Staphylococcus aureus jest jednym z najbardziej znanych patogenów, zagrażających zarówno ludziom, jak i zwierzętom. W przypadku ludzi ta bakteria często kojarzona jest z zakażeniami szpitalnymi, zaś jej obecność i wpływ na zdrowie zwierząt, zwłaszcza w hodowli drobiu, nie mogą być lekceważone. Zakażenia wywołane przez S. aureus w hodowlach drobiu mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych u ptaków, ekonomicznych strat oraz potencjalnych zagrożeń dla zdrowia publicznego.

W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej charakterystyce S. aureus, drogom przenoszenia, metodom diagnostyki oraz sposobom zapobiegania i leczenia zakażeń w hodowlach drobiu i u ludzi. Omówimy również znaczenie oporności na antybiotyki, która stanowi poważne wyzwanie zarówno dla hodowców, jak i weterynarzy. Celem tego artykułu jest zwiększenie świadomości na temat S. aureus w kontekście hodowli drobiu, a także człowieka. Współpraca między hodowcami, weterynarzami i naukowcami jest kluczowa, aby minimalizować ryzyko i chronić zdrowie zwierząt oraz ludzi.

Staphylococcus aureus tworzy nieregularne skupiska przypominające winogrona, które często mają złoty pigment

Charakterystyka Staphylococcus aureus

Staphylococcus aureus jest to gronkowiec złocisty, groźny patogen należący do bakterii Gram-dodatnich. Tworzy nieregularne skupiska przypominające winogrona, jest nieruchliwy i katalazo-dodatni. Staphylococcus aurcus tworzy lśniące, gładkie, całe, wypukłe, półprzezroczyste kolonie, które często mają złoty pigment. Rośnie szybko i obficie w warunkach tlenowych. Na chwilę obecną zidentyfikowano 32 różne gatunki gronkowców, spośród których 16 zostało wyizolowanych jako patogeny u ludzi. Wśród tych gatunków najczęściej spotykane są: Staphylococcus aureus (czyli gronkowiec złocisty), Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus haemolyticus, Staphylococcus saprophyticus oraz Staphylococcus lugdunensis.
Warto wiedzieć, że gronkowiec złocisty może zdobywać nowe elementy genetyczne, co umożliwia mu przystosowanie się do różnych warunków środowiskowych. Czynniki takie jak niskie pH, niedotlenienie, ograniczony dostęp do składników odżywczych, ekstremalne temperatury i obecność antybiotyków mogą prowadzić do zmian w ekspresji genów. Przez to bakteria ma większą zdolność do przetrwania w trudnych warunkach i wpływania na organizm gospodarza. S. aureus okazał się być niezwykle przebiegły w wykształcaniu oporności na antybiotyki. Zdolność ta wynika ze zdolności bakterii do pobierania mobilnych elementów genetycznych, które przenoszą oporność na antybiotyki oraz czynniki zjadliwości z innych gatunków bakterii i szczepów gronkowców. Dodatkowo, presja zewnętrzna, szczególnie nadużywanie antybiotyków, może doprowadzić do sytuacji, gdzie wcześniej podatny izolat bakteryjny nabiera odporności na te leki. To procesy adaptacyjne, które umożliwia ją S. aureus przetrwanie w środowiskach, gdzie antybiotyki są używane często, oraz skuteczne przystosowanie się do coraz bardziej zmieniających się warunków środowiskowych. Najbardziej znana historia oporności S. aureus nastąpiła po wprowadzeniu penicyliny. S. aureus rozwinął oporność poprzez produkcję b-laktamazy, która zapobiega antybiotykowi wiązanie się z białkiem wiążącym penicylinę (PBP) na S. aureus. Ten brak wiązania z PBP utrudnia zdolność penicyliny do hamowania syntezy ściany komórkowej bakterii. Warto wiedzieć, że właśnie w taki sposób rozpoczęła się antybiotykooporność u gronkowca.

CZYTAJ WIĘCEJ

Salmonella na fermie - zrozumieć zagrożenie!

Zakażenia gronkowcem złocistym wśród ludzi

S. aureus jest częstym mieszkańcem, kolonizującym błony śluzowe u około 30-70% ludzi na całym świecie. Jest to bakteria, która normalnie nie powoduje chorób, jednak w pewnych warunkach może stać się problemem, wywołując schorzenia, szczególnie gdy warunki są dla niej korzystne. S. aureus posiada wiele czynników wirulencji, które zarówno pojedynczo, jak i w połączeniu mogą prowadzić do ciężkich zakażeń. Katalaza, produkowana przez tę bakterię, jest enzymem umożliwiającym przetrwanie wewnątrz komórkowe poprzez rozkład nadtlenku wodoru, będącego mechanizmem obronnym organizmu gospodarza. Do białek powierzchniowych S. aureus należą: koagulaza (enzym katalizujący przemianę fibrynogenu w fibrynę) oraz czynniki zlepiające (powodujące krzepnięcie). Toksyny i substancje pozakomórkowe produkowane przez S. aureus obejmują hemolizyny (niszczące erytrocyty), leukocydyny (powodujące martwicę skóry) oraz toksyny złuszczające i enterotoksyny B i C, które indukują ogólnoustrojową odpowiedź zapalną. Przez występowanie tych czynników wirulencji, S. aureus jest zdolny do wywoływania różnorodnych zespołów klinicznych, w tym tworzenia ropni, co czyni tę bakterię szczególnie groźnym patogenem.
Staphylococcus aureus może wywoływać różnorodne rodzaje zakażeń, które można podzielić na lokalne i inwazyjne oraz wywołane toksynami. W przypadku zakażeń lokalnych, bakteria często atakuje skórę i tkankę podskórną, prowadząc do powstawania różnych dolegliwości, takich jak liszajec, zapalenie mieszkówwłosowych, czyraki, ropnie, zapalenie gruczołów potowych oraz zapalenie gruczołu piersiowego. Istnieje także ryzyko powstania poważniejszych przypadków takich jak zapalenie tkanki podskórnej, powięzi czy róża, a najbardziej niebezpieczną formą jest martwicze zapalenie powięzi, które wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej i drenażu. Staphylococcus aureus może również być przyczyną bakteryjnego zapalenia spojówek oraz różnych infekcji dróg oddechowych, takich jak zapalenie ucha środkowego i zatok. Zakażenia inwazyjne są zazwyczaj poważniejsze i mogą prowadzić do groźnych stanów, takich jak posocznica i zapalenie wsierdzia. Te infekcje mogą dotyczyć naturalnych zastawek serca lub związane być z obecnością wszczepów naczyniowych, sercowych oraz cewników. Bakterie mogą przedostać się do krwiobiegu w wyniku urazów, zabiegów operacyjnych lub poprzez ciągłość z lokalnych zakażeń. Zakażenie krwi może prowadzić do wtórnego zakażenia różnych narządów, takich jak płuca, narząd ruchu, nerki oraz ośrodkowy układ nerwowy, co może skutkować wysoką śmiertelnością. Gronkowiec złocisty może także powodować ciężkie infekcje płuc, zapalenie kości i stawów, szczególnie u osób hospitalizowanych oraz zainfekować protezy stawowe. Zakażenia układu moczowego przez S. aureus są rzadkie, ale mogą być również groźne, zwłaszcza w przypadku ropni nerek. Choroby wywołane przez toksyny gronkowca złocistego stanowią istotną kategorię schorzeń. Gronkowiec złocisty wytwarza różnorodne toksyny, z których niektóre są odpowiedzialne za specyficzne objawy chorobowe. Wstrząs toksyczny spowodowany jest przez gronkowcową toksynę wstrząsu toksycznego (TSST), która może wystąpić u osób z różnych grup wiekowych, nie tylko u kobiet używających tamponów. Ten stan jest ciężki i potencjalnie śmiertelny, charakteryzujący się wysoką gorączką, spadkiem ciśnienia krwi, upośledzeniem funkcji narządów oraz charakterystycznymi zmianami skórnymi, które po kilku tygodniach zaczynają się złuszczać. Objawy mogą obejmować także bóle mięśni, wymioty i biegunkę. Wstrząs toksyczny może również wystąpić u osób, które są nosicielami szczepów bakterii produkujących toksyny. Zespół skóry oparzonej (SSSS), inaczej znany jako choroba Rittera i Lyella, to z kolei zespół chorób skórnych wywołanych przez toksyny z grupy eksfoliatyn. Ta choroba jest częstsza u noworodków i niemowląt, choć zdarza się również u dorosłych. Toksyny powodują powstawanie cienkościennej wysypki pęcherzy, które łatwo pękają, prowadząc do złuszczania naskórka. Objawy kliniczne obejmują gorączkę, rozdrażnienie, utratę apetytu, a następnie pojawienie się delikatnej wysypki, która stopniowo obejmuje całe ciało. Trzecią grupę toksyn stanowią enterotoksyny, które są odpowiedzialne za zatrucia pokarmowe. Zatrucie to występuje po spożyciu zanieczyszczonej żywności, w której bakterie gronkowca złocistego namnożyły się i uwolniły enterotoksyny. Mechanizm działania tych toksyn nie jest jeszcze w pełni poznany.
Warto zaznaczyć, że główną formą leczenia zakażeń spowodowanych przez te bakterie jest antybiotykoterapia. Leczenie zakażeń spowodowanych gronkowcem jest często wyzwaniem, zwłaszcza ze względu na rosnącą oporność wielu szczepów Staphylococcus na powszechnie stosowane antybiotyki. To powoduje, że terapia może być długa i nie zawsze skuteczna. Po zdiagnozowaniu infekcji gronkowca kluczowe staje się wykonanie antybiogramu, który pozwala na dobre dopasowanie antybiotykoterapii. Szczepy gronkowca często wytwarzają penicylinazę, co sprawia, że tradycyjne antybiotyki, takie jak penicylina, są nieskuteczne. Nieprawidłowo dobrany antybiotyk może prowadzić nie tylko do braku efektów leczenia, ale także do niepożądanych skutków ubocznych, podczas gdy infekcja może dalej postępować, osłabiając organizm pacjenta. Dlatego przeprowadzenie antybiogramu, który wymaga pobrania próbki z zakażonego obszaru skóry, krwi lub moczu, jest niezwykle istotne. Wybór odpowiedniego leku wymaga uwzględnienia indywidualnych czynników pacjenta oraz specyfiki zakażenia, dlatego tak istotne jest przeprowadzenie antybiogramu.

