Hodowca Bydła 6/2014

Dariusz S. Minakowski

Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie kolejny, dziewiąty raz, był organizatorem Zielonej Gali, cieszącej się dużym zainteresowaniem rolników oraz producentów mleka i żywca wołowego.

Czytaj więcej...

Michał Boćkowski, Marek Gaworski
Katedra Organizacji i Inżynierii Produkcji, SGGW Warszawa

Charakterystyczną cechą produkcji mleczarskiej w gospodarstwie jest ciągłe monitorowanie różnych wskaźników wnoszących ważne informacje do oceny prowadzonej działalności rolniczej. Monitorowaniu podlega ilość podawanych zwierzętom pasz, ilość pozyskanego i sprzedanego mleka, czy też przepływy finansowe związane z wyposażeniem w sprzęt, bilansowaniem dochodów, strat i innych. W ten ważny obszar działań w gospodarstwie doskonale wpisuje się również monitorowanie… masy ciała zwierząt.

Czytaj więcej...

Romuald Dembek
UTP w Bydgoszczy

Wzrastające wymagania stawiane paszom z użytków zielonych oraz potrzeba coraz dokładniejszego bilansowania dawek żywieniowych, w których zielonka, siano lub sianokiszonka stanowią jeden z głównych komponentów, wymagają możliwie dokładnego określania ich wartości paszowej.

Ze względu na liczne czynniki dynamicznie zmieniające jakość runi, a w konsekwencji również pasz poddanych procesom konserwacji, ocena wartości pokarmowej powinna opierać się na wynikach analiz chemicznych. W warunkach produkcyjnych jest to praktycznie niemożliwe, zatem do szacowania parametrów żywieniowych pasz z użytków zielonych należy wykorzystywać dostępne informacje o zmianach wartości pokarmowej wynikających ze składu botanicznego runi, biologicznych i chemicznych cech gatunków, wpływu procesów wzrostu i rozwoju roślin, nawożenia, technik konserwacji runi oraz warunków w jakich przebiega proces konserwacji zielonki.

Skład botaniczny

Skład florystyczny runi łąk i pastwisk jest najważniejszym czynnikiem determinującym wartość żywieniową. W praktyce rolniczej ocenę najprościej można przeprowadzić wykorzystując system liczb wartości użytkowej (Lwu) waloryzujący większość występujących na użytkach zielonych gatunków liczbami w zakresie od 10 (gatunki najwartościowsze) do -3 (gatunki szkodliwe).

Lwu 10:

• trawy: kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa, życica trwała;
• motylkowate: koniczyna biała;

Lwu 9:

• trawy: konietlica łąkowa, kupkówka pospolita, mietlica biaława, rajgras wyniosły, wyczyniec łąkowy, życica wielokwiatowa;
• motylkowate: koniczyna czerwona, komonica błotna i komonica zwyczajna;

Lwu 8:

• trawy: stokłosa bezostna i stokłosa uniolowata, wiechlina błotna;
• motylkowate: groszek łąkowy i groszek błotny, lucerna nerkowata;

Lwu 7:

• trawy: mozga trzcinowata, perz właściwy, wiechlina zwyczajna;
• motylkowate: koniczyna drobnogłówkowa, lucerna sierpowata, wyka płotowa;
• inne do 5% w runi: przywrotniki, kminek zwyczajny, babka lancetowata;

Lwu 6:

• trawy: grzebienica pospolita, kostrzewa czerwona i kostrzewa trzcinowa, mietlica pospolita;
• motylkowate: wyka ptasia;
• inne do 5% w runi: barszcz zwyczajny, mniszek pospolity, krwawnik pospolity, krwiściąg lekarski;

Lwu 5:

• trawy: kłosówka wełnista, mietlica rozłogowa, manna mielec i manna jadalna, wyczyniec kolankowaty;
• motylkowate: koniczyna polna;
• inne do 5%: rdest wężownik;

Lwu 4:

• trawy: owsica omszona, tomka wonna, stokłosa miękka;
• inne: marchew zwyczajna, pępawa dwuletnia, olszewnik kminkolistny, ostrożeń warzywny, szczaw zwyczajny, trybula leśna, wiązówka błotna;

Lwu 3:

• trawy: kostrzewa owcza, śmiałek darniowy do 10%;
• inne: chaber łąkowy, kuklik zwisły, przytulie;

Lwu ≤ 2:

• trawy: śmiałek darniowy powyżej 10%, trzcina pospolita;
• motylkowate: cieciorka pstra, wilżyny;
• inne: dzięgiel leśny, jaskry, ostrożeń polny i ostrożeń błotny, skrzypy, sity, szalej jadowity i wszystkie turzyce.

