W obecnym sezonie w Europie odnotowano najmniejszą liczbę przypadków wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI) u drobiu oraz dzikiego ptactwa. Ryzyko dla ogółu społeczeństwa pozostaje niskie.
To główne ustalenia najnowszego raportu na temat ptasiej grypy, sporządzonego przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz laboratorium referencyjne UE (EURL). Raport opiera się na danych zgłoszonych w okresie od kwietnia do czerwca 2024 roku.
Poprawę sytuacji w Europie można powiązać z kilkoma czynnikami, które wymagają dalszych badań. Pod uwagę bierze się przede wszystkim odporność rozwiniętą przez dzikie ptaki w wyniku wcześniejszych infekcji, ale także zmniejszenie populacji niektórych dzikich ptaków. Eksperci zwracają także uwagę na fakt zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska i na zmiany w składzie genotypów wirusa.
Eksperci zauważyli jednak, że wirus HPAI u dzikiego ptactwa rozprzestrzenia się w sposób ciągły w Europie przez cały rok, choć liczby te nie są wysokie. W związku z tym zalecili wzmocnienie nadzoru w świetle kolejnego sezonu epidemicznego.
Tab. 1. Ogniska grypy na fermach drobiu w Europie
W najnowszym raporcie europejskich instytucji ds. zdrowia zwierząt odnotowano zmniejszoną liczbę przypadków wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI) w Europie, szczególnie u drobiu i dzikiego ptactwa. Choć sytuacja wydaje się stabilizować, eksperci zalecają dalsze wzmacnianie środków nadzoru i bioasekuracji, ponieważ wirus wciąż rozprzestrzenia się na kontynencie, a ryzyko pozostaje obecne.W najnowszym raporcie europejskich instytucji ds. zdrowia zwierząt odnotowano zmniejszoną liczbę przypadków wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI) w Europie, szczególnie u drobiu i dzikiego ptactwa. Choć sytuacja wydaje się stabilizować, eksperci zalecają dalsze wzmacnianie środków nadzoru i bioasekuracji, ponieważ wirus wciąż rozprzestrzenia się na kontynencie, a ryzyko pozostaje obecne.
Raport omawia także nowe ognisko HPAI w Polsce oraz przypadki poza Europą, w tym w Australii. Poruszono temat rosnącej różnorodności genotypów wirusa, który zainfekował także ssaki. Zwrócono uwagę na rozwój programów szczepień w Europie, które mają na celu skuteczniejsze kontrolowanie epidemii. Jednak wprowadzenie szczepień wiąże się z wyzwaniami, takimi jak możliwe bariery handlowe oraz koszty dla hodowców.
Sytuacja w Europie
Do końca sierpnia 2024 r. na platformie AVIAN FLU DATA PORTAL, finansowanej przez UE, opublikowano dane na temat 1054 ognisk grypy ptaków występujących na terenie całej Europy w sezonie 2023/2024. Wirus rejestrowano zarówno u drobiu fermowego i przyzagrodowego, jak i u ptaków dzikich oraz utrzymywanych w niewoli. Według danych tego portalu, od 21 września 2023 r. w Europie wystąpiło 705 ognisk u dzikich ptaków, 65 u ptaków w niewoli, 208 na fermach drobiu oraz 76 w chowie przyzagrodowym. Grypa ptaków została wykryta na terenie 30 krajów, a w 17 z nich wystąpiła na fermach przemysłowych.
Najbardziej dotknięte grypą ptaków w Europie w sezonie 2023/2024 były Węgry, gdzie wykryto 136 ognisk tej choroby, w tym 76 na fermach. W Polsce ogólna liczba przypadków AI wyniosła 61, z czego ponad połowę stanowiły fermy przemysłowe. Niemcy, które bardzo dokładnie monitorują występowanie ognisk grypy ptaków, zgłosiły 231 ognisk, z czego 25 na fermach drobiu. W Bułgarii wystąpiło 20 przypadków, z czego 18 dotyczyło ptaków fermowych. Francja, która była bardzo dotknięta grypą ptaków w poprzednim sezonie (949 ognisk ogółem, w tym 389 na fermach), w tym sezonie zanotowała 39 ognisk ogółem, z czego 12 na fermach drobiu. W Danii wykryto 11 ognisk HPAI na fermach, a ogółem w tym kraju znaleziono 94 przypadki.
Skutki występowania ognisk ptasiej grypy były widoczne w niższej populacji drobiu w całej UE. W 2022 r. doszło do spadku produkcji mięsa drobiowego o 2,6%, najbardziej dotyczyło to indyków (-7,3%) oraz kaczek (-22%). W 2023 r. Niemcy obniżyły produkcję drobiu o 2,8%, Francja o 8,7%, a Włochy o 11,9%. W 2023 r. pogłowie drobiu u najważniejszych producentów nieco się odbudowało.
Ogniska grypy ptaków w Polsce w sezonie 2023/2024. Na dzień 10.09 aktywne było tylko jedno ognisko w woj. lubuskim
Aktywne ognisko w Polsce
22 sierpnia 2024 r. w województwie lubuskim wykryto ognisko grypy ptaków w stadzie indyków liczącym 14,7 tys. ptaków. Było to pierwsze wykryte i zarejestrowane ognisko grypy ptaków w Polsce od pięciu miesięcy. Badanie próbek ujawniło obecność wirusa AI podtypu H5N1/DI.