Rys. 1. Schemat przedstawiający występowanie podstawowych objawów związanych z zakażeniem przez gronkowca złocistego u ludzi

Zakażenia u drobiu hodowlanego

W produkcji drobiarskiej gronkowce są poważnym źródłem zanieczyszczeń komór klujnikowych w zakładach wylęgu drobiu, co przyczyniasię do zakażeń piskląt. Te infekcje mogą prowadzić np. do zapalenia pępka i woreczka żółtkowego. Wyróżniamy dwie główne choroby związane z zakażeniem gronkowcem: stafylokokozę i posocznicę (sepsa). Stafylokokoza, zwykle objawia się zapaleniem stawów, ścięgien i kości i jest chorobą dotykającą wszystkie gatunki ptaków, zarówno hodowlane, jak i dzikie.
Zakażenia gronkowcem złocistym występują, gdy patogenne szczepy gronkowców obecne są na powierzchni skóry ptaków, u osób zajmujących się ich hodowlą, a także w środowisku, takim jak woda i pasza. Do infekcji najczęściej dochodzi przez uszkodzoną skórę, co pozwala bakteriom wniknąć do organizmu ptaka. Kiedy S. aureus przedostaje się przez naruszoną skórę, może powodować miejscowe zapalenia w skórze i tkance pod skórnej. Objawy mogą obejmować obrzęk, za czerwienienie oraz bolesność w dotkniętym obszarze. W miarę postępu infekcji, bakterie mogą przemieszczać się do głębszych warstw tkanek, prowadząc do poważniejszych stanów zapalnych, takich jak zapalenie stawów, ścięgien, a nawet kości. W zaawansowanych przypadkach infekcja może rozszerzyć się na cały organizm, wywołując posocznicę, która jest stanem zagrażającym życiu. Pisklęta są szczególnie podatne na zakażenia, ponieważ ich system odpornościowy nie jest w pełni rozwinięty, co sprawia, że są bardziej narażone na ciężkie przebiegi choroby.
Zapobieganie zakażeniom gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) u drobiu jest kluczowe dla utrzymania zdrowia stada i zapewnienia wysokiej jakości produkcji. Istnieje kilka strategii, które mogą skutecznie zmniejszyć ryzyko tych infekcji. Przede wszystkim, kluczowe znaczenie ma higiena i zarządzanie środowiskiem hodowli. Regularne czyszczenie i dezynfekcja kurników, sprzętu oraz powierzchni kontaktowych są niezbędne. Ważne jest także zapewnienie odpowiedniej wentylacji, aby zmniejszyć wilgotność i stężenie amoniaku, co może ograniczyć rozwój bakterii. Regularne usuwanie odchodów i zmiana ściółki również przyczyniają się do utrzymania czystości. Bioasekuracja odgrywa istotną rolę w zapobieganiu w prowadzeniu patogenów do stada. Ograniczenie dostępu do hodowli osobom nieupoważnionym oraz stosowanie odzieży ochronnej i obuwia dedykowanego do użytku w kurnikach może znacząco zmniejszyć ryzyko zakażeń. Dezynfekcja rąk i sprzętu przed wejściem do strefy hodowlanej jest również kluczowym elementem bioasekuracji. Kontrola zdrowia drobiu to kolejny ważny aspekt. Regularne kontrole weterynaryjne i monitorowanie stanu zdrowia ptaków pozwalają na wczesne wykrycie potencjalnych problemów. Izolacja nowo przybyłych ptaków przez określony czas jest ważna, aby zapobiec wprowadzeniu choroby do stada. W przypadku pojawienia się chorych ptaków, natychmiastowe ich izolowanie i leczenie jest kluczowe dla zapobiegania rozprzestrzenianiu się infekcji. Zarządzanie karmieniem i wodą również ma istotne znaczenie. Zapewnienie czystej i świeżej wody oraz regularne czyszczenie poideł może zapobiec rozwojowi bakterii. Przechowywanie paszy w suchych i czystych warunkach, aby zapobiec jej zanieczyszczeniu, jest równie ważne. W przypadku wykrycia zakażenia, zastosowanie odpowiednich antybiotyków zgodnie z zaleceniami weterynarza jest niezbędne, ale należy pamiętać o zapobieganiu rozwijaniu się oporności na antybiotyki. Edukacja i szkolenia pracowników z zakresu higieny, bioasekuracji i zarządzania zdrowiem drobiu są nieodzownym elementem skutecznego zapobiegania zakażeniom. Regularne szkolenia uświadamiają znaczenie tych praktyk i pomagają w ich skutecznym wdrożeniu. Podsumowując, stosowanie kompleksowych strategii obejmujących higienę, bioasekurację, kontrolę zdrowia, zarządzanie karmieniem i wodą oraz edukację może znacząco zmniejszyć ryzyko zakażeń gronkowca złocistego u drobiu, zapewniając zdrowie i dobre warunki hodowlane dla ptaków i ludzi.