Ocena wielogatunkowej runi łąkowej i pastwiskowej polega na wyliczeniu średniej ważonej wartości na podstawie sumy iloczynów procentowego udziału każdego z gatunków i jego Lwu, dzielonej przez 100. Według tych kryteriów ruń bardzo dobra mieści się w przedziale od 8,1 do 10,0 Lwu, dobra od 6,1 do 8,0 Lwu, mierna od 3,1 do 6,0 Lwu, a uboga o wartości ściółkowej poniżej 3,0 Lwu.

Pastwisko czy łąka?

Wypas jest najtańszym sposobem żywienia przeżuwaczy, w czasie którego na prawidłowo zaplanowanym i urządzonym pastwisku zwierzęta selektywnie pobierają ruń, wyjadając w pierwszej kolejności najwartościowsze jej komponenty. Zielonka pastwiskowa, w której powinny dominować trawy uprawne o charakterze pastwiskowym i kośno-pastwiskowym charakteryzuje się dużym udziałem liści wyrastających na skróconych pędach wegetatywnych. Udział koniczyny białej często występującej w mieszankach pastwiskowych dodatkowo poprawia zawartość białka i strawność zielonki, a jednocześnie obniża udział włókna. Wypas prowadzony w tzw. dojrzałości pastwiskowej, która w pierwszej rotacji przypada na fazę pomiędzy końcem krzewienia i początkiem strzelania w źdźbło, a w kolejnych określana jest wysokością runi dochodzącą do 20 cm i plonem zielonej masy na poziomie 8-10 ton z hektara (0,8-1,0 kg z m2), zapewnia pokrycie potrzeb bytowych i dzienną produkcję mleka na poziomie 15-18 litrów. W tej dojrzałości ruń z dominacją najlepszych gatunków pastewnych (Lwu od 8 do 10) charakteryzuje się nie notowaną w późniejszych fazach strawnością przekraczającą 75% (na najlepszych pastwiskach nawet 80 i więcej procent), koncentracją energii powyżej 6,5 MJ-NEL, bardzo wysoką zawartością białka i niską włókna (Ryc. 1).

Ryc. 1. Podstawowe parametry pokarmowe runi w różnych fazach rozwojowych na podstawie norm żywieniowych DLG

Wartość paszowa każdego komponentu runi, zmienia się wraz z wiekiem rośliny i zachodzącymi zmianami powodowanymi wzrostem i rozwojem. Duże tempo zmian odnotowywane w trawach wynika z szybkiego przyrostu biomasy w okresie strzelania w źdźbło i zmian proporcji składników pokarmowych w kolejnych fazach rozwojowych powodowanych szybkim wzrostem ilości włókna w źdźbłach traw dominujących w strukturze pierwszego odrostu. Z tego względu największe niekorzystne zmiany występują w runi łąk zdominowanych przez stosunkowo słabo ulistnione trawy wysokie o charakterze kośnym (Ryc. 1). Malejąca zawartość białka ogólnego i wzrost włókna surowego wpływają na obniżenie strawności substancji organicznej i koncentracji energii w zielonce. Dobowy spadek strawności suchej masy traw waha się w zakresie 0,3-0,5% i w różnym stopniu dotyczy gatunków i odmian. Poziom strawności substancji organicznej dla dobrej paszy powinien być większy od 70%. Pasze o niższych wartościach mogą być wykorzystywane w chowie ekstensywnym lub żywieniu mniej wymagających ras.