Zarząd Głównego Inspektoratu Weterynarii wyraził zaniepokojenie, ponieważ pojawienie się ogniska HPAI budzi szczególne wątpliwości. W tym czasie nie odnotowano zwiększonej migracji ptaków w Polsce ani wzrostu zachorowań wśród dzikich ptaków, co mogłoby wytłumaczyć rozprzestrzenienie się wirusa. Co więcej, ferma, na której stwierdzono zakażenie, spełniała wysokie standardy bioasekuracyjne.
W związku z niepewną sytuacją, Główny Inspektorat Weterynarii podkreślił, że obecnie nie można precyzyjnie ocenić ryzyka dla innych regionów kraju. Zwrócił również uwagę na sytuację w Europie, gdzie liczba ognisk grypy ptaków na fermach komercyjnych jest stosunkowo niska. Od lipca zgłoszono dwa przypadki we Francji oraz trzy w Niemczech. Wraz z przypadkiem w Polsce, w Europie odnotowano sześć ognisk HPAI. Warto jednak zauważyć, że wzrasta liczba zgłoszeń o zachorowaniach u dzikich ptaków w innych krajach europejskich.
Główny Lekarz Weterynarii zaleca hodowcom drobiu, zarówno w gospodarstwach komercyjnych, jak i przydomowych, podjęcie wszelkich możliwych działań w celu wzmocnienia środków bioasekuracji. Kluczowe jest zabezpieczenie paszy, ściółki i źródeł wody przed dostępem dzikich ptaków oraz, jeśli to możliwe, utrzymywanie drobiu w pomieszczeniach niedostępnych dla dzikich ptaków i innych zwierząt.
Tab. 2. Ogniska ptasiej grypy w krajach UE w sezonach 2022/2023 i 2023/2024*
HPAI poza Europą
Po raz pierwszy od wielu lat Australia zgłosiła przypadki wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI). Różne podtypy wirusa krążące w Australii nie są obecnie zgłaszane w innych częściach świata. Eksperci zwrócili uwagę na nieoczekiwaną różnorodność gatunków ssaków dotkniętych HPAI oraz różne genotypy wirusów krążących wśród drobiu, dzikiego ptactwa i ssaków w Ameryce Północnej. Nie potwierdzono jeszcze bezpośredniego przenoszenia wirusa z bydła na bydło, jednak zaobserwowano, że surowe mleko od krów może być nową, nieoczekiwaną drogą przenoszenia. Aktualne dowody wskazują, że pasteryzacja przemysłowa odgrywa znaczącą rolę w inaktywacji wirusa HPAI w surowym mleku krów.
Co wiemy o szczepieniach?
Szczepienia drobiu przeciwko wysoce zjadliwej grypie ptaków (HPAI) w Europie zyskują na popularności w odpowiedzi na poważne zagrożenia, jakie ten wirus stwarza dla sektora hodowlanego i zdrowia zwierząt. Grypa ptaków to bardzo zaraźliwa choroba wirusowa, która może prowadzić do masowych upadków drobiu, a także wpływać na gospodarkę, handel oraz zdrowie ludzi, jeśli dojdzie do przeniesienia się wirusa na ludzi (tzw. zoonoza).
Pilotażowe szczepienia zostały wprowadzone w krajach takich jak Francja i Holandia po doświadczeniach z falami HPAI, które spowodowały ogromne straty w sektorze drobiarskim. Celem tych pilotaży jest ocena skuteczności szczepionek oraz ich wpływu na zdrowie zwierząt i ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa.
Tab. 3. Ogniska ptasiej grypy w UE w sezonie 2023/2024*
Unia Europejska przez długi czas była ostrożna w podejściu do szczepień przeciwko grypie ptaków, obawiając się, że szczepienia mogą maskować obecność wirusa, co utrudni kontrolę i zwalczanie choroby oraz wpłynie na handel międzynarodowy. Z tego powodu szczepienia były stosowane tylko w szczególnych przypadkach, jako uzupełnienie środków biobezpieczeństwa, a nie jako standardowa praktyka. Jednak ze względu na powtarzające się, wieloletnie epidemie grypy ptaków i związane z tym wysokie koszty dla hodowców, UE zmieniła swoją strategię. W 2023 roku Unia Europejska zaczęła rozważać szersze wprowadzenie szczepień w ramach strategii zwalczania choroby. Również Międzynarodowa Organizacja Zdrowia Zwierząt (WOAH, dawniej OIE) zaczyna popierać takie podejście w obliczu rosnącego zagrożenia HPAI.
Na rynku pojawiają się szczepionki drugiej generacji, które są bardziej efektywne i pozwalają na odróżnianie zakażonych ptaków od zaszczepionych (tzw. strategia DIVA – Differentiating Infected from Vaccinated Animals). To daje szansę na kontrolę wirusa bez zablokowania handlu. Wyzwaniem może być handel międzynarodowy, gdyż istnieją obawy, że kraje, które nie wdrożą szczepień, mogą wprowadzać bariery handlowe wobec mięsa drobiowego z krajów, które stosują tę praktykę. Istnieje także ryzyko mutacji wirusa, ponieważ grypa ptaków szybko mutuje, co może utrudniać długotrwałą skuteczność szczepionek. Dodatkowo, wprowadzenie masowych szczepień wiąże się z dużymi kosztami, które mogą stanowić problem dla mniejszych gospodarstw. Szczepienia przeciwko grypie ptaków stają się więc coraz bardziej realną opcją, zwłaszcza w odpowiedzi na powtarzające się epidemie, które niosą ze sobą ogromne straty dla hodowców w całej Europie.
Oprac. Katarzyna Markowska