S. aureus okazał się być niezwykle przebiegły w wykształcaniu oporności na antybiotyki

Diagnostyka (identyfikacja gronkowca złocistego)

Identyfikacja gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) w laboratorium obejmuje różnorodne metody, które pozwalają na precyzyjne oznaczenie tej bakterii. Metody te można podzielić na hodowlane, mikroskopowe, biochemiczne oraz molekularne. Jeśli mowa o metodach hodowlanych to jednym z podstawowych podejść jest hodowla próbek na selektywnych i różnicujących podłożach. Próbki mogą pochodzić z wymazów ze skóry, nosa, ran, czy z płynów ustrojowych.
Najczęstszymi testami wykonywanymi jest wybór agaru z krwią oraz mannitol-salt agar (MSA). Na agarze z krwią S. aureus zazwyczaj powoduje hemolizę, natomiast na MSA fermentuje mannitol, zmieniając kolor podłoża na żółty. Te charakterystyczne zmiany pomagają we wstępnej identyfikacji bakterii.
Drugą metodą do identyfikacji tej bakterii jest metoda mikroskopowa. Jest to sposób wykorzystujący uzyskane kolonie na podłożach hodowlanych, do wykonania preparatów mikroskopowych barwionych metodą Grama. S. aureus barwi się na fioletowo (jest Gram-dodatni) i ma kulisty kształt, układając się w charakterystyczne skupiska przypominające kiście winogron. Ta metoda pozwala na szybką ocenę morfologii bakterii.
Trzecią grupą metod są metody biochemiczne dzięki, którym wykrywanie S. aureus obejmuje szereg testów biochemicznych. Jednym z kluczowych testów jest test na koagulazę, który potwierdza obecność enzymu koagulazy przekształcającego fibrynogen w fibrynę, co skutkuje krzepnięciem osocza. Test katalazowy, w którym nadtlenek wodoru powoduje wytworzenie pęcherzyków gazu, wskazuje na obecność katalazy.
Ostatnią grupą są zaawansowane metody molekularne, takie jak PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy), które są stosowane do wykrywania specyficznych genów charakterystycznych dla S. aureus, takich jak gen mecA odpowiedzialny za oporność na metycylinę (MRSA).
Reasumując, istnieje wiele metod umożliwiających identyfikację gronkowca złocistego, od tradycyjnych hodowli i testów biochemicznych po zaawansowane techniki molekularne. Każda z tych metod może dostarczyć cennych informacji, które będą niezbędne do precyzyjnego oznaczania gronkowca i skutecznego zarządzania zakażeniami wywołanymi przez ten patogen.

Podsumowanie

Podsumowując, obecność Staphylococcus aureus w hodowli drobiu stanowi ukryte zagrożenie zarówno dla zdrowia zwierząt, jak i ludzi. Zdolność tej bakterii do wywołania zakażeń u ptaków oraz potencjalnego przenoszenia na ludzi wymaga skutecznych strategii monitorowania, kontroli oraz właściwego zarządzania, aby minimalizować ryzyko zdrowotne i zapobiegać potencjalnym epidemiom.

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Drobiu 6/2024

Kup ten numer

Kup prenumeratę

Hodowla drobiu to obecnie jeden z największych przemysłów. Statystyki podają, że w 2022 roku liczba kur na świecie wyniosła około dwadzieścia pięć miliardów. Hodowla drobiu zawdzięcza swój sukces stosunkowo niewielkim wymaganiom utrzymywania ptaków oraz właściwościom mięsa i jaj. Te produkty spożywcze są bogate w wiele niezbędnych składników odżywczych. To oraz dość niska cena w porównaniu z innymi źródłami białka sprawia, że drobiowe mięso i jaja są bardzo chętnie nabywane, a liczba hodowanych ptaków cały czas rośnie (Farrel 2013).

Spis treści:

1. Historia hodowli drobiu
2. Udomowienie wybranych gatunków drobiu
3. Historia hodowli drobiu w Polsce
4. Rola i znaczenie przydomowej hodowli drobiu dzisiaj
5. Podsumowanie

Wszystko ma jednak swój początek. Wielkotowarowa hodowla drobiu zaczęła się od hodowli przydomowej. Przez tysiące lat ptaki były trzymane w niewielkich stadach w gospodarstwach domowych, zaspokajając podstawowe potrzeby ludzi. Dopiero w dziewiętnastym wieku hodowla naprawdę się rozwinęła. Zaczęto praktykować chów intensywny, ograniczając wybiegi zwierząt i zwielokrotniając ich liczbę, żeby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie na żywność. W dwudziestym wieku skala hodowli znacznie zwiększyła się. Zaczęto opracowywać technologie chowu zwierząt, które pozwalały na jak najbardziej ekonomiczne ich utrzymywanie. Bardzo przykładano też wagę do pracy hodowlanej – w przeciągu kilkudziesięciu lat znacznie rozwinięto możliwości produkcyjne ptaków (Hartung 2013). Hodowla przydomowa drobiu oczywiście wciąż istnieje, jednak na dużo mniejszą skalę. Nie ma już być jedynie źródłem mięsa i jaj dla ludzi, a nabiera nowego znaczenia i idzie we wcześniej niespotykanych kierunkach.
W tym artykule przedstawiona zostanie geneza udomowienia wybranych gatunków drobiu, historia przydomowej hodowli drobiu w Polsce, a także jej obecna rola i znaczenie.

ZOBACZ TAKŻE


Drobiarstwo niekonwencjonalnie

Udomowienie wybranych gatunków drobiu

Chów przydomowy ptaków towarzyszy ludziom od tysięcy lat. To z niego rozwinął się obecny przemysł drobiarski, w wyniku którego rocznie na całym świecie produkuje się miliardy ton mięsa. Hodowle przydomowe wciąż istnieją, choć ich głównym celem nie jest już często produkcja żywności, wciąż są obecne, nawet jeśli ich założenia się zmieniają. W tym artykule zostanie zaprezentowana po krótce historia przydomowego chowu drobiu oraz jego nowe znaczenie w dzisiejszych czasach.

Drób jest hodowany przez człowieka już od tysięcy lat. Kury domowe (Gallus domesticus) wywodzą się z Azji. Zostały udomowione ponad pięć-sześć tysięcy lat temu. Najpierw stanowiły przedmiot kultu, co najprawdopodobniej było spowodowane pianiem kogutów. Uważano, że zdolność tych zwierząt do zapowiadania nadchodzącego dnia jest niezwykłą umiejętnością. Zaczęto je utrzymywać także w celach rozrywkowych – popularne stały się walki kogutów. Dopiero później nadszedł okres, w którym użytkowanie kur skupiło się przede wszystkim na pozyskiwaniu od nich jaj oraz mięsa (Przydomowy chów drobiu 1999).

Indyki (Meleagris gallopavo) zostały udomowione w Ameryce Północnej, na terenie dzisiejszego Meksyku. Najprawdopodobniej miało to miejsce ponad dwa tysiące lat temu. Hodowla indyków rozprzestrzeniła się w całej centralnej Ameryce. Potem, wraz z odkryciem Ameryki przez Europejczyków i związaną z tym wydarzeniem ekspansją, indyki zostały przywiezione do Europy na początku szesnastego wieku. Były wykorzystywane przede wszystkim jako źródło mięsa (Crawford 1992).