Zróżnicowanie wczesności

Duża zmienność fenologiczna wynikająca z terminów osiągania kolejnych etapów rozwoju przez rośliny łąkowe, utrudnienia w określeniu optymalnego momentu koszenia, zwłaszcza pierwszego pokosu, jeżeli w runi występują gatunki zaliczane do różnych grup wczesności. Zgodnie z klasyfikacją COBORU określającą liczbę dni od 1 kwietnia do fazy kłoszenia (wskaźnik kłoszenia K) wyróżnić można gatunki i odmiany:

• wczesne (K > 35): wyczyniec łąkowy, wiechlina łąkowa, wczesne odmiany kupkówki pospolitej m.in. Amera, Bepro,
• średniowczesne (K > 40): rajgras wyniosły, kostrzewa czerwona, średniowczesne odmiany kupkówki pospolitej m.in. Berta, Dika, Krysta, Minora i Nera,
• średniopóźne (K > 45-50): kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa, stokłosa bezostna, późne odmiany kupkówki pospolitej m.in. Tukan, tymotka łąkowa ‘Lischka”, życica wielokwiatowa, festulolium, wczesne odmiany życicy trwałej m.in. Anna, Mathilde, Telstar, Marysieńka i Naki,
• późne (K > 55): tymotka łąkowa, mozga trzcinowata, mietlica biaława, późne odmiany życicy trwałej m.in. Argona, Tivoli, Solen, Maja, Feeder, Sponsor.

Warunki siedliskowe i pogodowe mogą powodować przesunięcie faz rozwojowych, nie zmieniają znacząco kolejności kłoszenia gatunków i odmian. W zależności od udziału poszczególnych gatunków, a w niektórych przypadkach również odmian, termin zbioru pierwszego pokosu w fazie kłoszenia może różnić się nawet o 30 dni. Z tych względów dużo łatwiej można ustalić termin koszenia mieszanek utworzonych z gatunków i odmian o wyrównanej wczesności, niż z mieszanek składających się z komponentów skrajnie różniących się pod tym względem.
Podstawowym miernikiem jakości runi pastwiskowej i łąkowej jest poziom energii zawartej w kilogramie suchej masy. Według norm DLG proponowanych przez Niemieckie Towarzystwo Rolnicze zawartość energii obliczanej jako energia netto laktacji (NEL) i wyrażanej w MJ pozwala na klasyfikację pasz, taką jaką ukazuje tabela 1.
Wysoka koncentracja energii w pierwszym odroście runi łąk z przewagą traw występuje w początkowej fazie kwitnienia, natomiast w runi trawiasto-zielnej z dużym udziałem koniczyn utrzymuje się do pełni kwitnienia.

Tab. 1.

Zmiany podstawowych parametrów żywieniowych wybranych gatunków przedstawione na ryc. 2 wskazują jak ważny jest termin zbioru zwłaszcza pierwszego pokosu. Dla większości gatunków uzasadniony jest termin pomiędzy pełnią kłoszenia, a początkiem kwitnienia. Jedną z fenologicznie wczesnych traw jest kupkówka pospolita, która powinna być koszona w początkowym okresie kłoszenia, gdyż w fazie kwitnienia jej wartość pokarmowa znacznie spada. Na łąkach zdominowanych przez gatunki późne takie jak mozga trzcinowata lub tymotka łąkowa pierwszy pokos powinien być wykonywany we wcześniejszej fazie rozwojowej, co wcale nie oznacza wczesnego terminu kalendarzowego. Termin pierwszego pokosu znacząco określa liczbę oraz czas kolejnych. W drugim i następnych odrostach koszonych po 4-6 tygodniach parametry paszowe są zbliżone do okresu pomiędzy kłoszeniem i początkiem kwitnienia, a po 7-9 tygodniach są nieznacznie lepsze niż pod koniec kwitnienia pierwszego odrostu łąk.

Ryc. 2. Podstawowe parametry pokarmowe runi w różnych fazach rozwojowych na podstawie norm żywieniowych DLG

Konserwacja zielonek

Odrębne zagadnienie dotyczy strat wartości pokarmowej w efekcie wielu czynników składających się na proces konserwacji pasz z łąk. Są one nieuniknione, jednak ich poziom zależy od wybranej technologii konserwacji oraz warunków w jakich przebiegają kolejne jej etapy.
Tradycyjny sposób produkcji siana zazwyczaj obarczony jest wszystkimi rodzajami strat, których suma w najbardziej niekorzystnych warunkach może dochodzić nawet do 40-50%.

