnik dorosły (imago). Co ważne, do rozwoju larwy ptaszyniec kurzy nie potrzebuje żywiciela. Pasożyt wymaga krwi dla rozwoju protonimfy oraz deutonimfy i stadium dorosłego, a także do rozrodu.
Skutki inwazji roztocza w stadach kur niosek mogą być różne. Przede wszystkim notuje się wyższą śmiertelność kur, zwiększone pobranie paszy, gorszą produktywność, w tym spadek nieśności, gorszą jakość jaj (wystąpienie czerwonych, krwistych plamek powstałych poprzez rozgniatanie opitego krwią ptaszyńca kurzego na taśmociągach) zwiększoną podatność na kanibalizm, chroniczny stres u ptaków powodowany niepokojeniem ich przez roztocze, czego konsekwencją może być wydziobywanie piór oraz gorsza ich jakość. Po ugryzieniu ptaka ptaszyniec kurzy wpuszcza ślinę do jego organizmu, co u młodych lub osłabionych jednostek może powodować śmierć bądź doprowadzić do anemii, wycieńczenia (Rys. 2).
Rys. 2. Skutki inwazji ptaszyńca kurzego
(opracowanie na podstawie: www.henhub.eu)
Ptaszyniec kurzy może mieć również negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Roztocze może wywołać podrażnienia i stany alergiczne skóry. Ponadto, uznawany jest za wektora wielu chorób ludzi i drobiu, gdyż z obecnością ptaszyńca kurzego wiąże się występowanie bakterii jak: Salmonella gallinarum, Salmonella enteritidis, Pasteurella multocida, Chlamydia spp., Borrelia anserina, Erysipelothrix rhusiopathiae, Listeria monocytogenes, Coxiella burnetii, Escherichia coli, Staphylococcus spp. oraz wirusów: białaczki drobiu, wywołującego chorobę Newcastle, ospy wietrznej czy wywołującego kleszczowe zapalenie mózgu. Dodatkowo pojawiają się liczne wątpliwości dotyczące stosowanych środków chemicznych. Istnieje ryzyko, iż mogą one bezpośrednio wpływać negatywnie na zdrowie ludzi (zwłaszcza pracowników gospodarstw), ale także pośrednio – na skutek spożycia jaj zawierających pozostałości tychże substancji. Zwalczanie ptaszyńca kurzego jest trudne z kilku powodów:
- ograniczona dostępność środków na rynku,
- narastanie oporności roztocza na stosowane środki chemiczne,
- trudność w wykryciu obecności pasożyta – najczęściej dostrzegany jest dopiero w momencie inwazji.
NOWOŚĆ!
Zatem, potrzebna jest zrównoważona strategia zintegrowanej ochrony przed szkodnikami, aby ograniczyć stosowanie chemii w produkcji zwierzęcej. Zintegrowana ochrona przed szkodnikami to sposób kontrolowania obecności szkodników w produkcji w sposób zrównoważony. Oznacza to holistyczne podejście łączące różne aspekty mające na celu zapobieganie, monitorowanie i zwalczanie inwazji szkodników poprzez prewencję i wytępienie (w pierwszej kolejności metodami niechemicznymi).
Najważniejsze to zrozumieć miejsca gromadzenia się szkodników. W tym celu niezbędne są narzędzia do monitoringu na przykład pułapki. Popularnymi pułapkami są: pułapka z patyczkiem, pułapka z kartonem, niebieska taśma malarska. Pułapka z patyczkiem składa się z rurki PCV z umieszczonym w środku patyczkiem. Z kolei w pułapce z kartonem do środka rurki PCV umieszcza się karton. W przypadku niebieskiej (niebieska barwa dobrze kontrastuje z czerwienią roztocza) taśmy malarskiej ważne jest, aby zamontować ją lepką stroną na zewnątrz (Rys. 3).
Rys. 3. Przykład pułapek do monitoringu ptaszyńca kurzego
(fot. www.aces.edu)
Jedną z metod zwalczania ptaszyńca kurzego jest metoda biologiczna, czyli z wykorzystaniem naturalnych drapieżników. Mogą zostać one wyhodowane w laboratorium, a następnie wpuszczone na fermę.
Metoda termiczna polega na ogrzewaniu pustego budynku inwentarskiego do temperatury przynajmniej 45°C przez 2 dni. Przez stopniowe ogrzewanie budynku, roztocza są wywabiane ze swoich kryjówek, a temperatura w granicach 45°C jest dla nich śmiertelna. Inną metodą jest stosowanie impulsu elektrycznego, który poraża roztocza. Urządzenie instaluje się pod grzędami. Impuls elektryczny przepływa przez przewody, porażając roztocza, które wychodzą ze swoich kryjówek, aby żerować na kurach (Rys. 4). Chociaż jest to instalacja stosunkowo droga, to skuteczna i może być uznana za dobrą alternatywę dla środków chemicznych.
Rys. 4. Impuls elektryczny porażający roztocza
(fot. www.vencomaticgroup.com)
Ważnym elementem jest monitorowanie stada oraz podjęcie odpowiednich działań w celu zwalczenia inwazji ptaszyńca kurzego. Istotne jest na przykład dalsze testowanie nowych chemicznych metod zwalczania roztoczy, ale także alternatywnych. Jednak niezależnie od wybranej metody zwalczania roztoczy, kluczową czynnością w kurnikach jest przestrzeganie zasad higieny oraz zachowanie szczególnej ostrożności, aby nie doszło do niekontrolowanego wprowadzenia ptaszyńca kurzego do stada.