Gęsi zostały udomowione około pięć tysięcy lat temu, najprawdopodobniej na terenach obecnych Chin. Ich chów rozprzestrzenił się na tereny Azji i Bliskiego Wschodu. Potem te udomowione ptaki trafiły także do Afryki i Europy. Stamtąd zostały później przetransportowane również do obu Ameryk. Chowane obecnie w Europie gęsi wywodzą się głównie od gęsi gęgawy (Anser anser), a te utrzymywane w południowo-wschodniej Azji od gęsi łabędzionosej (Anser cygnoides). Gęsi w dawnych czasach były hodowane przede wszystkim na mięso, a także składane w ofierze bogom, co sugerują odkrycia z starożytnego Egiptu (Kozák 2019).

CZYTAJ WIĘCEJ

Pokrój kur. Przykłady dziedziczenia cech u ptaków domowych

Hodowla kaczek również ma swoje źródło na terenach obecnych Chin. Zaczęła się około czterech tysięcy lat temu, od udomowienia kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos). Kaczki były chowane na mięso i jaja. Bardzo szybko zaczęto selekcjonować te ptaki w celu wyspecjalizowania ich użytkowania, co doprowadziło do powstania różnych typów kaczek (Wang i in. 2020). W czasach prekolumbijskich, na terenie Ameryki Środkowej i północnych części Ameryki Południowej, udomowiono z kolei kaczkę piżmową (Cairina moschata) (Serjeantson 2018).

Oprócz tego ludzie chowają także inne gatunki drobiu. Wśród nich są przepiórki, perliczki, pawie, bażanty, strusie oraz gołębie (www.encyklopedia.pwn.pl).

Polska kura wielkanocna znosząca jaja o zielono-niebieskich skorupach

Historia hodowli drobiu w Polsce

Na terenie Polski drób jest hodowany już przynajmniej od dwóch i pół tysięcy lat. Wśród znalezisk z osady Biskupin odkryto kurze kości, które świadczyły o tym, że ptaki te były już w tym czasie utrzymywane przez tamtejszych mieszkańców (pl.wikipedia.org). W średniowieczu oprócz kur hodowano również gęsi – sugerują to kości odkryte na przykład w ruinach grodu na Zawodziu z XI i XII wieku (Piątkowska-Małecka 2023). W dawnych czasach kury były utrzymywane praktycznie w każdym gospodarstwie wiejskim w liczbie kilku sztuk. Często traktowano je jako formę rozliczania się z władzami – opłacano nimi przede wszystkim daniny, ewentualnie sprzedawano na rynkach (Kozłowski 2004). Taka forma chowu utrzymywała się też później, w czasach nowożytnych – szlachta w swoich dworach chowała co najwyżej niewielkie stada ptaków, korzystając przede wszystkim z tego, co dostarczyli im chłopi w ramach podatków.

W XIX wieku i w pierwszych latach XX wieku gospodarstwa przydomowe wciąż odgrywały znaczną rolę. Hodowla drobiu w nich była uważana przede wszystkim za domenę kobiet. W jednym z polskich książek na temat chowu drobiu z lat 50. można znaleźć informację, że książka ta jest przeznaczona dla „gospodyń wiejskich” (Poradnik chowu drobiu 1954). Gdy zwiększył się ruch emancypacji kobiet, ich zaangażowanie w hodowlę drobiu okazał się być doskonałą okazją do zrzeszania się i współpracy. Maria Czartoryska założyła w 1894 roku Polskie Towarzystwo Ornitologiczne, które następnie zostało przemianowane na Towarzystwo Chowu Drobiu i Królików. W ramach tej organizacji kobiety spotykały się by dyskutować nie tylko o zwierzętach, ale także by propagować nowe myśli ideologiczne. Wydawały też własne czasopismo i były organizatorkami I Krajowej Wystawy Drobiu i Królików w Jarosławiu (Domarańczyk 2014).

Po drugiej wojnie światowej, hodowla drobiu w Polsce zaczęła się znacznie rozwijać. Tak jak w innych krajach Europy skupiono się na hodowli intensywnej, dążąc do odpowiedzenia na zwiększające się potrzeby społeczeństwa. W 2023 roku w naszym kraju wyprodukowano powyżej dwóch milionów siedmiuset tysięcy ton mięsa drobiowego (www.gov.pl). Stawia to więc Polskę na pierwszym miejscu wśród producentów drobiu w Unii Europejskiej.

CZYTAJ WIĘCEJ

Przydomowy chów indyków

Rola i znaczenie przydomowej hodowli drobiu w dzisiejszych czasach

W dzisiejszych czasach hodowla przydomowa ma w wielu miejscach na świecie głównie funkcję rekreacyjną. Są wciąż kraje, gdzie ludzie hodują kury i inne gatunki drobiu w swoich gospodarstwach domowych, głównie w celu pozyskiwania od nich jaj i mięsa. Coraz więcej osób traktuje jednak hodowlę drobiu jako rozrywkę, szczególnie w państwach wysoko rozwiniętych.

W dalszym ciągu w różnych krajach odbywane są walki kogutów. W wielu państwach afrykańskich, a także w Meksyku czy na Filipinach jest to legalny proceder. Na Filipinach odbywają się nawet oficjalne zawody w walkach kogutów, a także doroczne targi, zrzeszające zainteresowanych tym sportem (www.worldgamefowlexpo.com). W innych krajach, mimo zakazów, walki wciąż są odbywane. W Indiach, gdzie walki kogutów są nielegalne od wielu lat, i tak cieszą się nieustanną popularnością, szczególnie w południowych stanach takich jak Tamil Nadu, Andhra Pradesh czy Karnataka. Cały czas stanowią ogromny przemysł – wokół walk skupiają się nie tylko hodowcy kogutów, ale także hazardziści (www.newindianexpress.com).

Zainteresowanie budzi też amatorska hodowla drobiu, skupiająca się głównie na już istniejących rasach ozdobnych, posiadających również cechy użytkowe, ale i mająca na celu tworzenie nowych ras kur lub odtworzenie starych, nawet już nieistniejących. W Polsce obecnie trwają prace hodowlane nad na przykład ustabilizowaniem stworzonej niedawno, niosącej jaja w zielonych skorupach, polskiej kury wielkanocnej (www.czubatka-polska.pl). Uzyskanie idealnych ptaków nie jest prostym zadaniem, dlatego też bardzo ważna jest w hodowlach tego typu współpraca hodowców. Spowodowało to, że zrzeszają się, tworząc związki hodowców. W Polsce organizacją łączącą stowarzyszenia hodowców drobiu jest Polski Związek Hodowców Gołębi Rasowych i Drobnego Inwentarza. W celu zaprezentowania wyników pracy hodowlanej organizuje się wystawy m.in. drobiu, które są wydarzeniami o zasięgu krajowym, a nawet międzynarodowym – przykładem na to jest Krajowa Wystawa Gołębi Rasowych i Drobnego Inwentarza, odbywająca się co roku w Kielcach.

CZYTAJ WIĘCEJ

Jaja o zielonych skorupach - chwilowa moda czy szansa dla producentów?