Produkcja kiszonek z podsuszonej zielonki ogranicza niektóre niekorzystne zmiany zachodzące podczas koserwacji pasz. Ponadto procesy biologiczne zachodzące w trakcie procesu fermentacji mlekowej poprawiają strawność substancji organicznej i włókna surowego zwłaszcza zielonki z dużym udziałem włókna surowego zbieranej w fazie kwitnienia.

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Bydła 6/2014

Kup prenumeratę

Katarzyna Walkowiak
Zakład Hodowli Bydła i Produkcji Mleka, UP we Wrocławiu

W poszczególnych porach roku zmienia się nie tylko pogoda, ale także warunki mikroklimatyczne w oborach, w tym temperatura powietrza i wilgotność. Te dwa czynniki tworzą ze sobą różne kombinacje mające znaczenie dla zdrowia i dobrostanu krów mlecznych. Odkąd produkcja mleczna znacząco wzrosła, mało uwagi poświęca się zdolności termoregulacyjnej zwierząt, zapominając że jest ona ściśle powiązana z wydajnością bydła mlecznego.

Czytaj więcej...

Tadeusz Barowicz, Marek Pieszka
Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie

W dawkach pokarmowych dla wysokowydajnych krów mlecznych w naszym kraju, najczęściej w niedoborze występują składniki energetyczne. Niedobór energii w dawce pociąga za sobą w konsekwencji zmniejszenie produkcji mleka oraz obniżenie zawartości w nim białka.

Czytaj więcej...

Wojciech Neja
Zakład Hodowli Bydła, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Użytki zielone wykorzystywane są nie tylko do produkcji zielonki skarmianej bezpośrednio, ale również do pozyskiwania siana, kiszonek, sianokiszonek i suszu. Przydatność poszczególnych gatunków roślin pastewnych do konserwowania zależy od zawartości w nich suchej masy oraz zdolności do szybkiej utraty wody po ścięciu.

Na siano przeznacza się głównie zielonki z trwałych użytków zielonych. Dostarczają one około 80% tej paszy w Polsce. Najbardziej wartościowymi trawami do produkcji siana to: życica trwała, wielokwiatowa, kupkówka pospolita, a także kostrzewa czerwona i łąkowa, oprócz traw bardzo dobre są również rośliny motylkowate drobnonasienne, takie jak koniczyna, lucerna i seradela.
Siano pozyskuje się z zielonki z roślin skoszonych przed ukończeniem wzrostu i rozwoju po wysuszeniu w warunkach naturalnych do zawartości wody 14-18%. Taka zwartość wody pozwala na bezpieczne magazynowanie siana bez obawy zepsucia i strat składników. Na wyprodukowanie 1 kg siana potrzeba 4-5 kg zielonki.
Duży wpływ na wartość pokarmową siana ma stadium wegetacji w okresie zbioru zielonki. Na siano kosi się rośliny zazwyczaj w tej samej fazie rozwojowej, co i na zielonkę. W naszych warunkach klimatycznych siano uzyskuje się z ½ zbiorów z I pokosu oraz całego pokosu II. Proces zbioru i suszenia wiąże się ze stratami składników pokarmowych. Całkowita eliminacja strat nie jest możliwa, natomiast można je ograniczyć. Do czynników, które powodują straty i wpływają na obniżenie wartości pokarmowej siana należą:

• przemiany głodowe – związane z oddychaniem więdnących roślin,
• czynniki mechaniczne – wykruszenie się suszonych liści, zwłaszcza roślin motylkowatych,
• wypłukiwanie składników pokarmowych przez deszcz,
• działalność drobnoustrojów w czasie suszenia siana,
• działalność drobnoustrojów (fermentacja) w czasie przechowywania siana (pocenie się).