Drób ma też często za zadanie spełnić potrzeby estetyczne hodowców. W związku z tym w ostatnich latach wiele osób sprowadza zza granicy egzotyczne, niespotykane dotąd rasy ptaków, często charakteryzujące się niezwykłym wyglądem. Do takich ptaków możemy zaliczyć na przykład kury ayam cemani. Te pochodzące z Indonezji ptaki charakteryzujące się całkowicie czarnym ciałem, łącznie z mięsem, narządami wewnętrznymi i kośćmi. Wynika to z mutacji genetycznej nazwanej fibromelanozą (Prakash i in. 2023).

Ayam cemani – czarne kury, które powstały w wyniku mutacji genetycznej. Są chętnie hodowane w zagrodach przydomowych

Drób jest też często chowany w niewielkich stadach w gospodarstwach agroturystycznych. Mieszkańcy miast chętnie przyjeżdżają do tego typu ośrodków, by obejrzeć zwierzęta, z którymi nie mają kontaktu na co dzień. Szczególną popularnością takie miejsca cieszą się wśród dzieci. Nową funkcją drobiu jest też jego wykorzystanie w zooterapii. Galloterapia lub kuroterapia, czyli zooterapia z wykorzystaniem kur, zyskuje powoli na popularności. Jednym z przykładów na to są niewielkie kurniki zakładane przy domach spokojnej starości w Wielkiej Brytanii. Odnotowano, że branie czynnego udziału w opiece nad ptaka mi pomaga starszym osobom radzić sobie z samotnością, a także spowalnia u nich postępowanie demencji. Seniorzy są spokojniejsi, a rutyna w postaci dbania o podstawowe potrzeby ptaków pomaga im utrzymać się w lepszym zdrowiu, zarówno fizycznym jak i psychicznym (www.theguardian.com). Kury mogą zostać wykorzystane także w terapii dzieci, na przykład z autyzmem. Ptaki są źródłem nietypowych bodźców dla dzieci, budzą w nich zainteresowanie, a także pomagają im się otworzyć i ułatwiają kontakt z innymi ludźmi (Rytel 2022).

NOWOŚĆ!

KARTY RAS KUR

Podsumowanie

Hodowla przydomowa drobiu przeszła długą drogę. Zaczęła się od spełniania podstawowych potrzeb człowieka jako źródło pożywienia, a obecnie jest źródłem rozrywki, nietypową atrakcją, a nawet elementem terapii. Priorytety w utrzymywaniu ptaków zmieniły się – kiedyś najważniejsza była ich produkcyjność i szybki wzrost, a teraz coraz większą rolę odgrywa ich wygląd. Drób o fantazyjnym upierzeniu i niezwykłych cechach intryguje, wzbudzając zainteresowanie nowych osób. Choć nie tak popularna jak kiedyś, przydomowa hodowla drobiu wciąż jest obecna i rozwija się w nowych, ciekawych kierunkach.

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Drobiu 6/2024

Kup ten numer

Kup prenumeratę

Bakteria Salmonella stanowi jedno z największych wyzwań dla przemysłu drobiarskiego na całym świecie. Szczepy Salmonella są zdolne do zakażania szerokiej gamy zwierząt domowych w tym owiec, bydła, drobiu i świń.

Salmonella jest najczęstszą przyczyną chorób przenoszonych przez żywność na całym świecie, a produkty spożywcze, które są z nią najczęściej kojarzone to jaja i mięso drobiowe. Wśród licznych serotypów tego patogenu wyróżniamy: Salmonella typhymurium i Salmonella enterica, znane również jako tyfus ptasi. Te szczepy są szczególnie niebezpieczne dla stad ptaków, powodując infekcje ogólnoustrojowe oraz znaczne straty finansowe w sektorze drobiarskim. Jednak nie tylko gatunki drobiowe są narażone na działanie salmonelli, ponieważ serotypy tej bakterii stanowią także zagrożenie dla zdrowia publicznego, gdyż mogą powodować zatrucia pokarmowe oraz przenosić się na ludzi jako czynniki zoonotyczne. Z tego powodu ochrona stad drobiu przed skażeniem salmonellą staje się kluczowym elementem produkcji drobiarskiej. Ważne jest zrozumienie natury i mechanizmów działania tej groźnej bakterii. W związku z tym, badania nad zwalczaniem tej bakterii wśród stad ptaków są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego oraz ochrony zdrowia publicznego.

Z uwagi na zdolność salmonelli do szybkiego namnażania się w przewodzie pokarmowym, zarówno podczas choroby, jak i bezobjawowego nosicielstwa, nawet niewielka ilość kału wydalana przez zdrowe, nieobjawiające się zwierzęta nosicielskie, może zawierać ogromną liczbę komórek bakterii. Przypuszczalnie w jednym gramie takiego kału może znajdować się od 10⁷ do 10⁹ komórek salmonelli.

Salmonella - co to za bakteria?

Bakterie z rodzaju Salmonella to Gram-ujemne pałeczki, które należą do rodziny Enterobacteriaceae. Wszystkie z wyjątkiem S. Gallinarum, są ruchliwe i posiadają urzęsienie peritrichalne. Ich zakres temperatury wzrostu mieści się między 2°C a 54°C, przy czym są wrażliwe na temperatury powyżej 70°, a optymalne warunki wzrostu to około 35-37°C. W obrębie rodzaju Salmonella wyróżniamt dwa główne gatunki: S. enterica i S. bongori. Podgatunek Salmonella enterica obejmuje sześć różnych podgatunków, z których każdy posiada unikalne cechy.

Salmonelloza

Salmonelloza to infekcja bakteryjna - choroba zoonotyczna, co oznacza, że może być przenoszona między zwierzętami a ludźmi. Najczęściej objawia się problemami żołądkowo-jelitowymi, wywołującymi biegunkę, bóle brzucha oraz wymioty. Może również przebiegać bezobjawowo lub jako ciężka infekcja układowa. Jeśli bakterie przedostaną się poza jelita, mogą spowodować ropne zapalenie różnych narządów, takich jak mózg, płuca, układ moczowy czy wsierdzie. Objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu 6-72 godzin od zakażenia, trwając zwykle od kilku dni do tygodnia, choć często ustępują same. Zakażenie może również prowadzić do nosicielstwa przez kilka dni lub tygodni.

Przyczyny zakażeń salmonelli wśród ludzi

Zakażenia salmonellą mogą mieć różnorodne przyczyny, głównie związane z ekspozycją na zanieczyszczone lub skażone źródła żywnością lub wodą. Spożycie surowych lub niedogotowanych produktów pochodzenia zwierzęcego, niewłaściwe przechowywanie i przygotowywanie żywności oraz krzyżowe zanieczyszczenia mogą prowadzić do przeniesienia bakterii Salmonella na gotowe dania. Dodatkowo, spożycie skażonej wody oraz kontakt z zakażonymi zwierzętami, zwłaszcza ptakami i gryzoniami, tak że może prowadzić do zakażenia. Brak odpowiednich standardów sanitarnych oraz niedostateczna higiena osobista są kolejnymi czynnikami sprzyjającymi rozprzestrzenianiu się salmonelli. Zapobieganie zakażeniom salmonellą wymaga przestrzegania odpowiednich zasad higienicznych podczas przygotowywania i spożywania żywności, a także dbałości o higienę osobistą.

Przyczyny zakażeń salmonelli u drobiu i innych zwierząt hodowlanych

Zakażenia salmonellą w populacjach drobiu stanowią kompleksowe wyzwanie, dotykając różne grupy wiekowe oraz rozprzestrzeniając się za pośrednictwem różnych dróg przenoszenia. W tym kontekście zarówno drogi pionowe (odnoszą się do przenoszenia patogenów z jednego pokolenia na kolejne zazwyczaj z matki na potomstwo), jak i poziome (oznaczają przenoszenie patogenów między osobnikami tej samej generacji lub różnych pokoleń. Zaś w przypadku drobiu, drogi poziome obejmują zakażenia między ptakami w stadzie, na przykład poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi osobnikami), odgrywają kluczową rolę w transmisji tej bakterii.
    Różnorodne szczepy salmonelli, wykazujące zmienność geograficzną i czasową, mają swoje źródła związane z otoczeniem drobiu. Istnieje wiele punktów wejścia, przez które Salmonella może zostać wprowadzona do stad drobiu, co stanowi istotne wyzwanie dla hodowców oraz dla kontroli chorób zakaźnych w przemyśle drobiarskim.
    Do głównych czynników wpływających na zakażenia drobiu należy przede wszystkim dynamiczny rozwój przemysłowej produkcji zwierzęcej, charakteryzującej się dużą koncentracją zwierząt na niewielkiej przestrzeni. Takie warunki sprzyjają obniżeniu naturalnej odporności zwierząt, co w rezultacie ułatwia krzyżowe zakażenie patogenami bakteryjnymi, w tym salmonellą. Źródła zakażenia drobiu można również odnaleźć w inkubatorach oraz w środowisku kurnika, gdzie pałeczki Salmonella mogą przetrwać nawet do 3 miesięcy.
    Z uwagi na zdolność salmonelli do szybkiego namnażania się w przewodzie pokarmowym, zarówno podczas choroby, jak i bezobjawowego nosicielstwa, nawet niewielka ilość kału wydalana przez zdrowe, nieobjawiające się zwierzęta nosicielskie, może zawierać ogromną liczbę komórek bakterii. Przypuszczalnie w jednym gramie takiego kału może znajdować się od 107 do 109 komórek salmonelli. To sprawia, że środowisko zewnętrzne jest stale narażone na zanieczyszczenie tymi bakteriami, zwłaszcza przez zdrowe zwierzęta, które są nosicielami, ale nie wykazują objawów choroby.
    Salmonella wykazuje znaczną odporność na zmienne warunki środowiskowe, co jest w dużej mierze spowodowane dużą ilością zanieczyszczeń i degradacją naturalnego środowiska. Bakterie te mogą przetrwać przez długi czas w paszach, nawozach, gnojowicy, resztkach zwierzęcych i innych substancjach organicznych.

Rys. 1. Droga zakażenia oraz objawy spowodowane infekcją bakterii Salmonella u ludzi i zwierząt

Objawy

Salmonelloza u drobiu charakteryzuje się różnorodnymi objawami, które mogą znacząco wpływać na zdrowie i produktywność stada. Ptaki mogą wykazywać zmniejszoną produkcję jaj, spowolniony wzrost oraz zmniejszoną aktywność, wyrażając ospałość i brak apetytu, ropne zapalenie spojówek. Jednak to nie wszystko – charakterystyczne objawy obejmują również obfitą, wodnistą biegunkę, co może prowadzić do odwodnienia i osłabienia organizmu. W zaawansowanych przypadkach choroby obserwuje się powiększenie wątroby, plamistość oraz obecność białych ognisk martwiczych w tym narządzie. Co więcej, śledziona również może ulec powiększeniu i zawierać białe ogniska martwicze, stanowiąc dodatkowy wskaźnik infekcji salmonellą u ptaków. Te objawy stanowią istotny sygnał dla hodowców, wskazując na potrzebę szybkiego działania w celu zapobieżenia dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby w stadzie.

Rozprzestrzenianie się i strategie leczenia

Choć dokładny sposób, w jaki salmonella utrzymuje się i rozprzestrzenia w gospodarstwach, pozostaje niepewny, jedną z proponowanych strategii jest rozwój biofilmów. Te struktury mogą być siedliskiem dla szczepów bakterii odpornej na antybiotyki oraz innych czynników sprzyjających rozprzestrzenianiu się salmonelli w środowisku. Zatem redukcja obecności salmonelli na fermie ma kluczowe znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa żywności w przypadku produkcji kurczaków. W odpowiedzi na to wyzwanie, przemysł drobiarski eksploruje innowacyjne podejścia do żywienia oraz zarządzania występowaniem Salmonelli w całym łańcuchu produkcyjnym.
    Probiotyki, prebiotyki jak również bakteriocyny i fitobiotyki, stanowią tylko część szerokiego spektrum taktyk, które są badane i stosowane w praktyce. Oprócz wpływu na obniżenie ryzyka zakażenia salmonellą, te substancje mogą także przyczynić się do poprawy wydajności żywieniowej, działając jako stymulatory wzrostu dla ptaków. Jednocześnie, nowoczesne technologie karmienia, takie jak bakteriofagi, aplikacje in ovo oraz szczepienia, są dokładnie testowane i wdrażane w praktyce hodowlanej. Te zaawansowane metody mają na celu minimalizowanie lub kontrolowanie zakażenia salmonellą u drobiu, zapewniając jednocześnie optymalne warunki zdrowotne i produkcyjne dla zwierząt.

CZYTAJ WIĘCEJ

Salmonella na fermie - zrozumieć zagrożenie!

Metody zapobiegawcze zakażeniom wśród zwierząt hodowlanych

Aby uniknąć zachorowań na salmonellę, niezbędne jest kompleksowe podejście oparte na różnorodnych strategiach zarządzania stadami i programach bio-bezpieczeństwa. W obliczu licznych dróg możliwego zakażenia bakteriami Salmonella, należy podjąć szereg środków zapobiegawczych. Przestrzeganie reżimu sanitarnego przez pracowników ferm, utrzymanie wysokich standardów higieny pojazdów wjeżdżających na teren gospodarstwa, oraz odpowiednia dezynfekcja pomieszczeń, maszyn i urządzeń są kluczowe. Dodatkowo, istotne jest ograniczenie dostępu osób niezwiązanych bezpośrednio z produkcją do ferm, systematyczne badanie próbek paszy i wody podawanej ptakom oraz zapewnienie właściwych warunków zoohigienicznych w pomieszczeniach inwentarskich, włączając w to częstą wymianę ściółki, kontrolę temperatury i wilgotności powietrza oraz odpowiednią wentylację. Ważnym środkiem zapobiegawczym jest także zasada, która pomaga ograniczyć ryzyko transmisji chorób między ptakami. Ponadto, należy zwracać uwagę na higienę jaj wylęgowych oraz ograniczać kontakt gryzoni i dzikich ptaków z paszą i wodą przeznaczoną dla ptaków hodowlanych.
    W walce z chorobą kluczową rolę odgrywają szczepionki, które są dostępne na rynku dla kurcząt i indycząt. W przypadku masowej produkcji, szczególnym zainteresowaniem producentów cieszą się preparaty podawane z wodą do picia, stanowiące skuteczną formę profilaktyki. Dzięki zintegrowanemu podejściu, składającemu się z różnorodnych środków zapobiegawczych i monitorujących, możliwe jest skuteczne ograniczenie ryzyka zakażenia salmonellą w fermach drobiu hodowlanego. W polskim prawie istnieje pięć krajowych programów zwalczania bakterii Salmonella, które mają kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego. Te programy zostały ustanowione w celu monitorowania, kontrolowania i eliminowania ryzyka związanego z zakażeniami salmonellą w różnych obszarach życia społecznego. Ich implementacja ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności oraz ochronę zdrowia konsumentów.