Zahamowanie procesów asymilacji dwutlenku węgla oraz przerwanie pobierania składników pokarmowych następuje po ścięciu roślin. Jednak proces oddychania nadal przebiega kosztem nagromadzonych wcześniej składników pokarmowych. Intensywność oddychania zależy od zawartości wody w zielonce. Całkowite zamieranie roślin następuje przy obniżeniu zawartości wody do około 40%.
Koszenie runi łąkowej przeznaczonej na siano przeprowadza się zazwyczaj za pomocą kosiarki rotacyjnej. Stosując zgniatacze pokosów przyspiesza się schnięcie łodyg roślin motylkowatych, które normalnie schną znacznie wolniej. Kosiarki rotacyjne dzięki dużej prędkości talerzy tnących pozwalają uzyskać bardzo wysoką wydajność przy jednoczesnym zachowaniu bardzo dobrej jakości koszenia. Kosiarki te również mają regulowaną wysokość koszenia co pozwala uniknąć niepotrzebnych strat w ilości pozyskiwania zielonki lub jej ewentualnego zanieczyszczenia. Wysokość koszenia, powinna wynosić 5-6 cm. W przypadku zbyt niskiego koszenia pozbawiamy trawy większej ilości dolnych łodyg i liści, które zawierają substancje konieczne do szybkiej regeneracji. Po ścięciu roślin ideałem byłoby jak najszybsze doprowadzenie do szybkiego odwodnienia i wysuszenia roślin. W praktyce można to osiągnąć przez:

Szuszenie na ziemi (na pokosach)

Ten sposób suszenia w dużym stopniu uzależniony jest od warunków pogodowych, jednak przy sprzyjającej aurze uzyskuje się siano dobrej jakości przy małych nakładach. Suszenie na pokosach polega na tym, że skoszoną zielonkę roztrząsa się, a następnego dnia odwraca. Odwrócenie przesychającej zielonej masy umożliwia swobodny dostęp powietrza do wszystkich jej warstw. Zabieg ten powinien być przeprowadzony dwukrotnie w ciągu pierwszego dnia suszenia. Do przetrząsania wykorzystujemy najczęściej przetrząsaczo-zgrabiarki beznapędowe lub przetrząsacz karuzelowy. Zabezpieczenie przewiędniętej zielonki przed nocnym zawilgoceniem polega na uformowaniu jej w wały, które trzeba ponownie rozrzucić w dniu następnym, po ustąpieniu rosy. W kolejnym dniu zielonkę posuszoną do zawartości 45-50% suchej masy zwija się na wałki lub kopki, które pozostawia się na 1-2 dni, pozwalając sianu doschnąć. Dosuszanie trwa 1-2 dni przy dobrej pogodzie, a w razie większej wilgotności powietrza 3-6 dni. Pracę należy tak zorganizować, aby cały proces suszenia trwał 4-6 dni lub przy gorszej pogodzie przedłużał się do 10 dni. Należy zaznaczyć, że przy produkcji siana na pokosach straty białka ogólnego strawnego wynoszą 30-50%, karotenu 60-80% a tokoferoli ponad 90%. Wielkość tych strat zależy od czasu suszenia na ziemi oraz wielokrotności i jakości wykonania zabiegów mechanicznych. Rozmiar strat przy suszeniu jest uzależniony od przebiegu pogody, przy niekorzystnych warunkach pogodowych wartość pokarmowa siana jest niska i zbliżona do wartości pokarmowej słomy.

Suszenie na rusztowaniach (suszakach)

Dosuszanie to polega na zbiorze zielonki podsuszonej do wilgotności 35-50% i rozłożeniu jej na kozłach, trójnogach, daszkach ostwach lub innych urządzeniach. Taki sposób suszenia umożliwia ograniczenie strat mechanicznych przez wymywanie, ponieważ nie zachodzi potrzeba przetrząsania a woda opadowa spływa po wierzchniej warstwie nałożonej zielonki. Zielonka podsuszona ułożona na rusztowaniach pozostaje tam tak długo, aż doschnie do takiego stanu, że można ją zwieść do stogu lub stodoły. W porównaniu z suszeniem na ziemi, ogólne straty składników pokarmowych przy tej metodzie są niższe o 15%. Suszenie siana na rusztowaniach poza niektórymi regionami np. w rejonach podgórskich i górskich – jest mało popularne i nie ma szans rozwoju, ze względu na brak możliwości zmechanizowania tego sposobu suszenia i duże nakłady pracy ręcznej.