Podsumowanie

Salmonella jest jedną z głównych przyczyn chorób przenoszonych przez żywność w krajach na całym świecie. Leczenie zakażeń Salmonella u zwierząt i ludzi stało się trudniejsze wraz z pojawieniem się wielolekoopornych szczepów salmonelli. Aby lepiej monitorować i kontrolować rozprzestrzenianie się lekooporności Salmonella, ważne jest zrozumienie mechanizmów odpowiedzialnych za lekooporność. Zakażenie salmonellą drogą doustną wydaje się być bardziej zbliżone do naturalnego procesu infekcji niż w przypadku wstrzyknięcia dożylnego. Szczególnie Salmonella typhimurium, jako główny czynnik przyczyniający się do zakażeń żywnością, odgrywa kluczową rolę w salmonellozie przenoszonej drogą pokarmową u ludzi. Proces choroby zaczyna się od kolonizacji, a następnie przeżycia oraz replikacji bakterii na fermach drobiu, wśród ptaków, a ostatecznie także w jajach. To właśnie ten cykl zakażenia stanowi punkt wyjścia dla przeniesienia się choroby na ludzi.

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Drobiu 5/2024

Kup ten numer

Kup prenumeratę

Produkcja kaczek w Polsce jest obecnie dynamicznie rozwijającym się obszarem polskiego rolnictwa. Sytuacja w kaczym biznesie jest o tyle interesująca, że wzrosty w Polsce kontrastują ze spadkami u innych producentów. Mierzony w jeden z najpopularniejszych dla produkcji drobiarskiej sposobów, a mianowicie wylęgami piskląt, wolumen chowu kaczek w naszym kraju wzrósł w ciągu ostatnich 10 lat aż o ponad 450% wg wskazań KIPDiP. Szczególnie od 2012 roku nastąpił duży trend wzrostowy i jednocześnie rosnący popyt zagraniczny.

Polska od 2014 roku jest największym w UE producentem drobiu.
W strukturze produkcji krajowej, a także w eksporcie, dominuje drób kurzy i indyczy, ale coraz większe znaczenie ma również produkcja kaczek. Mięso kaczki przeżywa swój renesans. W 2021 roku nasz kraj był trzecim, po Francji i Węgrzech, producentem kaczek z 16% udziałem w produkcji unijnej. W Europie jest pięciu liczących się producentów kaczek i mięsa kaczego. Są to w kolejności Francja, Węgry, Polska, Niemcy oraz Bułgaria. Dominującą pozycję tej produkcji zajmuje jednakże kontynent azjatycki. Na świecie zarówno w hodowli, jak i produkcji kaczek królują Chiny. W 2021 roku na kraj ten przypadało 78% światowej produkcji mięsa kaczego. Chiny są także największym producentem drobiu ogółem, jak i poszczególnych jego gatunków. Jedynie w przypadku pogłowia indyków kraj ten ustępuje miejsca Stanom Zjednoczonym.
U wielu europejskich producentów kaczek lata 2019 i 2020 wiązały się ze spadkami tej produkcji. Nasz kraj był jedynym, który w 2019 roku zanotował tendencję wzrostową odchowu kaczek. W latach 2013 -2020 produkcja kaczek w Polsce odznaczała się znaczną dynamiką wzrostową np. pomiędzy 2018 a 2019 rokiem wzrost produkcji nastąpił aż o 18,8%. W tym czasie zwiększył się jednocześnie eksport kaczek. Początek 2020 roku był niekorzystny, ponieważ nastąpiło załamanie rynków eksportowych. W porównaniu do poprzedniego roku zanotowano spadki zarówno w ilości jak i w wartości pieniężnej eksportowanych kaczek. W 2021 roku pogłowie kaczek zmniejszyło się i według danych GUS liczyło 5,3 mln sztuk wobec 6,4 mln sztuk w 2020 roku, do takiego stanu rzeczy przyczyniła się sytuacja

Tab. 1. Stan kaczek wg województw w 2022 r.w sztukach – (kaczki i inne)

U wielu europejskich producentów kaczek lata 2019 i 2020 wiązały się ze spadkami tej produkcji. Nasz kraj był jedynym, który w 2019 roku zanotował tendencję wzrostową odchowu kaczek. W latach 2013 -2020 produkcja kaczek w Polsce odznaczała się znaczną dynamiką wzrostową np. pomiędzy 2018 a 2019 rokiem wzrost produkcji nastąpił aż o 18,8%. W tym czasie zwiększył się jednocześnie eksport kaczek. Początek 2020 roku był niekorzystny, ponieważ nastąpiło załamanie rynków eksportowych. W porównaniu do poprzedniego roku zanotowano spadki zarówno w ilości jak i w wartości pieniężnej eksportowanych kaczek. W 2021 roku pogłowie kaczek zmniejszyło się i według danych GUS liczyło 5,3 mln sztuk wobec 6,4 mln sztuk w 2020 roku, do takiego stanu rzeczy przyczyniła się sytuacja epizootyczna związana z występowaniem wirusa grypy ptaków i koniecznością likwidacji stad. Pomimo odnotowanego spadku (1,13 mln) pogłowie kaczek w 2021 roku było dwukrotnie większe niż np. w 2012 roku.

Tab. 2. Liczba nałożonych jaj wylęgowych w celu uzyskania. piskląt dla stad towarowych (sztuki)

Wbrew niekorzystnej sytuacji związanej z popytem producenci w Polsce nie zareagowali zmniejszeniem produkcji kaczek. Natomiast u czołowych europejskich producentów produkcja spadła o kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt procent. Przyczyniała się do tego grypa ptaków i likwidacja wielu stad.
Wg danych przedstawionych 19 października 2023 roku przez Komisję Europejską w skali UE w latach 2023/24 prognozowany jest wzrost produkcji drobiu o 2,1%, a w tym:

• kurczęta brojlery + 1,6%
• indyki + 3,7%
• kaczki + 8,9%

Produkcja drobiu ogółem w UE: 2024/2023 ma wzrosnąć o jeden punkt procentowy, w tym;

• kurczęta brojlery + 0,9%
• indyki + 0,9%
• kaczki + 3,2%

Tab. 3. Krajowe wylęgi piskląt towarowych kaczych (2022 r. i do września 2023 roku)

W naszym kraju w ujęciu regionalnym hodowla kaczek skoncentrowana jest przede wszystkim w województwie wielkopolskim (36% wolumenu produkcji krajowej) i łódzkim (22%).
W pierwszych dziewięciu miesiącach 2023 roku nakłady jaj wylęgowych kaczych wyniosły 28177 tys. sztuk, co oznacza wzrost o 3147 tys. sztuk (+11,24%) w stosunku do analogicznego czasu w roku 2022.
Wylęgi piskląt kaczych po pierwszych dziewięciu miesiącach 2023 roku wyniosły 20809 tys. sztuk. Oznacza to spadek w sto- sunku do analogicznego okresu poprzedniego roku o 220,0 tys. sztuk czyli o 1,05%. Natomiast kacze wylęgi wzrosły w 2022 roku o 71,42% do 30836 tys. sztuk. Wylęgi piskląt kaczych w 2021 roku obliczono na 17989 tys. sztuk, co było spadkiem w stosunku do 2020 roku o 491 tys. sztuk czyli o 2,66%. Z kolei w 2020 roku kacze wylęgi wynosiły 18480 tys. sztuk, co oznaczało wzrost w stosunku do poprzedniego roku o 3048 tys. sztuk czyli o 19,75%; w roku 2019 wzrost produkcji wyniósł 18,67%, w całym 2018 była to zwyżka o 9,89%, a w 2017 roku wylęgi kaczek wzrosły o 14,58%.
Fenomen ogromnego wzrostu chowu kaczek i produkcji mięsa kaczego w Polsce KIPDiP tłumaczy ogromnym zapotrzebowaniem eksportowym na to mięso, problemami z grypą ptaków u naszych zachodnich konkurentów oraz powolnymi, ale systematycznymi zmianami przyzwyczajeń kulinarnych Polaków, którzy coraz chętniej jedzą kacze mięso.

Tab. 4. Ubój kaczek w 2022 roku wg miesięcy

PEŁNA INFORMACJA O RYNKU DROBIARSKIM W POLSCE


Katalog Firm Drobiarskich - V edycja 2020/2023

Sprzedaż zagraniczna mięsa kaczego z Polski charakteryzuje się stałą tendencją wzrostową pod względem uzyskiwanych przychodów. Według danych Ministerstwa Finansów w latach 2012-2021 wartość sprzedaży zagranicznej mięsa z kaczek zwiększyła się z 6 mln EUR do 61 mln EUR tj. ponad dziesięciokrotnie. Kupują głównie Niemcy, Dania, Czechy i Litwa, a także Francja i Rumunia. Poza UE najwięcej naszych kaczek jedzie do Wielkiej Brytanii. W 2022 roku wzrostowa tendencja w eksporcie utrzymywała się. W okresie od stycznia do września 2022 roku krajowi przedsiębiorcy sprzedali za granicę 25 tys. ton mięsa z kaczek o wartości 89 mln EUR wobec 19 tys. ton za 42 mln EUR uzyskanych w analogicznym okresie 2021 roku.
Tymczasem import kaczego mięsa do Polski ma raczej śladowy charakter. Wydatki ponoszone w latach 2012-2021 na import kaczek do Polski kształtowały się w granicach 0,5-1,2 mln EUR:
W okresie styczeń-wrzesień 2022 roku wartość importu mięsa kaczek do Polski wyniosła ponad 0,4 mln EUR: z Niemiec 0,2 mln EUR, 50%, z Węgier 0,1 mln EUR, 26%. Duże tempo produkcji kaczek w kraju, a tym samym duży eksport, może być także w pewnym stopniu bodźcem do sezonowego importowania większych ilości kaczych piskląt na krajowe fermy. W kraju mimo epidemii koronawirusa produkcja kaczek rosła.
Należy podkreślić, że jeszcze około 10 lat temu produkcja kaczek była raczej hobbystyczna i prowadzono ją w niedużych przydomowych gospodarstwach. Zainteresowanie produkcją tego gatunku drobiu wzrosło ze względu na raczej stabilną cenę skupu kaczek, a ponadto nawet w okresach bardzo krytycznych na rynku, a więc w czasie pandemii koronawirusa czy też w czasie panującej ptasiej grypy zakłady ubojowe nie obniżały bardzo drastycznie cen skupu, jak było to w przypadku kurcząt brojlerów i indyków rzeźnych. Kolejnym aspektem zainteresowania produkcją jest fakt, że kaczki są w okresie chowu gatunkiem raczej mało wymagającym. I jeszcze jedno, a mianowicie fakt, że nieduża koncentracja ferm kaczych nie wywiera negatywnego wpływu na środowisko i nie generuje zbyt dużych nakładów na profilaktykę weterynaryjną. W gospodarstwach agroturystycznych są one „magazynem” mięsa i ciekawym elementem krajobrazu. Służą do samozaopatrzenia gospo- darstw wiejskich (możliwość przetrzymania na tanich paszach gospodarskich).

Tab. 5. Wolumen u wartość eksportu mięsa kaczek z Polski

Dominującą rasą kaczek hodowanych w Polsce jest Pekin. Kaczki te charakteryzuje krótki cykl produkcyjny brojlerów, niezbyt duże wymagania pokarmowe, znaczna zdrowotność i duża zawartość mięsa. Potrawy na bazie mięsa kaczego są stałym elementem tradycji kulinarnych we wszystkich regionach Polski. Wiele potraw z kaczki znalazło się na „Liście produktów tradycyjnych”, prowadzonej przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, m. in.: kaczka nadziewana po kujawsku, kaczka po zamojsku, kaczka z jabłkami z chojnowskiego dworu, kaczka pieczona po wielkopolsku. Rosnące zainteresowanie konsumentów mięsem kaczym wynika z jego właściwości kulinarnych i zdrowotnych. Zawiera ono duże ilości dobrze przyswajalnego białka i jest lekkostrawne. Właściwości zdrowotne mięsa kaczego wynikają również z zawartości witamin z grupy B oraz A i E. Mięso kacze jest także zasobne w makro- i mikroelementy oraz stanowi źródło jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, co ma pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. W Polsce mięso kaczek jest postrzegane jako produkt droższy, szlachetny, zwykle podaje się je na szczególne okazje. W ostatnich latach jego popularność m.in. w restauracjach wzrosła, co ma związek z rozwojem kuchni chińskiej.

Tab. 6. Struktura geograficzna eksportu mięsa kaczek z Polski (%)

Mięso kacze przez długi okres nie cieszyło się zbytnią popularnością konsumentów ze względu na duże otłuszczenie i było produktem niszowym. Tłuszcz ten jest jednakże uznawany za zdrowy, jako że ma zadowalający udział kwasów tłuszczowych nienasyconych. Mięso z kaczki jest dosyć tłuste, jednakże bardzo smaczne, soczyste i kruche. Charakteryzuje je bardzo wyrazisty smak. Oprócz mięsa kaczki mogą dostarczać jaj, puchu i pierza, mogą być również utrzymywane w celach ozdobnych, zwłaszcza kolorowe rasy.
W Europie jaja kacze nie są wykorzystywane co prawda w przetwórstwie, nie są kierowane do spożycia. Jaja te dłużej zachowują świeżość niż kurze, mają dużą zawartość składników odżywczych, zawierają więcej kwasów omega-3, witamin A i D, kwasów tłuszczowych, choliny, kwasu foliowego i żelaza, ale odznaczają się większą aromatycznością. W naszym kraju są bardzo rzadko spożywane, w przeciwieństwie do krajów azjatyckich, gdzie jaja kacze są bardzo popularne, a w niektórych państwach uznawane są nawet za smakołyki. Specyficzne dla kuchni chińskiej są np. jaja kacze stuletnie. Tradycyjny proces ich przygotowania trwa minimum sto dni, najpierw umieszcza się je w roztworze zrobionym z gliny, niegaszonego wapna, soli, herbaty, łusek ryżowych i wody. Proces gaszenia wapna zachodzący w naczyniu z jajami doprowadza do powstania wokół jaja twardej skorupy zabezpieczającej przed zepsuciem się. Po całym procesie białko ma barwę brązową lub czarną, żółtko zaś brązowozieloną. Podaje się je z sosem sojowym, octem winnym lub imbirem jako przekąskę. Im jajo starsze tym lepsze (jak wino), po trafią być przechowywane po kilka, kilkanaście lub nawet kilka dziesiąt lat.

Tab. 7. Import mięsa kaczek do Polski w 2021 roku

DRÓB WODNY - GĘSI I KACZKI


Mapa i spis firm

Ten artykuł pochodzi z magazynu Hodowca Drobiu 2/2024

Kup ten numer

Kup prenumeratę