Dosuszanie za pomocą aktywnej wentylacji

Wykorzystanie wentylatorów do dosuszania w dużym stopniu uniezależnia od pogody. Zielonkę po skoszeniu rozrzuca się na ziemi i pozostawia na 1-2 dni w celu obniżenia wilgotności do 40-45%, a następnie zgrabia na wałki. Zbioru najczęściej dokonuje się przyczepami samozbierającymi. Zebrany materiał układa się w miejscu składowania (stodoła, poddasze) na odpowiednich dosuszających urządzeniach, z podłogą rusztową i kanałami rozprowadzającymi powietrze wdmuchiwane wentylatorem. Kanały rozprowadzające składają się z kanału głównego oraz bocznych odgałęzień mających otwory, którymi wydostaje się powietrze. Po złożeniu podsuszonej zielonki na urządzenia dosuszające, uruchamia się wentylatory, które powinny pracować nieprzerwanie przez 2-3 dni bez przerwy. W trakcie suszenia kontrolujemy temperaturę powietrza używając termometrów kopcowych. Suszenie przebiega prawidłowo gdy temperatura powietrza w warstwie siana nie przekracza 30°C i jest kilka stopni niższa od temperatury powietrza przy wlocie do wentylatora. Wyrównanie obydwu tych temperatur sygnalizuje zakończenie procesu dosuszania.
W sianie dobrze dosuszonym, dalszy proces przechowywania nie ma większego wpływu na zmianę jego wartości pokarmowej. Główne zmiany w przechowywanym sianie dotyczą jego barwy, a tym samym karotenu, który może ulec całkowitemu rozkładowi. Wartość siana zależy od zawartości energii, związków azotowych, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz związków mineralnych. Czynnikiem decydującym o wartości siana jest to, czy stanowi ono dobrą pożywkę do rozwoju mikroorganizmów żwacza, ponieważ skarmianie siana niskiej jakości zmniejsza liczbę drobnoustrojów w żwaczu, na skutek czego włókno surowe jest gorzej trawione, zmniejsza się spożycie paszy i jej wykorzystanie.
Dobrej jakości siano łąkowe i z roślin motylkowatych może stanowić w okresie zimowym podstawową paszę w żywieniu przeżuwaczy. Jednak zmniejsza się produkcja siana i obniża jego udział w dawkach pokarmowych w wyniku stosowania w dużej mierze kiszonek. Starsze cielęta, powinny otrzymywać 2-3 kg najlepszego siana na sztukę dziennie. Siano dla cieląt (stymuluje rozwój żwacza) powinno być miękkie, liściaste i zebrane przy dobrej pogodzie z pierwszego pokosu.

Piśmiennictwo dostępne u autora

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Bydła 6/2014

Kup prenumeratę

Artur Oprządek
Agencja Nieruchomości Rolnych, Warszawa

W dniu 19.03.2014 roku w Instytucie Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu odbyło się zorganizowane przez WWS-Polska seminarium pt. „Hodowcy Hodowcom – jak można produkować 14000 litrów mleka od krowy, bez obniżenia parametrów płodności i zdrowotności stada”.

Czytaj więcej...

Ryszard Kujawiak
Sano – Nowoczesne Żywienie Zwierząt

Dla krów najważniejszy jest okres zasuszania. Jaka będzie wydajność i przebieg laktacji zależy w znacznej mierze od sposobu zasuszania. Niestety przez hodowców okres zasuszania jest często niedoceniany i traktowany jako mniej ważny niż laktacja. A jest odwrotnie.

Czytaj więcej...

Samice much końskich i bąków bydlęcych odżywiają się krwią ludzi i zwierząt. Agresywne użądlenia tych owadów są bolesne, a ze względu na częste powikłania alergiczne także niebezpieczne dla zdrowia.
Larwy tych owadów zimują w warunkach wilgotnych, najczęściej w okolicach jezior, stawów i w bagnistym gruncie.

Czytaj więcej...